هراس از تولید بمب کثیف توسط داعش

سال گذشته، مقام‌های عراقی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش دادند که مقداری ماده رادیواکتیو از این کشور دزدیده شده.

دزدی ماه نوامبر رخ داد، از تأسیسات یک شرکت آمریکایی خدمات میدان‌های نفتی به نام ودرفورد در بصره. ماده دزدیده شده ظاهرا کپسول‌های ایریدیوم ۱۹۲ بود.

از همان هنگام، ارتش و پلیس و نیروهای اطلاعاتی عراق شبانه‌روزی در تلاشند که ایریدیوم دزدیده‌شده را پیدا کنند.

دولت عراق حاضر نیست در این باره علنی چیزی بگوید، اما بی‌بی‌سی مدرکی معتبر دیده که تأیید می‌کند دزدی واقعا رخ داده.

نگرانی اصلی این است که ماده دزدیده‌شده به دست کسانی بیافتد که نباید، به‌ویژه گروه داعش، که می‌تواند با آن "بمب کثیف" درست کند.

این امر چقدر محتمل است، و چنان بمبی – اگر ساخته شود – چقدر خطرناک است؟

آن سند دولتی عراق که بی‌بی‌سی دیده و در رسانه‌های اجتماعی هم انعکاس وسیعی داشته، می‌گوید ایریدیوم-۱۹۲ از یکی از انبارهای شرکت ودرفورد در منطقه رافضیه بصره دزدیده شده.

صاحب ایریدیوم شرکت اس‌جی‌اس-ترکیه بوده، شاخه‌ای از یک شرکت عظیم سوییسی که در استانبول مستقر است. ایریدیوم را شرکت آمریکایی ودرفورد از اس‌جی‌اس اجاره کرده بوده. حالا نه اس‌جی‌اس نه ودرفورد مسئولیت گم‌شدن‌ آن را نمی‌پذیرند.

یک مقام ارشد وزارت محیط‌زیست عراق به خبرگزاری رویترز گفته حدود ۱۰ گرم از کپسول‌های ایریدیوم که در یک کیف ضدتشعشع به اندازه یک لپ‌تاپ نگهداری می‌شده، دزدیده شده است.

ایریدیوم در پرتودرمانی بیماران سرطانی کاربرد دارد اما اشعه گاما که از این ایزوتوپ خاص ساطع می‌شود، برای سنجش نقص احتمالی موادی که در ساخت لوله‌های نفت و گاز به کار می‌روند هم استفاده می‌شود.

یک مسئول امنیتی به رویترز گفته کسانی که کپسول‌ها را دزدیده‌اند احتمالا می‌دانسته‌اند به کجا آمده‌اند و چه می‌کنند، چون "نه قفلی شکسته بود، نه دری، و هیچ نشانی از ورود به زور نبود."

ایریدیوم دست کیست؟
مقام‌های امنیتی عراقی می‌گویند نگرانند که کپسول‌های دزدیده شده دست داعش بیافتد.

در عین حال، وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده نشانه‌ای وجود ندارد که ایریدیوم سرقت‌ شده دست داعش یا گروه‌های مسلح دیگر افتاده باشد.

استان شیعه‌نشین بصره از قلمروی داعش دور است. نزدیک‌ترین جا به بصره که در کنترل کامل داعش است، استان غربی انبار است که بیش از ۵۰۰ کیلومتر با بصره فاصله دارد.

البته داعش پیش از این در مناطق جنوبی هم بمب‌گذاری کرده، از جمله در ماه اکتبر، ده نفر در آن انفجاری در همین منطقه‌ای که تأسیسات ودرفورد قرار دارد، کشته شدند.

بمب کثیف چیست و چقدر مرگ‌بار است؟
با ایریدیوم نمی‌شود بمب هسته‌ای ساخت اما می‌شود آن را برای ساختن بمب کثیف به کار گرفت.

بمب کثیف به بمب‌های نسبتا ساده‌ای گفته می‌شود که ماده منفجره و مکانیزم انفجارشان مثل بمبهای معمولی است اما ماده رادیواکتیو هم در آن ریخته شده که با انفجار بمب پخش می‌شود و اطراف محل انفجار را آلوده می‌کند.

مایلز پامپر، از متخصصان تروریسم هسته‌ای در مرکز مطالعات منع‌ گسترش در واشنگتن، به بی‌بی‌سی گفت ایریدیوم دومین ماده خطرناک بین مواد پرتوزا است.

به گفته پامپر، کسی که در معرض ایریدیوم ۱۹۲ قرار بگیرد، "اگر فاصله کم باشد، ممکن است ظرف چند ساعت یا چند روز بمیرد." البته مرگبار بودن ایریدیوم به توان و عمر آن بستگی دارد.

عامل وحشت، نه آسیب جسمی
دریل کیمبل، مدیر انجمن کنترل تسلیحات، معتقد است ایریدیومی که دزیده شده خطرناک است اما چون مقدارش نسبتا کم است، نمی‌تواند برای جمعیتی بزرگ خطرساز باشد.

او می‌گوید: "احتمالا بیشتر عامل وحشت خواهد بود تا آسیب جسمی."

کمپل با اشاره به مواردی که مواد پرتوزا گم یا دزیده شده‌اند، اضافه می‌کند: "مورد اخیر نمونه‌ای از مشکلی بزرگ‌تر و جهانی است: مشکل حفاظت از مواد پرتوزا در تأسیساتی که گاه امنیت‌شان ضعیف است، مثلا بیمارستان‌ها یا بعضی تأسیسات صنعتی... همه کشورها باید توان ردیابی و حفاظت از این مواد را بالا ببرند که دست گروه‌هایی مثل داعش نیفتد."

مقام‌های ارشد محیط‌زیست عراق می‌گویند نگرانی دیگرشان – جز داعش و بمب کثیف – ناشی‌گری احتمالی دزدهاست، از جمله این احتمال که کپسول‌ها را از محفظه ضدتشعشع خارج کنند و سبب آلودگی رادیواکتیو شوند.

به بیمارستان‌های بصره اعلام شده برای موارد احتمالی سوختگی ناشی از پرتو رادیواکتیو آماده باشند، و اگر موردی پیش آمد، بلافاصله نیروهای امنیتی را خبر کنند.