مهمترین مطالبه زنان تغییر است

چه پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم و چه پس از آن، تا زمان معرفی وزرای پیشنهادی جهت رای اعتماد به مجلس نهم، یکی از مباحث مهم، حضور زنان در کابینه، در جایگاه «وزیر» بود. اگرچه زنی به‌عنوان وزیر، به مجلس معرفی نشد اما حضور «معصومه ابتکار» به‌عنوان رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست و «الهام امین‌زاده» به‌عنوان معاون حقوقی رییس‌جمهور، مانع از آن نشد که جمعی از فعالان حوزه زنان، به دور گود نیایند و درباره مقوله «وزارت برای زنان» و چرایی‌های آن سخن نگویند.

بر این اساس، گروه مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران، غروب دوشنبه 15 مهر، اقدام به برگزاری نشستی در دفتر خود در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران کرد که «زنان و انتخابات؛ تدبیر یا تبعیض» نام داشت. در این جلسه که مدیریت‌ آن برعهده «شهلا اعزازی» مدیر گروه مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران بود، «الهه کولایی» استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و نماینده مردم تهران در مجلس ششم، «ناهید توسلی» پژوهشگر و مدیرمسئول مجله نافه و «آذر تشکر» جامعه‌شناس به ایراد سخن پرداختند.

 «شهلا اعزازی» باب سخن را گشود و گفت: «نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم، همه را شگفت‌زده کرد و مردم را به جنب و جوش انداخت. زنان همیشه در این عرصه حضوری فعال داشتند اما در این نشست، برآنیم تا این موضوع را به‌طور کامل واکاوی کنیم. البته آقای دکتر روحانی، بیش از سایر نامزدهای انتخابات، درباره «زنان» صحبت کردند و برای مثال چنین گفتند: «زنان هم باید به مانند مردان، در جامعه نقش ایفا کنند. تبعیض برای زنان قابل قبول نیست و ...»

اما آنچه مهم به نظر می‌رسد، این است که زنان هیچ‌گاه در عرصه سیاست در ایران، در موقعیت تصمیم‌گیری چندان مورد توجه نبوده‌اند و تعدادشان در مجلس، از 5‌درصد (14 نفر در مجلس ششم) فراتر نرفته است. وعده وزیر زن در ایام پیش از انتخابات داده شد اما آن زمانی که اسامی وزرا اعلام شد، خبری از زنان نبود. اکنون سوال این‌جاست که‌آیا زنان به‌خاطر آقای روحانی در انتخابات، شرکت کردند یا به‌دلیل شرایط کشور و این‌که آیا اولویت برای زنان با وزارت است یا امور فرهنگی و اجتماعی، که می‌خواهیم در این جلسه به آن‌ها پاسخ گوییم.»

مدعو ديگري که برای حاضران سخن گفت «الهه کولایی» بود. او از نقش کم‌رنگ زنان در عرصه سیاست جهانی که در عموم مجالس دنیا که نماد مردسالاری است، سخن گفت؛ «البته حضور زنان در حوزه‌های اجرایی، در مناطق مختلف جهان متفاوت است. اما همیشه در مشرق‌زمین و به‌ویژه خاورمیانه، زنان به حوزه خصوصی اجتماع، تعلق داشتند که دفاع از حقوق آنان، به‌عنوان چالشی انسانی وجود داشته است که طبیعتا وقتی به سیاست می‌رود، پرسش‌هایی جدی را مطرح می‌کند. نحوه توزیع قدرت در این منطقه، نشان می‌دهد بر سر سهم زنان همیشه منازعه وجود داشته است.»

او در ادامه به سیاست ایرانی هم اشاره کرد و ابراز داشت: «نقش زنان، همیشه در میان مشارکت توده‌ای از مردم، به‌ویژه در انقلاب اسلامی، اثر‌گذار و جهت‌دهنده بوده است. البته ما بسیار تلاش کردیم تا نقش زنان را به‌طور کامل مورد بررسی قرار دهیم اما یا داده‌ای وجود ندارد یا اگر وجود دارد، آن را در اختیار ما قرار نمی‌دهند. اما همین هم نشان داده که حضور زنان، همواره برجسته، بارز و تعیین‌کننده بوده است. زیرا زنان همیشه به بخشی از جامعه تعلق داشتند که مطالبه تغییر داشتند اما همیشه در نهادهای تصمیم‌گیری، غایبان اصلی بودند. در انتخابات یازدهم ریاست‌جمهوری، حضور فعال زنان مشهود بود اما نباید در این دوره شاهد تغییرات اساسی در شکل قدرت باشیم. اما به‌هرحال، نسل جوان‌تر زنان، تغییر را خواست اصلی خود می‌دانند. زیرا به اسم لایحه حمایت از خانواده، کیان خانواده از میان رفته یا به نام تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها، دختران ما را به جرم زن بودن، از حق طبیعی و انسانی خود محروم كردند.»

خطیب بعدی «ناهید توسلی» بود. این پژوهشگر حوزه زنان ابتدا از ماهیت ذاتی سیاست گفت که مردسالار است و تمام تلاشش در راستای آن است که کاملا مردانه حاکم شود؛ «باید دید نقش زنان علاوه بر خاورمیانه در میان ملل مسلمان چگونه است. وقتی از وزارت یک زن صحبت می‌کنیم باید ببینیم اگر شوهر، به او اجازه خروج از کشور برای یک سفر کاری را نداد، آنگاه تکلیف چیست؟ آقای روحانی به خوبی از نیاز به اصلاح بعضی ساختارها در حوزه، گفته‌اند. در واقع زنان به‌دنبال حقوق برابر نیستند، بلکه به‌دنبال حقوق عادلانه و جایگاه اصلی‌شان هستند. من شخصا به لحاظ انسانی و شهروندی، تفاوتی میان زن و مرد نمی‌بینم اما آنچه برای احقاق حقوق زنان، لازم به نظر می‌رسد دو بحث است. نخست حوزه نظری است. ما در متون دینی خود، شاهد هیچ‌گونه تفاوتی میان زن و مرد نیستیم. لازم است تا این موضوع، مورد توجه قرار گیرد. دوم هم، حوزه کارکردی است که اگرچه زنان، به عرصه عمومی راه پیدا کرده‌اند اما بیشتر بر اثر جبر زمانه بوده است.»

مدیرمسئول مجله نافه البته توانمندسازی و استقلال و امنیت را لازمه حضور زنان در اجتماع دانست. سخنران سوم، «آذر تشکر» بود. این فعال حقوق زنان، نخست درباره عدم پیشرفت زنان در حوزه سیاست، برعکس حوزه‌هایی چون بهداشت یا آموزش گفت و بیان کرد: «ما در دموکراتیک‌ترین کشورها هیچ‌گاه شاهد حضور زنان در سیاست بین‌الملل، بیش از 30‌درصد نبوده‌ایم و اگر هم زنان، قدرتی می‌یافتند، بعضی تصمیم‌گیری‌ها براساس فشار مردان بوده است. در نظر من، حوزه سیاست فراتر از قدرت دولتی است. زیرا نهادهای قانونگذاری و قضایی را هم شامل می‌شود. یعنی زن، به‌عنوان یک شهروند حق دارد به همه این مراتب و مناصب دست یابد. بسیاری از شخصیت‌ها می‌گویند قدرت را باید در دولت جست‌وجو کرد اما حوزه دولت، بخشی از نظام سیاسی است. زیرا قدرت، علاوه بر نهادهای رسمی، نهادهای غیررسمی را هم در خود دارد.

اگرچه بعضی از زنان معتقدند که سیاست، حوزه ما نیست و باید از آن بیرون آییم اما من می‌گویم حتی باید نظام سیاسی را به چالش کشید. ما تاکنون، هیچ تلاش قابل توجهی نکرده‌ایم تا بگوییم چه می‌خواهیم.»در نشست «زنان و انتخابات؛ تدبیر یا تبعیض» میهمانانِ سخنران، هریک، بار دیگر صحبت‌هایی را مطرح کردند که برخلاف نوبت اول که بیشتر حول حضور زنان در عرصه سیاست بود، در نوبت دوم، صرفا به چون و چراهای وزارت برای زنان، پرداخته شد.

«کولایی» از عدم تفکیک و معادل‌سازی حوزه قدرت و سیاست سخن گفت که البته عنصر سیاست، در همه کشورها تاثیرگذار است؛ «شکل‌گیری ارزش‌ها، هنجار‌ها و دیدگاه‌ها، با قدرت، ارتباط پیدا می‌کند. حضور زن در پست وزارت، پیام تغییر در نگرش به زن در فضای جامعه را به اذهان متبادر می‌کند و نشان می‌دهد که زنان نیز دارای توانایی و استعداد هستند. این جامعه، طی قرون و اعصار متمادی، نگاهی مادون به زن داشته است و آنگاه که آقای خاتمی، دو زن را در کابینه‌اش گنجاند، دیگر مدیران مرد هم جرات کردند و به خود اجازه دادند تا زنان را وارد عرصه مدیریت وارد‌کنند. باید توانایی‌های زن را اثبات کنیم؛همان‌گونه که در قرآن، به‌کرات به حقوق برابر زن با مرد اشاره شده است. ما می‌خواهیم بگوییم صرف مرد یا زن بودن، ایجاد صلاحیت نمی‌کند.»

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و نماینده مجلس ششم به فساد در عرصه سیاست پرداخت که بنابر تجربه، حضور زنان می‌تواند از فساد در آن، بکاهد؛ «نهاد قدرت می‌تواند در تغییر مسیر و اصلاح نگرش، نقش مهمی داشته باشد و راه را برای حضور زنان در سطوح پایین‌تر باز کند. زیرا همان‌طور که قوم و مذهب و منطقه، ملاک شایستگی نیست، جنسیت نیز نمی‌تواند مبنای انتخاب باشد.»

«توسلی» از خوانش روزآمدی از دین گفت که معتقد است حقوق زن و مرد باید برابر باشد. اگرچه در قرآن نیز بر آن تاکید شده اما تا به امروز مغفول مانده است؛ «شکی نیست که زنان، برابر با مردان، شایستگی وزارت را دارند. حتی می‌خواهم فراتر بروم و بگویم که زنان، به‌دلیل بعضی توانایی‌های مادری، چه‌بسا می‌توانند قوی‌تر نیز ظاهر شوند اما چون در زیرمجموعه قوانین جاری جامعه هستیم، دست‌وپای زنان بسته شده است. باید خوانش هرمنوتیکی جدید ارائه شود تا نگاه به زن، اصلاح شود. نباید در جامعه به زن، با دید ابزارگونه نگریست. »

«تشکر» در جایگاه آخرین سخنران این جلسه، بر این عقیده بود که علاوه بر تغییر در قوانین، باید نقطه هدف را نهادهای متصلب جامعه قرار داد که درختی تناور شده‌اند و با وجود آنان، زنان احساس بی‌قدرتی می‌کنند؛ «باید نگاه رسمی جامعه نیز عوض شود. اما یکی از راه‌های آن، تمرین است؛ تمرین سیاست. یعنی بکوشیم زنان را هرچه بیشتر داخل کنیم تا توانمندی‌شان افزایش یابد و این درخت تناور، تَرَک بخورد. واقعیت این است که در سیاستِ بوروکراتیکِ مدرن، قواعدی هست که آن‌ها را باید به خوبی فرا گرفت تا انتظار عمل مناسب را داشت. پس باید زنان لایق، شناسایی شوند و در حوزه‌های شهری مانند شوراها و شهرداری‌ها، وارد شده و آن را به چشم تمرین ببینند. زیرا در غیراین‌صورت، همیشه این ادعا را باقی می‌گذارند که زنان قدرتمند نیستند چون قواعد کار را نمی‌دانند.»