هشدار برای زندگی پلاستیکی

بشر 200 سال پیش هیچ‌گاه روزی را تصور نمی‌کرد که آلودگی‌های زیست‌محیطی زندگی‌اش را به مخاطره بیندازد. برای اولین‌بار در جریان انقلاب صنعتی در نیمه قرن نوزدهم و به‌دنبال آن صنعتی شدن بسیاری از کشورها ازجمله انگلستان و آلمان نیاز بشر به انرژی و مصرف سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ، نفت و گازهای طبیعی افزایش یافت.

این امر موجب شد تا کره زمین برای اولین‌بار شاهد افزایش گازهای آلاینده چون دی اکسید کربن و متان باشد. بحران انتشار گازهای آلوده و به دنبال آن آلودگی دریا‌ها و جنگل‌ها درحال حاضر جان بسیاری از شهروندان کشورهای مختلف دنیا را تهدید می‌کند. به این نوع از آلودگی‌ها باید آلودگی ناشی از کالاهای پلاستیکی را که مصرف آن در دهه‌های اخیر بسیار شایع شده است، اضافه کرد. امروزه مصرف انواع کالاهای پلاستیکی جزئی لاینفک از زندگی بشر است.

این امر درحالی است که به گفته کارشناسان محیط زیست این نوع مواد بین 300 تا 500 سال در طبیعت باقی می‌مانند و علاوه بر اینکه مدت زمانی طولانی برای تجزیه پذیری نیاز دارند، آلودگی‌هایی چون آلودگی‌های بصری، آلودگی آب و فرسایش خاک را به مرور زمان ایجاد می‌کنند.

یک کیسه کمتر برای هر خانواده
کالاهای پلاستیکی به‌دلیل قابلیت‌های فراوانی که دارد و البته با تکیه بر قیمت ارزان آن به شکل‌های گوناگون چون کیسه‌های پلاستیکی که اغلب غیرقابل بازیافت هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد . طبق محاسبات اخیر کارشناسان محیط زیست، سالانه حدود یک تریلیون تن کیسه پلاستیکی وارد چرخه ضایعات می‌شوند. هرچند بخش اعظم این زباله‌ها به ظاهر دفن می‌شوند اما، مقصد نهایی بسیاری از این کیسه‌های زباله‌ اقیانوس‌ها هستند و گاهی حتی این زباله‌ها تا 1000 سال بعد نیز تجزیه نمی‌شوند.

همچنین، آمار تائید می‌کند که سالانه شش میلیون تن زباله وارد دریاها می‌شود که زباله‌های پلاستیکی 80 درصد این زباله‌ها را تشکیل می‌دهند. آمار مصرف کالاهای پلاستیکی در ایران نیز به گفته کارشناسان در مرز هشدار قرار دارد به‌طوری که، ایرانی‌ها در بین 10 کشور نخست جهان از نظر میزان مصرف ظروف یکبار مصرف پلاستیکی قرار دارند و تنها در شهر تهران روزانه 500 تن كيسه پلاستيكي مصرف مي‌شود.

به‌تازگی، رئیس ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران با انتقاد از مصرف روزافزون مواد پلاستیکی، ظروف پلیمری و نایلکس که مشکلات بهداشتی، زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی بسیاری را در پی دارد، گفته است: الگوی نامناسب مصرف، گرایش بیش از حد و روزافزون خانواده‌های ایرانی و شهروندان تهرانی به استفاده غیرمتعارف از مواد پلاستیکی، ظروف پلیمری و نایلکس از یکسو و عدم باز‌یافت پسماندهای ناشی از این مواد و طولانی بودن فرایند تجزیه‌پذیری، عدم تولید مواد پلاستیکی، نایلکس و ظروف تجزیه‌پذیر سازگار با محیط زیست، کشور را با چالش جدی مصرف این مواد که مشتق از فرآورد‌ه‌های نفتی است و سلامت شهر و شهروندان را تهدید می‌کند مواجه کرده است.

علی محمد شاعری در ادامه اعلام کرده است: سالانه بیش از دو میلیون تن مواد پلاستیکی در کشور مصرف می‌شود و بر اساس آمار برآورد شده سالانه حدود 200 هزار تن مواد پلاستیکی و نایلکس و ظروف یکبار مصرف در شهر تهران مصرف می‌شود.  او افزوده است: با صرفه‌جویی یک کیسه پلاستیکی در هفته توسط هر خانوار ایرانی می‌توان از مصرف حدود یک میلیارد کیسه پلاستیکی در سال جلوگیری کرد که این میزان برابر با 10 هزار تن پلاستیک است.

پلاستیک از کجا آمد؟
کیسه‌های پلاستیکی برای اولین بار در اواخر دهه 50 میلادی به بازار عرضه و به یکی از نمادهای خرید تبدیل شدند. در ابتدا چندان به میزان تخریب و آثار سوء آن بر محیط زیست و سلامت شهروندان توجه نمی‌شد. تا اینکه از اوایل دهه 90 کشورهای مختلف به فکر بازیافت پلاستیک‌ها افتادند و شروع به تولید پلاستیک‌ها بازیافتی کردند و همچنین در کنار این کار دستگاه‌هایی نیز برای بازیافت نایلکس‌های دیر بازبافت ایجاد کردند.

درحال حاضر، کشورهایی چون بنگلادش و امارات که از لحاظ شاخص‌های توسعه پایین‌تر از ایران هستند توانسته‌اند به‌طور کامل یا به میزان 50 درصد مصرف مواد پلاستیکی خود را کاهش دهند و از مواد تجزیه پذیر و سازگار با محیط زیست استفاده کنند. در قاره آفریقا نیز کشورهای روآندا و سومالی استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را به کلی ممنوع کرده‌اند. همچنین، یکی از تجربه‌های موفق برای مقابله با بحران زباله‌های پلاستیک در کشورهایی مانند ژاپن و بعضی از کشورهای غربی، اخذ مالیات به ازای مصرف محصولات پلاستیکی است.

به این معنا، که شهروندانی که از کیسه‌های پلاستیکی یا ظروف یکبار مصرف به جای پاکت استفاده می‌کنند، ملزم به پرداخت هزینه بیشتر هستند. راهکار دیگری که نقش مهمی در کاهش حجم زباله‌های پلاستیکی در بسیاری از کشورها داشته و در کشور ما آن‌طور که باید مورد توجه قرار نگرفته، این است که در بسیاری از کشورها قیمت تمام شده محصولات غذایی یا هر نوع کالای دیگری که در بسته بندی پلاستیکی عرضه می‌شود، چند برابر قیمت محتوای داخلی آن در نظر گرفته می‌شود تا خریدار انگیزه داشته باشد، پس از خرید، بسته بندی پلاستیکی کالایی که خریده است را به محل خرید کالا بازگرداند و در ازای آن پول اضافی که پرداخت کرده را پس بگیرد. علاوه بر این، فرهنگ‌سازی و آموزش شهروندان به‌منظور جلوگیری از مصرف کیسه‌ها و کالاهای پلاستیکی از جمله راهکارهایی است که در بسیاری از کشور‌های دنیا انجام شده و به نتایج مطلوب هم دست یافته است.

 فرهنگ‌سازی با محوریت قانون گذاران
یک نماینده مجلس در گفت‌‌وگو با آرمان با اشاره به غفلت مجلس و دولتمردان از مشکلات حاصل از مصرف کالاهای پلاستیکی در کشور می‌گوید: واقعیت این است که از این موضوع چه در مجلس و چه در شهرداری‌ها غفلت شده است و تا به‌حال کاری در این مورد صورت نگرفته است و هیچ برنامه‌ای هم در این رابطه تدوین نشده است.

کمال‌الدین پیرموذن در پاسخ به دلیل کم‌توجهی مجلس و فراکسیون محیط زیست در این موضوع عنوان می‌کند: بمباران مشکلات محیط زیستی مانند آلودگی هوا آلودگی آب موجب شد تا به این موضوع آن‌طور که لازم است از سوی مجلس پرداخته نشود اما امیدواریم تا در جلسات آتی مجلس با طرح موضوع و تدوین راهکارهای مناسب اقدامی در راستای کاهش مصرف کالاهای پلاستیکی در مجلس صورت گیرد.

اسماعیل کهرم، فعال محیط زیست نیز با انتقاد از کم‌توجهی دولت و مجلس در این زمینه یادآور می‌شود: در تمامی کشور‌های دنیا برنامه دو تا سه‌ساله برای حذف کالاهای پلاستیکی از چرخه تولید، توزیع و اجرا شد و به نتیجه مطلوب هم رسید.

او اظهار می‌کند: اقدامات محدودی که در ایران طی سال‌های اخیر صورت گرفت تنها از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد و بدون حمایت دولت بود. درنتیجه چندان پایدار نبود و در عمل نتیجه‌ای به همراه نداشت.

کهرم با تاکید بر بحث فرهنگ‌سازی در کاهش مصرف کالاهای پلاستیکی به ویژه کیسه‌های پلاستیکی می‌گوید: به اعتقاد من گروه‌های هدفی در بحث فرهنگ‌سازی در این مورد تنها مردم عادی و کودکان نیستند. به اعتقاد من، در وهله اول، پیاده‌سازی برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی باید با محوریت تصمیم‌گیران و قانون‌گذاران صورت گیرد. در واقع، فرهنگ‌سازی تنها در شرایطی مفید است که گروه‌های تصمیم‌گیر و قانونگذار جزء گروه‌های هدف آموزش و فرهنگ‌سازی باشند. شاید از این طریق بتوان امیدی به بهبود شرایط داشت.