(ویدئو) چرا باران‌های موسمی فاجعه شد؟

بروز باران‌های موسمی در تابستان پدیده‌ای طبیعی است، ما انسان‌ها آنرا به فاجعه تبدیل می‌کنیم؛ با تصرف بستر رودخانه راه را برروی آب می‌بندیم، در واقع دستگاه‌ها با ترک فعل و مردم با توجه نکردن به هشدار‌ها و رفتار‌های ساده‌انگارانه، وضعیتی را ایجاد کردند که اکنون در کشور با آن مواجه هستیم.

به گزارش ایرنا، چند روزی است که کشور در بخش‌های مختلف جنوب، مرکز، غرب و شرق درگیر باران‌های سیل آسا است به طوری که هر لحظه از گوشه و کنار خبری از مفقود شدن و جانباختن مردم، تخریب اماکن و ساختمان‌ها یا غوطه‌ور شدن خودرو‌ها در سیل به گوش می‌رسد؛ حتما در این مدت فیلم‌های زیادی از پراکنده شدن ناگهانی جمعیتی که در کنار و بستر رودخانه‌ها اتراق کرده بودند، مشاهده کردید؛ قطعا در نگاه اول دیدن خودرو‌های شناور در آب و چهره افرادی که ترسیده اند، متاثرکننده است؛ اما با کمی دقت به فیلم‌ها و عکس‌ها می‌توان دید که آب دارد مسیر خودش را می‌رود و از بستر طبیعی خود خارج نشده، این ما انسان‌ها هستیم که مسیر عبور را تصرف و تنگ کرده‌ایم و با زیاده خواهی حتی از بستر رودخانه‌ها هم نگذشتیم.

بروز باران‌های موسمی در فصل تابستان امری طبیعی است، در واقع این سیلاب‌ها نتیجه پدیده مانسون یا همان باران‌های موسمی است، یعنی بارش‌هایی که به صورت فصلی شکل می‌گیرد و در شبه قاره هند به پدیده مانسون معروفند، از آنجا که بارش‌های موسمی که برای کشور ما در فصل تابستان در جنوب شرق شکل می‌گیرد و عمده رطوبت آن از اقیانوس هند و دریای عمان تامین می‌شود از این رو در کشور ما هم به مانسون معروف است، این در حالی است که کارشناسان معتقدند باران‌های موسمی نعمت بزرگی برای محیط زیست و منابع آبی است، اما چرا هر ازگاهی با وقوع آن در کشور تعبیر بلا از آن می‌شود و جان و مال مردم متاثر از این بلا؟

جمعیت هلال احمر اعلام کرده که ۳۸۵ نقطه از کشور، ۲۰ استان، ۱۱۱ شهرستان و ۲۹ محور مواصلاتی متاثر از سیلاب است و تاکنون در جریان این سیلاب‌ها ۶۹ نفر جان خود را از دست داده و تا این لحظه ۲۰ نفر همچنان مفقود هستند این در حالی است که می‌توان با برنامه ریزی و مهمتر از همه به رسمیت شناختن سهم طبیعت، از این بلا‌ها جلوگیری کرد و حتی از آن به نفع خود بهره برد، چون به هر حال حجم زیادی از سیلاب در کشور روان می‌شود که در این شرایط خشکسالی و بی آبی بیشتر تالاب‌ها و دشت ها، نعمت بزرگی است.

سازمان هواشناسی در تحلیلی از وضعیت باران‌های سیلابی اعلام کرد که ۳۰درصد بارش‌های یک سال زاهدان در مدت چند ساعت بارید و رکورد ۶۰ ساله بارش‌های تابستان در زاهدان شکسته شد؛ در استهبان استان فارس سیل بیش از ۲۰ کشته بر جای گذاشت که بیشتر آن‌ها در کنار و در بستر رودخانه‌ها اتراق کرده بودند تا گرمای تابستان را در چند ساعتی با نسیم رودخانه از تن به در کنند، اما می‌بینیم که فاجعه رخ داد؛ در شهرستان فیروزکوه هم سیل خسارات زیادی به بار آورد به طوری که بر اساس اعلام استانداری تهران سیلاب در منطقه حبله رود شهرستان فیروزکوه در روستا‌های زرین دشت، مزداران و آتشان، ۱۰ کشته، ۱۶ مفقودی و ۱۲ مصدوم داشت؛ این جان‌هایی است که از دست می‌رود و غیر قابل جبران است، در حالی که با تعیین حدود بستر رودخانه‌ها و جلوگیری از ساخت و ساز و حضور مردم در آن می‌توان از فاجعه جلوگیری کرد.

جالب‌تر این است که چنین قانونی از سال ۱۳۶۱ در کشور وجود دارد و آیین نامه آن هم موجود است، هیات وزیران در جلسه مورخ ۱۱/۸/۱۳۷۹ بنا به پیشنهاد شماره ۱۰۰/۳۱/۴۸۵۵۶ مورخ ۳/۸/۱۳۷۹ وزارت نیرو و به استناد ماده (۵۱) قانون توزیع عادلانه آب ـ مصوب ۱۳۶۱ ـ آیین‌نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیل‌ها، مرداب‌ها، برکه‌های طبیعی و شبکه‌های آبرسانی، آبیاری و زهکشی را تصویب کرد که در ماده ۲ این قانون شرکت‌های آب منطقه‌ای مکلف شدند با توجه به امکانات، حد بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیل ها، مرداب‌ها و برکه‌های طبیعی موجود در حوزه فعالیت خود را با برنامه ریزی مشخص و با اعزام کارشناس یا کارشناسان ذیصلاح طبق مقررات این آیین نامه تعیین کنند.

هزینه سدسازی ده‌ها برابر بیشتر از اعتبار مورد نیاز تعیین حریم بستر رودخانه‌ها

محمد درویش رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در این باره گفت: این بارندگی‌ها به دلیل اینکه عمدتا در مناطقی می‌بارد که ما دارای آبخوان‌های درشت دانه و چاله‌های کویری هستیم، از این رو به بهبود وضع محیط‌های آبی و تالاب‌ها به خصوص در منطقه جازموریان، بلوچستان و جنوب کرمان کمک می‌کند، نباید نگران این باشیم که این حجم آب هدر برود و وارد پهنه‌های کویری، خلیج فارس و دریای عمان شود، در مجموع ماهیت سیلاب‌ها شست و شوی خاک و بهبود قابلیت تاب‌آوری و حاصلخیزی است و باید با همین قدرت روان حرکت کند.

وی افزود:، اما چیزی که نگرانی ایجاد می‌کند این است که ما به حریم سیلابی رودخانه‌ها احترام نمی‌گذاریم، در بستر سیلابی رودخانه‌ها کشت و کار و ساخت و ساز می‌کنیم و بعد با خسارت مواجه می‌شویم این خسارت‌ها نه ناشی از ماهیت سیل که ناشی از عدم درک ما از قوانین حاکم بر طبیعت است.

پژوهشگر حوزه منابع طبیعی به اجرای طرح تعیین حریم سیلابی رودخانه‌ها از سوی وزارت نیرو اشاره کرد و گفت: این طرح از زمان برنامه ۵ ساله چهارم توسعه بر زمین مانده و از آن زمان تاکنون هنوز ۶۰ درصد این حریم هم تعیین نشده است، وزارت نیرو علت کندی کار را کمبود منابع مالی اعلام می‌کند در حالی که پول لازم برای اجرای این طرح حدود ۸۰۰ میلیارد تومان است که تقریبا کمتر از یک صدم پولی است که برای سد بختیاری در استان لرستان هزینه شده است.

وی اظهارداشت:، اما ۱۰ سال است که گفته می‌شود پول مورد نیاز برای اجرای طرح تعیین حریم سیلابی رودخانه‌ها موجود نیست؛ در حالی که ده‌ها برابر این پول برای سدسازی هزینه شده است. به نظر این بیشتر شبیه بهانه است، این امر باید به مطالبه تبدیل شود تا هر چه زودتر حریم سیلابی رودخانه‌ها مشخص شود و بر اساس این حریم اجازه ساخت و ساز، ورود و تجاوز داده نشود آن‌وقت شاهد این خواهیم بود که سیل‌ها به تاب آوری سرزمین بدون نگرانی از خسارت به مردم و سازه‌های زیر بنایی کمک می‌کنند.

قانون تعیین حریم سیلابی رودخانه‌ها جزو وظایف وزارت نیرو است، این طرح از زمان برنامه ۵ ساله چهارم توسعه بر زمین مانده و از آن زمان تاکنون هنوز ۶۰ درصد این حریم هم تعیین نشده استدرویش تاکید کرد: سیل از قدیم در فرهنگ ایران به نعمت معروف بود، اما ما با نابخردی این نعمت را به نقمت تبدیل کردیم، در واقع ماهیت طبیعی سیلاب‌ها این است که در زمین نفوذ می‌کنند، برای این کار نیازی به کمک دستی نیست، انسان‌ها فقط به قوانین طبیعت احترام بگذارند کافی است، ما کشوری هستیم که آبخوان‌های بسیار زیادی داریم، زمانی عبدالناصر رییس جمهور وقت مصر گفته بود که اگر در مصر هم مانند ایران آبخوان‌های درشت دانه بود ما هرگز سد اسوان را نمی‌ساختیم، در واقع مصر شبیه جلگه خوزستان است که به دلیل آبرفت‌های ریزدانه امکان حفر چاه و آبخوان در آن وجود ندارد، اما بیشتر مناطق ایران در استان‌های کرمان، یزد، اصفهان و هرمزگان مستعد نفوذ آب در آبخوان‌ها هستند و این سیل‌ها به ارتقاء این ماجرا کمک می‌کنند، ما فقط باید تلاش کنیم پوشش‌های گیاهی را حفظ کنیم که حفظ آن باعث می‌شود ضریب هرزآب کاهش یابد و به این ترتیب تاب آوری حفظ شود.

وی تاکید کرد: به طور طبیعی قدرت نفوذ آب در آبخوان‌های درشت دانه بیشتر است، در آبخوان‌های آبرفتی اصلا سفره‌های زیر زمینی شکل نمی‌گیرد مانند مناطق جلگه‌ای ما در خوزستان یا برخی از جلگه‌ها در میناب، آنجا نمی‌توانیم آب را در زمین نفوذ دهیم، اما در جا‌هایی که آبرفت درشت دانه است این امکان وجود دارد، الان اشتباهی که در سد سیوند کردند این است که مخزن سد را در آبرفت درشت دانه ساختند در نتیجه آب هیچ وقت پشت مخزن جمع نمی‌شود و مدام نفوذ می‌کند.

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با اشاره به اینکه نباید با توجه به ریزش فراوان باران در بخش‌هایی از کشور دچار اشتباه شویم گفت: در مجموع در استان‌های جنوبی ما به ویژه هرمزگان و کرمان میانگین ریزش‌های آسمانی امسال با ۱۳۰ درصد بیشتر به مراتب بیشتر از میانگین ۵۰ ساله بوده و این بارندگی‌های اخیر هم باعث می‌شود باز این افزایش میانگین خودش را بیشتر نشان دهد و این باعث می‌شود که میانگین کل بارندگی امسال کشور به دلیل بارندگی‌هایی که در مناطق جنوبی کشور اتفاق افتاده به حد طبیعی نزدیک شود؛ نباید ما به غلط تصور کنیم که تمام کشور امسال از لحاظ بارش وضع طبیعی داشته است، در واقع این بارش‌ها باعث شد میانگین بارندگی کشور به مرز طبیعی برسد، اما در بخش‌های قابل توجهی از زاگرس، ایران مرکزی، شرق ایران میانگین بارندگی‌ها خیلی کمتر از میانگین بلندمدت بوده است و خشکی و کم آبی بیشتر بخش‌ها را تهدید می‌کند.

باران‌های موسمی طبیعی است، شدید آن مشکل ساز است

همچنین رئیس مرکز ملی پیش بینی سازمان هواشناسی کشور درباره علت این سیل‌ها پدیده مانسون به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: پدیده مانسون در واقع همان بارش‌های موسمی است یعنی بارش‌هایی که به صورت فصلی شکل می‌گیرد، مانسون در مناطق مختلف به نام‌های مختلف شناخته می‌شود، اما اسم مانسون بیشتر بر روی شبه قاره هند معروف است، بارش‌های موسمی که برای ما در فصل تابستان در جنوب شرق کشور شکل می‌گیرد عمده رطوبتش از اقیانوس هند و دریای عمان است برای همین به جای باران‌های موسمی به آن مانسون می‌گویند که با همان نامی که در شبه قاره هند معروف است در کشور ما هم شناخته می‌شود.

این میزان بارش خیلی معمولی نیست، اما اینکه بی سابقه و یا کم سابقه باشد بعد از پایان بارندگی مشخص می‌شودصادق ضیاییان افزود: مکانیزم مانسون در کشور به این صورت است که رطوبت مورد نیاز خود را از روی دریا‌های جنوبی مانند خلیج فارس و دریای عمان تامین می‌کند که عمدتا مناطق جنوب شرق از جمله سیستان و بلوچستان، شرق هرمزگان و جنوب کرمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما زمانی که مانند پدیده‌ای که الان کشور درگیر آن است، خیلی شدت داشته باشد بخش‌های وسیع تری از کشور را دربر می‌گیرد، در مجموع وقوع باران‌های موسمی طبیعی است، اما وقتی شدید می‌شود مشکل ایجاد می‌کند.

وی درباره اینکه آیا چنین حجم بارشی بی سابقه بوده است افزود: ممکن است بارندگی از آن چیزی که اکنون بر اساس مدل‌های هواشناسی پیش بینی شده کمتر و یا بیشتر باشد بنابراین باید صبر کنیم که بارش‌ها تمام شود بعد با یک دوره آماری مقایسه شوند تا مشخص شود که آیا بارش‌ها کم سابقه و یا بی سابقه بوده است، البته قطعا این میزان بارش خیلی معمولی نیست، اما اینکه بی سابقه و یا کم سابقه باشد بعد از پایان بارندگی مشخص می‌شود.

وی درباره تاثیر تغییر اقلیم در رژیم بارش‌های موسمی گفت: این سامانه‌ای که الان در کشور فعال است فی نفسه اثر مستقیم تغییر اقلیم نیست، اما می‌تواند اثر ثانویه باشد در واقع چیزی که اتفاق می‌افتد همان مکانیزیم باران‌های موسمی است، اما تقویت شده آن روی کشور ما رخ داده است، مباحث تغییر اقلیم یکی این است که بارش‌ها خارج از سطح نرمال افزایش می‌یابد.

ضیاییان ادامه داد: در مجموع خاصیت بارش‌های موسمی سیل آسا بودن است، در جنوب شرق کشور در یک ماه گذشته بار‌ها و بار‌ها سیل آمده است آن چیزی که الان با آن مواجه هستیم پهنه اثر سیل است که بسیار گسترده‌تر و شدت آن بسیار زیاد شده است بنابراین به نظر مساله خاصی است که می‌توان گفت علت شدید شدن آن قوت گرفتن باران‌های موسمی است، در واقع مکانیزی که باعث تشدید بارش‌های موسمی می‌شود شدید‌تر شده است، تغییر رطوبت بیشتری دارد صورت می‌گیرد و ناپایداری‌ها بیشتر شده است که می‌تواند به تاثیر تغییر اقلیم برگردد.

وی اظهار داشت: گاهی در نقشه‌های هواشناسی چندین عامل دست به دست هم می‌دهند تا اتفاقی رخ دهد یا تشدید شود. در بارش‌های اخیر هم همینطور است در واقع چند عامل از جمله نفوذ جریانات رطوبتی از روی دریا‌ها در اثر جریانات سطح زمین بر روی منطقه ما و فلات مرکزی کشور شدت گرفته که باعث شد پدیده مانسون در نقاط مختلف کشور با شدت رخ دهد.

در مجموع خاصیت بارش‌های موسمی سیل آسا بودن است، در جنوب شرق کشور در یک ماه گذشته بار‌ها و بار‌ها سیل آمده است آن چیزی که الان با آن مواجه هستیم پهنه اثر سیل است که بسیار گسترده‌تر و شدت آن بسیار زیاد شده است بنابراین به نظر مساله خاصی است که می‌توان گفت علت شدید شدن آن قوت گرفتن باران‌های موسمی است

رئیس مرکز ملی پیش بینی سازمان هواشناسی کشور گفت: تغییر اقلیم یک فرایند بلندمدت ۲۰، ۴۰ و ۵۰ ساله است و یکی از اثراتش افزایش دما است، مثلا الان نسبت به ۵۰ سال پیش متوسط دمای کشور ۲ درجه افزایش یافته است که اثراتش می‌تواند خشکی، بارش‌های شدید، افزایش تعداد دفعات سیل و بارش‌های جنوبی کشور باشد، همه این‌ها تبعات تغییر اقلیم است بنابراین نباید از وقوع آن‌ها تعجب کنیم، اما باید خود را با آن سازگار کنیم تا کمترین آسیب متوجه کشور شود.

وی درباره امکان پیش‌بینی شدت بارش‌های موسمی اظهارداشت: شدت بارش مانسون قابل پیش بینی است و هشدار‌های قرمز و نارنجی که صادر می‌شود در همین راستا است، اما آن چیزی که عدم قطعیتش بالاست، میزان بارش‌هاست؛ چون بارش‌هایی که اتفاق می‌افتد از نوع همرفتی و رگباری است.