تکریم یا تحریم؟!

یادداشت دریافتی- سیدصادق محمدی وفایی؛ کی از اقواممان در حالی که جوان و دو بچه داشت به رحمت الهی رفت.دنیا با این فراخی تنگمان آمد. در همان شب ها، که مصیبت داغ داغ بود و از چشمانمان اشک غم جاری بود، با دهها آه و اندوه و گفتن خاطره شبی را به صبح رساندیم.

 یکی از برادران آن مرحوم گفت بریم خانه فلانی صبحانه بخوریم.از منزل بیرون رفتیم .آن تازه یتیمان از این که یتیم شده و کارشان به جایی رسیده است که اقوام درجه یک نیز برای خوردن صبحانه، باید به منزل دیگری بروند، ناراحت شدند و گفتند یتیم شدن دردی و این نوع ترحم‌ها هم دردی دیگراست!

از ناراحتی یتیمان ، ناراحت شدم و آن روز صبحانه ای با طعم کوفت خوردم! در فکر فرو رفتم که حکم اسلام در این مورد چیست؟

آیا باید تحت هیچ شرایطی از مال یتیم استفاده نشود؟ آیا اموال یتیم مهم‌تر است یا شخصیت و روحیه ی یتیم؟ آیا اکرام و احترام یتیم فقط در حفظ اموال او خلاصه شده است؟ در دین اسلام شکستن دل یتیم چگونه خواهد بود؟ بعد از تحقیقی دریافتم که :

یکم:
در قرآن کریم ۲۳ بار راجع به یتیم سفارش شده است. در سوره های انعام، انفال، اسراء، کهف، ضحی، بلد، ماعون نیز به یتیم نوازی سفارش شده است. در سوره بقره آیات ۸۳، ۱۷۷، ۲۱۵، ۲۲۰ در سوره ی نسا آیات ۲، ۳، ۶، ۸، ۱۰، ۳۶، ۱۲۷ درباره ی یتیم سفارش شده است.

همه ی این آیات برای حفظ اموال و تکریم و با عزت ماندن یتیمان نازل شده اند نه تحریم و رنجاندن و حیف و میل کردن اموال یتیمان.

دوم:
یتیم آنقدر ارزش دارد که اگر دو پیغمبر مجانی کارگری کنند، ارزش دارد تا اینکه مال یتیم حفظ بماند.

حضرت موسی و خضر دو پیغمبر بزرگوار بودند. این دو نفر وارد یک منطقه ای شدند و نیاز به غذا داشتند. به مردم گفتند: به ما کمی غذا بدهید. این مردم به این دو پیغمبر غذا ندادند.

این ها همینطور که داشتند در روستا راه می رفتند، دیدند که یک دیواری در حال خراب شدن است. حضرت خضر گفت: موسی لباس‌هایت را در بیاور تا بنایی کنیم. گفت: برای این مردمی که یک تکه نان به ما ندادند، مجانی کارگری کنیم؟

موسی و خضر لباس هایشان را درآوردند و این دیوار را ساختند.

موسی در آخر گفت: دلیلت از این کار چه بود؟ گفت: دلیلش این است که یک مرد خوب از دنیا می رود. این مرد دو بچه دارد. او مقداری گنج و پول برای بچه های خود در زیر این دیوار پنهان کرده بود. اگر این دیوار می افتاد، پول ها پیدا می شد و بیگانه‌ها پول را می بردند و به این بچه‌های یتیم چیزی نمی رسید.

سوم:
یتیم نوازی فقط در آب و نان دادن به او خلاصه نشده است، بلکه احترام و تکریم یتیم در همه ابعاد باید رعایت شود .زیرا در آیات الهی آمده است: «کَلاَّ بَلْ لا تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ الْمِسْکِینِ ؛ چنان نیست که شما خیال می کنید بلکه شما یتیمان را گرامی نمی دارید و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی کنید .» فجر/۱۷

و نیز می فرماید:« فَأَمَّا الْیَتیمَ فَلا تَقْهَرْ» ؛ یتیم را نشکن ضحی/۸
پس پاسداشت دل و روحیه ی یتیم بسیار ارزشمند است.این همه بر حفظ اموال یتیمان تاکید شده است برای آن است علاوه بر معیشت یتیمان ، عزت روحی آنها نیز حفظ شود.

چهارم:
امام صادق (ع) فرموده اند: هنگامى که آیه ۳۴ سوره اسراء "وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ” (و به مال یتیم جز به بهترین طریق نزدیک نشوید)

و آیه ۱۰ سوره نساء "إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً” (کسانى که اموال یتیمان را از روى ظلم و ستم مى‏خورند، تنها آتش مى‏خورند و به زودى به آتش سوزانى مى‏سوزند) نازل شد، مردمى که یتیمى در خانه داشتند، از کفالت یتیمان فاصله و آنها را به حال خود رها کردند.

حتى گروهى یتیمان را از خانه خود بیرون کردند، و آنهای که بیرون نکردند، در خانه براى آنان وضعى به وجود آورده بودند که کمتر از بیرون کردن نبود، مثلا غذاى او را که از مال خودش تهیه مى شد، با غذاى خود مخلوط نمى کردند، و حتى جداگانه براى آنان غذا مى پختند و پس از آنکه آن یتیم در گوشه اى از منزل غذاى مخصوص خویش را مى خورد، زیادى آن را اگر اضافه مى آمد، براى او ذخیره مى کردند تا دفعه بعد بخورد و اگر فاسد مى شد به دور مى ریختند.


همه این کارها براى آن بود که گرفتار خوردن مال یتیم نشده باشند این عمل هم براى سرپرستان و هم براى یتیمان مشکلات فراوانى به بار مى آورد، به دنبال این جریان آنها خدمت پیامبر رسیده و از رفتار با یتیمان سؤ ال نمودند.

پیامبر جواب داد: اصلاح امور یتیمان، از رها کردن آنها بهتر است،  نباید به خاطر آمیخته شدن اموال آنان با اموال خودتان، ایتام را رها کرده و از مسئولیّت اداره آنها شانه خالى کنید، آنان برادران دینى شما هستند و مخلوط شدن اموال آنان با زندگى شما، در صورتى که هدف، حیف و میل اموال آنها نباشد مانعى ندارد و بدانید خداوند مفسد را از مصلح باز مى شناسد.


به یقین تحریم عاطفی یتیمان و ترک منزل یتیمان و گفتن این که شما یتیم شده اید و ما نمی توانیم وارد منزلتان بشویم و حتی روی فرشهایتان راه برویم، باعث تخریب روحیه یتیمان خواهد شد.

اگر یتیمی از نظر روحی به هم بریزد ولی او حاضر است، مبلغ کلانی از اموال او را صرف کند تا یتیمش افسرده نشود با این وصف کدامین عقل و شرع اجازه خواهد داد کسی با تیر بی تدبیریی دل و روحیه ی یتیمی را هدف قرار داد؟!

حرف قرآن کریم این است که به ظلم در مال یتیم تصرفی نشود . بنابراین اگر کسی چایی از مال یتیم خورد وسپس به مناسبت عیدی و یا به هر سبکی دیگر تلافی کرد به یتیم ظلمی نکرده است. مهم این است به سود یتیم ختم شود. ﴿ وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْیَتِیمِ إِلاَّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ ﴾«به مال یتیم نزدیک نشوید ودر آن تصرفی نکنید مگر به نیکوترین (‌طریقه ای که به اصلاح او باشد) تا به حد بلوغ و رشد خود برسد»

و یادمان باشد ر سول‌خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«سخت تر از یتیم جدا شده از پدر، یتیمی است که از امامش جدا شده و توانایی دستیابی به وی را ندارد. و حکم امامش را درباره مسائل دینی مورد ابتلا نمی‌داند.

آگاه باشید هر فرد ناآگاه به شریعت ما که از دیدار ما محروم است یتیمی است که در دامن عالمان شیعه جای دارد.آگاه باشید، هرکس وی را هدایت و راهنمایی کند و شریعت ما را به وی بیاموزد، در مقام رفیق اعلی با ما خواهد بود».«بحار،ج۱۰۵،ص۱۷۱-»