چرا آمریکا 43.5 میلیارد دلار را دفن کرده است؟

فرارو- چیزی مهم و ارزشمند، بی‌سروصدا در کنارۀ ساحل خلیج آمریکا پنهان شده است. در چهار محل امن در مکانهایی که شک برانگیز نیستند، نزدیک به 700 میلیون بشکه نفت در زیر زمین دفن شده است. مجموعاً شصت حفرۀ زیرزمینی که در صخره‌های نمکی زیرسطحی حفر شده‌اند، "ذخیرۀ نفتی استراتژیک" عظیم ایالات متحده را تشکیل می‌دهند.
 
به گزارش فرارو به نقل از بی‌بی‌سی‌ انگلیسی، این تاسیسات چهل سال پیش برپا شد و حالا انبارهای عظیم نفتی دیگر در اقصی نقاط جهان ایجاد شده است. در واقع، کشورهای بسیاری میلیاردها دلار پول صرف توسعۀ چنین تاسیساتی کرده‌اند و تاسیساتی بیشتری از این دست نیز در راه است. اما این ذخایر چه هستند و اصلاً چرا کسی این همه پول صرف می‌کند تا نفت را دوباره در زمین دفن کند؟
 
جواب این سوال را باید در بحران انرژیِ سال 1973 جستجو کرد. کشورهای عربی صادرکنندۀ نفت در واکنش به حمایت آمریکا از اسراییل در جنگ "یوم کیپور" فروش نفت به غرب را قطع کرده بودند. در آن زمان، جهان آنقدر به نفت خاورمیانه وابسته بود که بهای نفت سر به فلک زد و خیلی زود آمریکا بنزین را جیره‌بندی کرد. گاهی اوقات، در جایگاه‌های فروش بنزین، به کل بنزینی یافت نمی‌شد. مردم می‌ترسیدند که بنزینشان را بدزدند و حتی برخی با سلاح گرم به حفاظت از خودروهایشان می‌پرداختند.

چند سال بعد، ایالات متحده شروع به ساخت ذخیرۀ استراتژیک نفت خود کرد و محفظه‌های آن را پر از نفت خام نمود. بدین ترتیب، چنانچه دوباره در آینده در تامین نفت خللی ایجاد می‌شد، آمریکا می‌توانست با استفاده از ذخایر خود نیازهای خود را در دوران جهش قیمتی مرتفع کند و اهرمی برای فشار بر بازارهای جهانی داشته باشد. یکی از سایتهای دولتی آمریکا، با خشنودی راجع به این ذخایر نوشته است: "اندازۀ عظیم ذخایر نفتی استراتژیک... آنرا بدل به بازدارنده‌ای مهم در برابر قطع واردات و ابزاری کلیدی در سیاست خارجی کرده است."این ایده، خوب اما گران است. بودجه‌ای که امسال برای نگهداری ذخایر نقتی استراتژیک اختصاص داده شده، 200 میلیون دلار است.
 
باب کوربین، در وزارت انرژی ایالات متحده، مسئولیت دارد تا بر درست خرج شدن این پول نظارت کند. او می‌گوید: "همۀ سایتهای ما در جایی قرار دارند که ما به آنها گنبدهای نمکی می‌گوییم. نمک با نفت خام واکنش نشان نمی‌دهد و احتمال مخلوط شدن و خراب شدن نفت هم وجود ندارد. در نتیجه گنبدهای نمکی تاسیسات مناسبی برای انبار نفت محسوب می‌شوند." کوربین که 22 سال در گارد ساحلی آمریکا خدمت کرده است، به چهار سایت ذخیرۀ آمریکا افتخار می‌کند. او می‌گوید: "این سایتها، بسیار جذاب هستند."
 
اما چیز زیادی برای دیدن روی زمین وجود ندارد. تنها چند سرچاه و خط لوله قابل مشاهده است. چاهها خود چندصد متر عمق دارند تا به حفره‌های زیرین برسند و می‌توان با فرستادن آب پرفشار به داخل آنها و طی فرآیند جایگزینی، نفت را از حفره‌ها خارج نمود. کوربین می‌گوید که مدیریت چنین زیرساختی، چالشهای منحصر به فردی به همراه دارد. مثلاً اینکه حفره‌های نمکی کاملاً باثبات نیستند. گاهی اوقات قسمتهایی از دیواره‌ها یا سقف‌ها ممکن است جدا شود و به ماشین‌آلات آسیب برساند که در این صورت ماشین‌آلات را باید با دقت و احتیاط جایگزین کرد. ورود کارگران به حفره‌ها امکانپذیر نیست، در نتیجه همچون استخراج نفت از یک چاه طبیعی، خارج کردن نفت از ذخایر استراتژیک هم باید از راه دور صورت گیرد.

 
با این وجود، با استفاده از ابزارهای ویژه می‌توان قدری در این حفره‌ها امکان دیدن یافت. کوربین می‌گوید: "به صورت دوره‌ای وقتی که حفره‌ها خالی باشند، می‌توانید از آنها عکسهای سونار بگیرید. و این به شما نوعی تصویر سه بعدی از حفره‌ها می‌دهد." او می‌افزاید که بعضی از این حفره‌های شکلهای جالبی دارند. برای مثال، شکل یکی از اتاقکها مثل بشقاب پرنده است.
 
آمریکا در گذشته از ذخایر نفتی استراتژیک برای عبور از دورانهای سخت استفاده کرده است. مثلاً در زمان جنگ خلیج فارس، که توزیع نفت در خاورمیانه دچار اختلال شده بود. یا در هنگام طوفان کاترینا، که درخواست برای نفت اضطراری در عرض 24 ساعت پس از طوفان، مورد تایید قرار گرفت.

ذخایر دیگر کشورها 
ایالات متحده تا به حال تنها کشوری بوده که سرمایه‌گذاری سنگینی را در ذخایر نفتی استراتژیک انجام داده است. ژاپن نیز تعدادی سایت ذخیرۀ نفت با امکان ذخیرۀ 500 میلیون بشکه در اختیار دارد که عمدتاً روی سطح زمین قرار دارند. مثلاً تاسیسات ذخیرۀ نفت در شیبوشی، چسبیده به ساحل ساخته شده‌اند. پس از زلزلۀ فاجعه‌بار سال 2011 و تسونامی بعدش، بسیاری خواستار توسعۀ ذخایر نفتی کشور شدند تا در بحرانهای آتی در توزیع نفت خللی ایجاد نشود.

 
آژانس بین‌المللی انرژی، بر آزاد شدن نفت از بسیاری از ذخایر نفتی استراتژیک دنیا نظارت دارد. مارتین یانگ، رییس بخش سیاستهای اضطراری این آژانس است. او می‌گوید: "وقتی که کشوری عضو آژانس بین‌المللی انرژی می‌شود، تعهدات مختلفی را می‌پذیرد. یکی از تعهدات اصلی آن، این است که معادل واردات نود روزش، نفت ذخیره کند."
 
اما در همۀ کشورها گنبدهای نمکی پیدا نمی‌شود که بتوانند نفت را زیر زمین ذخیره کنند. همچنین همۀ کشورها تاسیسات ذخیره‌ای مخصوص، برای مقاصد ذخیرۀ نفتی استراتژیک را در اختیار ندارند. برای مثال، انگلستان هیچ یک از اینها را ندارد. یانگ در این مورد توضیح می‌دهد: "انگلستان در عوض، صنایع را متعهد کرده که نفت بیشتری را به نسبت مصرف عادیشان در تاسیساتی که در اختیار دارند، ذخیره کنند."
 
دو کشور که عضو آژانس بین‌المللی انرژی نیستند، یعنی هند و چین، در سالهای اخیر پول فراوانی را صرف ذخایر نفتی استراتژیک خود کرده‌اند. چینی‌ها از نعمت گنبدهای نمکی محرومند و در عوض مجبورند به سراغ ذخیره‌سازی نفت در تانکرهای روی زمین که بسیار گرانتر تمام می‌شوند،بروند. به سادگی می‌توان این سایتهای ذخیره‌سازی را با استفاده از گوگل ارث دید. یکی از اینها، سایت ذخیرۀ نفتی استراتژیک در ژن‌های است و در حال حاضر ظرفیت ذخیره سازی 33 میلیون بشکه نفت را داراست.
 
نارونگپاد لیساپاهانیا، تحلیلگر نفت و گاز می‌گوید که صرف پول برای توسعۀ ذخیرۀ نفتی استراتژیک از سوی چین، تلاشی است که این کشور در جهت جدی گرفته شدن به عنوان یک ابرقدرت جهانی انجام می‌دهد.

او می‌گوید: "اگر بخواهید ابرقدرت باشید، باید ذخیره را هم داشته باشید. این به شما کمک می‌کند که به بخشی از پیمانهای بین‌المللی بدل شوید. اگر یک ابرقدرت دیگر، در یک رویداد انرژی خواستار آزادسازی ذخایر استراتژیک شود، چین هم می‌تواند نقش ایفا کند."
 
بدین ترتیت، هیچ ابرقدرت مدرنی، بدون دارا بودن ذخایر نفتی استراتژیک برای خودش، کامل نیست. با وجود اینکه رشد ذخایر در گوشه و کنار دنیا عمدتاً با استقبال رو به رو می‌شود، برخی از این موضوع نگرانند که کشورهای خارج از آژانس بین‌المللی انرژی با استفاده از ذخایر خود دست به کنترل بازار بزنند و با فرصت طلبی و فروش نفت در زمانهای که برایشان سودده باشد، بازار را دستکاری کنند. کارمین دیفیگلیو، از وزارت انرژی آمریکا، می‌گوید که ذخایر نفتی استراتژیک، دقیقاً برای جلوگیری از همین بازی‌ها کثیف با قیمت صورت گرفته است. او می‌گوید: "هدف از طرح ذخایر نفتی استراتژیک در سال 1975، محافظت از اقتصاد آمریکا در برابر افزایش‌های شدید و ناگهانی در قیمت نفت تولید داخل بود و امروز هم هدف آنها همین است."

 
اما مرز مشخصی میان این هدف و استفاده دلبخواهی از ذخایر نفتی استراتژیک برای دستکاری بازارهای جهانی وجود دارد. مارتین یانگ، با جدیت می‌گوید: "ذخایر نفتی نباید ابزار مدیریت قیمت باشد. این ذخایر به منظور اصلاح کمبودهایی است که به دنبال اختلال در بازار ممکن است پیش بیاید."
 
با این وجود، بحث ادامه‌داری بر سر اینکه از ذخایر نفتی استراتژیک چگونه باید استفاده شود، وجود دارد. برخی فکر می‌کنند که آزاد شدن نفت از این ذخایر می‌توانست جسورانه‌تر باشد و در مقابل برخی دیگر معتقدند که آمریکا همواره به خوبی از مزیت‌های نفتی که در ذخایر استراتژیکش هست، استفاده نکرده است. نفتی که ارزش آن حدوداً معادل 43.5 میلیارد دلار است. سارا لادیسلاو، از مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل در واشنگتن، می‌گوید: "برای برخی از دوستان، 700 میلیون بشکه نفت زیر زمین، شبیه یک کوزۀ غول‌آسای پر از پول به نظر می‌رسد."
 
البته، افراد معدودی از اینکه اقداماتی برای تغییر اساسی در نحوۀ استفاده از ذخایر نفتی استراتژیک، در آمریکا و دیگر کشورها، صورت گیرد، حمایت می‌کنند. تاکید آنها بر آنست که به طور مشخص برای شرایط اضطراری و مشکلات عرضه، برنامه ریزی صورت گیرد. دولتها و آژانس بین‌المللی انرژی از راه برنامه‌ریزی برای چگونگی خارج کردن نفت از ذخایر در مواقع بحران، برای چنین موقعیتهایی خود را آماده می‌کنند. حتی شرکتهای تخصصی نظیر انسیس وارد این موضوع شده‌اند. این شرکت یک مدل کامپیوتری پیچیده طراحی کرده است که فراز و نشیبهای قیمتی آیندۀ صنعت نفت را شبیه سازی می‌کند.
 
این تخصص به انسیس کمک می‌کند تا به گروه‌هایی که اختیار ذخایر نفتی استراتژیک را برعهده دارند، در مورد اینکه چه زمان و چرا باید توزیع نفت به پالایشگاه‌های محلی را مدنظر قرار دهند، مشاوره بدهد. مارتین تالت، رییس این شرکت، می‌گوید که این بازی اعداد است. در طول یک بحران، چه میزان از واردات نفت شما کاهش خواهد یافت؟ چقدر باید از ذخایر نفتی استراتژیک آزاد کنید، تا از این فشار کاسته شود؟
 
او می‌گوید: "کاری که ما می‌کنیم این است که با یک نفر می‌نشینیم و می‌گوییم که خوب در خاورمیانه‌ و شمال آفریقا قطعی وجود دارد. جایی که ما از آن شروع می‌کنیم، در حقیقت اعداد است و وقتی صرف این موضوع نمی‌کنیم تا عمیقاً مکانیسم‌های ژئوپلتیکی که می‌توانند به این قطعی‌ها دامن بزنند، را درک کنیم."
 
با توجه به این که دولتها و شرکتهای انرژی، خود را برای بدترین سناریو‌ها آماده می‌کنند، انبارهای روز به روز بزرگتر می‌شوند. مسلماً در نظر ایالات متحده و بسیاری از کشورهای دیگر، داشتن ذخایر نفتی استراتژیک، یک سرمایه‌گذاری خوب محسوب می‌شود.
 
با وجود همۀ این آماده‌سازی‌ها، باز هم این امکان وجود دارد در خلال یک بحران آتی، نفت موجود در ذخایر استراتژیک با سرعت کافی توزیع نشود. در آن صورت آیا بحران سال 1973 دوباره تکرار خواهد شد؟ باب کوربین در این مورد از جواب دادن طفره می‌رود: "من نمی‌خواهم، در مورد اینکه چه اتفاقی خواهد افتاد، یا چه اتفاقی نخواهد افتاد، گمانه‌زنی کنم. ما آماده‌ایم که هر زمان نیاز شود، وظیفۀ خود را انجام دهیم."