چرا عربستان از "توافق" غرب با ایران متنفر است

فرارو- باراک اوباما در حالی فشارها برای انجام یک توافق تاریخی با ایران بر سر مسئله هسته ای را افزایش داده که یک واقعه تاریخی را پیشتر شکل داده است- البته شاید نه در آن مسیری که قصد داشت. برای نخستین بار از زمانی که ایالات متحده به عنوان یک قدرت اصلی در خاورمیانه قد علم کرده، تمام متحدان اصلی وی در این منطقه – مصر، اسرائیل و عربستان- در مخالفت آشکار با سیاست های آمریکا قرار گرفته اند.

به گزارش سرویس بین الملل فرارو به نقل از فارن پالسی، در شرایطی که مذاکره کنندگان آمریکا و ایران آماده دور دیگری از مذاکرات می شوند، روابط واشنگتن با ریاض شاید به همین سادگی قابل وصله زدن نباشد. درحالیکه سیگنال های ارسالی از سوی مقامات اسرائیل بیانگر این مطلب است که نوع اخیر توافق هسته ای مورد علاقه آنها نیست اما آنها می توانند با چنین توافقی کنار بیایند، سعودی ها در مورد ارتباط ایران با تمام اقداماتی که از دیدگاه این پادشاهی تهدیدی برای نفوذشان در جهان عرب- حتی میزان قدرت شان در داخل- محسوب می شود، نگران هستند. به همین دلیل تحلیل گران و مقامات سابق آمریکایی می گویند عربستان هرگونه توافق واقع بینانه را به منزله رضایت آمریکا با جاه طلبی های هژمونیک تهران در خاورمیانه می داند. 

جان آلترمن، کارشناس مسائل ایران در مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللی در واشنگتن در این باره گفت: «به عقیده مقامات عربستان این مذاکرات به توافقی که صلح را در پی دارد، منجر نمی شود، آنها گمان می کنند که این توافق منجر به تسلط ایران بر خلیج فارس می شود.» وی در ادامه افزود: «در تصورات آنها، این توافق هیچ ربطی به جاه طلبی های ایران ندارد، بلکه تنها برابری آمریکا به عنوان نیرویی که به محدود کردن ایران کمک می کند را از این کشور می گیرد.»

البته این نخستین بار نیست که مقامات سعودی در تضاد با دولت اوباما قرار می گیرند. مقامات ارشد عربستان در پی تصمیم قبلی آمریکا برای لغو برنامه حمله به رژیم بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه و همچنین آنچه به نظر آنها نگرش خصمانه واشنگتن علیه دولت های مصر و بحرین محسوب می شد نیز به خشم آمده اند. عربستان در واکنش به این تضادها، اقدام به تجهیز مستقلانه مخالفان سوری کرد و بندر بن سلطان، رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان اعلام کرد که این پادشاهی از واشنگتن دور خواهد شد.

شاید تنها مسئله این باشد که اولویت های عربستان و آمریکا در حوزه خاورمیانه به شکل روز افزونی غیرقابل تطابق شده اند. در شرایطی که دولت اوباما به وضوح بر برنامه هسته ای ایران تمرکز کرده، مقامات سعودی تهدیدات بالقوه ای را در دیگر فعالیت های ایران، از جمله حمایت از رژیم بشار اسد، پشتیبانی از سازمان لبنانی حزب الله و آنچه به عقیده عربستان نیت استفاده از جوامع شیعه برای ایجاد ناآرامی در کشورهای عرب حوزه خلیج فارس محسوب می شود، متصور هستند.

برنارد هیکل، استاد مطالعات خاورنزدیک در دانشگاه پرینستون گفت: «آنها می خواهند ایران را متوقف کنند و منظورشان از این توقف، متوقف کردن توانایی ایران در نفوذ در منطقه است. گمان می کنم که آنها محدودیت هایی را در سوریه ایجاد کرده اند. آنها معتقدند "اگر ما در سوریه کاری نکنیم، دفعه بعد نوبت قلمرو ما خواهد بود".»

تهدید ایران در بی ثبات کردن دولت های عرب حوزه خلیج فارس شاید نگرانی اصلی هیچ کس در خاورمیانه نباشد اما تحلیل گران می گویند این مسئله در ریاض به شدت جدی گرفته می شود. به هر حال همین دو سال پیش بود که آنها در بحرین مداخله کردند تا آنچه به ظن آنها یک قیام ایرانی علیه رژیم سنی حاکم بود را رهبری کنند.

آلترمن در ادامه گفت: «این نظر وجود دارد که ایرانی ها حامی ستون های پنجم در کشورهای منطقه هستند و نمایندگانی از جوامع شیعی در این کشورها دارند.»

چاس فریمن، سفیر سابق آمریکا در عربستان معتقد است نگرانی سعودی ها فراتر از این ترس است که واشنگتن دیگر به محدود کردن ایران کمک نخواهد کرد، بلکه شاید بار دیگر خود را هم ردیف با تهران قرار دهد. 

این نظر که روابط ایران و آمریکا بار دیگر به شکلی درخواهد آمد که در دوره شاه بود، برای مقامات واشنگتن عجیب و بیگانه به نظر می رسد اما مقامات ریاض شاید حافظه سازمانی عمیق تری نسبت به همتایان آمریکایی شان داشته باشند. سعود الفیصل، وزیر خارجه عربستان چهار سال پیش از انقلاب ایران بر سر کار آمد، در حالیکه شاه عبدالله کنونی رئیس گارد ملی عربستان شده بود و در ردیف دوم رسیدن به تاج و تخت قرار داشت.

درحالیکه ایران و آمریکا تاکنون تلاش کرده اند که مذاکرات با محوریت مسئله هسته ای پیش برود، سخت است که نگرانی های بزرگتر در مورد نقش ایران در خاورمیانه را از مذاکرات دور نگه دارند. آلترمن معتقد است که یک توافق نهایی ممکن است مسائلی چون حمایت ایران از رژیم اسد و حزب الله را مدنظر قرار دهد چراکه بدون در نظر گرفتن این مسائل، لغو کامل تحریم ها غیرممکن خواهد بود. 

بسط چنین مسائلی در مذاکرات به سعودی ها این فرصت را می دهد که صدایشان شنیده شود- اما کمتر کسی انتظار دارد که لحن آنها تغییر کند. هیکل در اینباره می گوید: «زمانیکه کری اوایل ماه جاری میلادی به عربستان رفت، آنها به وی گفتند که بدون هیچ تردیدی مخالف هرگونه توافق با ایران و هرگونه کاهش تحریم هستند. آنها گفتند که می خواهند ایران تنبیه شود.»