نرخ تورم با پایه سال جدید

بانک مرکزی جدیدترین گزارش خود از نرخ تورم را با تغییر سال پایه آماری از سال 83 و جایگزینی آن با سال 90 منتشر کرد.

بر پایه این گزارش شاخص قیمت مصرف‌کننده در اسفند به 155/9 رسیده و ميانگین نرخ تورم در این ماه 5/30 درصد است؛ بنابراین آنچه از سوی مسوولان بانک مرکزی درخصوص نرخ تورم 5/30 درصدی اسفند اعلام می‌شود بر مبنای سال پایه جدید است.برآورد‌های قبلی حاکی از آن است که نرخ تورم بر مبنای سال پایه 83 در اسفند به حدود 5/31 درصد می‌رسید. مقایسه نشان می‌دهد با تغییر سال پایه صورت گرفته، مقادیر نرخ تورم ميانگین تقریبا در حدود یک تا یک و نیم درصد کوچک‌تر شده است. ارقام مربوط به تورم نقطه‌ای نیز با این تغییر در اکثر ماه‌ها تا سه درصد پایین آمده است. به این ترتیب، پرونده تورم 90 با دو سال پایه آماری متفاوت بسته می‌شود.

عبور تورم نقطه‌اي از 40 درصد
داده‌های جدید نشان می‌دهد که نرخ تورم نقطه‌ای بر مبنای پایه سال جدید در پايان سال 91 از سطح 40 درصد گذشته است. این گزارش میزان تورم نقطه‌ای در آخرین ماه سال 91 و بر اساس سال پایه 90 را به مقدار 2/41 درصد و نرخ تورم ميانگین را نیز در این ماه از سال قبل، به میزان 5/30 درصد اعلام می‌کند.

طبق داده‌های منتشر شده، نرخ تورم (ميانگین) در همه ماه‌های سال 91 در حال افزایش بوده است. این گزارش نشان می‌دهد نرخ تورم در سال گذشته، از 5/21 درصد در فروردین ماه آغاز شد و پس از دوازده ماه سیر صعودی، به 5/30 درصد در اسفندماه این سال رسید.

تورم و شاخص قیمت
تورم، شاخصی است که برای بيان تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها از آن استفاده می‌شود و به معنای رشد سطح عمومی قیمت‌ها در یک بازه زمانی است. به این ترتیب، از شاخصی به نام «َشاخص قیمت مصرف‌کننده» يا CPI برای بازنمایی سطح عمومی قیمت‌ها در یک مقطع زمانی استفاده می‌شود. در شاخص قیمت‌ مصرف‌کننده، مواردی از کالاها و خدمات (مانند پوشاک، خوراک، کرایه تاکسی، آموزش و غیره) جمع‌آوری می‌شود و سپس سهم آنها در مصرف یک خانوار عمومی محاسبه می‌شود. در مرحله بعدی با توجه به وزن هر یک از این اقلام در هزینه‌های یک خانوار، میزان تغییرات قیمت هر یک از آنها سنجیده شده و ميانگین آنها با توجه به اهمیت هر یک، به‌دست مي‌آید که این ميانگین، شاخص قیمت مصرف‌کننده (در یک مقطع زمانی) خواهد بود.

محاسبه تورم در یک دوره نیز بستگی به نوع تورمی دارد که می‌خواهد محاسبه شود. مثلا اگر تورم ماهانه يا نقطه‌ای مورد نظر باشد، میزان شاخص قیمت مصرف‌کننده در ابتدا و انتهای دوره مورد نظر تعیین می‌شود و سپس با توجه به تغییرات این شاخص در دوره مورد نظر، مقدار تورم محاسبه می‌شود. در صورتی که دوره مورد نظر یک ماه باشد، تورمی که از این روش محاسبه می‌شود تورم ماهانه است و در صورتی نیز که این دوره یک سال باشد، تورم محاسبه شده، تورم نقطه‌ای خواهد بود.

اما معمولا در آمارها و گزارش‌های رسمی، زمانی که از تورم نام برده می‌شود، مقدار تورم ميانگین مورد نظر است. برای محاسبه تورم ميانگین یک ساله برای یک مقطع زمانی، از شاخص قیمت در دو دوره یک ساله قبل از آن مقطع زمانی استفاده می‌شود. مثلا در صورتی که نرخ تورم ميانگین اردیبهشت ماه سال 92 مورد نظر باشد، یک بار از شاخص قیمت در همه ماه‌های یک سال پیش از اردیبهشت 92 ميانگین گرفته می‌شود و یک بار نیز از شاخص‌های قیمت در همه ماه‌های یکی سال منتهی به اردیبهشت 91 متوسط گرفته می‌شود. به این ترتیب دو شاخص ميانگین، یکی برای یک سال منتهی به اردیبهشت 92 و یکی برای یک سال منتهی به اردیبهشت 91 به‌دست مي‌آید. رشد این شاخص، نرخ تورم ميانگین را به‌دست می‌دهد. در صورتی که تورم ميانگین برای اسفندماه یک سال محاسبه شود، تورم ميانگین برای آن سال به‌دست خواهد آمد.

تغییر سال پایه آماری
این نخستین بار است که بانک مرکزی برای بيان تورم و شاخص قیمت از سال پایه 90 استفاده می‌کند. پیش از این بانک مرکزی برای بيان شاخص‌های قیمت و تورم، از سال پایه 83 استفاده می‌کرد. داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که سال پایه، از ابتدای انتشار آمارهای اقتصادی در ایران تاکنون، چندین بار مورد تغییر قرار گرفته است. تجديدنظرهاي صورت گرفته در سال پايه محاسبات مربوط به شاخص بهاي كالاها و خدمات مصرفي از ابتدا تاكنون به ترتيب سال‌هاي 1315، 1338، 1348، 1353، 1361، 1369، 1376 و 1383 بوده است. گفته می‌شود به دلیل اینکه در بيان تورم از شاخص لاسپیرز استفاده می‌شود و این شاخص با گذشت زمان دچار خطای آماری بیشتری می‌شود، سال پایه باید حداکثر هر 7 سال یک بار مورد تغییر بگیرد تا خطای محاسبه تورم، کمتر شود. همچنین با تغییر سال پایه، اقلام مورد استفاده در تعیین سبد کالاها و خدمات مصرف‌کننده و نیز وزن هر یک از این اقلام در تعیین ميانگین قیمت این سبد، تغییر می‌کند. پیش از این مدیر کل اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی درخصوص تغییر سال پایه از 83 به 90، با بيان این که «تغییر سال پایه را باید به بهنگام‌سازی و تصحیح وزن‌ها تعبیر کرد» گفته بود: مطمئنا خانوارها در سال 83 یکسری اقلام اعم از کالا يا خدمت مصرف می‌کردند که ممکن است سهم آنها در سبد خانوار تغییر کرده باشد.

وی در این باره افزوده بود: «بهنگام‌سازی وزن اقلام سبد را تجدیدنظر در سال پایه می‌گویند. از آنجا که در سال پایه باید وزن همه اقلام مصرفی و خدماتی بر اساس واقعیت‌های موجود به‌روز شود، زمانی که وزن‌ها دوباره محاسبه می‌شوند امکان تغییر این وزن‌ها وجود دارد.»

اسفند 91 با سال پایه 83
برای سال 91 بانک مرکزی عدد شاخص مربوط به اسفند ماه را اعلام نکرده و حتی برخی از مسوولان این نهاد از محاسبه نشدن شاخص و تورم اسفند سخن می‌گویند؛ ولی با توجه به نرخ تورم ميانگین 5/31 درصد که در اواخر سال قبل از سوی ريیس‌کل بانک مرکزی اعلام شد، مقدار شاخص قیمت و نرخ تورم نقطه‌ای اسفند به صورت تقریبی قابل‌محاسبه خواهد بود.

در صورتی که تورم ميانگین اسفند 55/31 باشد، شاخص اسفند 2/439 به‌دست مي‌آید که با این شاخص، تورم نقطه‌ای اسفند این سال 0/42 درصد و تورم ماهانه این ماه هم برابر 0/9 درصد می‌شود. در صورتی نیز که تورم ميانگین اسفند به میزان 45/31 درصد در نظر گرفته شود، شاخص قیمت اسفند معادل 9/435 می‌شود که با این رقم، نرخ تورم نقطه‌ای برای اسفندماه معادل 9/40 درصد و نرخ تورم ماهانه آن نیز برابر با 2/8 درصد خواهد شد.

به این ترتیب، با وجود اینکه ابهاماتی در خصوص نرخ تورم و شاخص در اسفند ماه سال 91 وجود دارد، می‌توان به صورت تقریبی، میزان شاخص در این ماه با سال پایه 83 را معادل 5/437، نرخ تورم نقطه‌ای آن را در حدود 4/41 درصد و نرخ تورم ماهانه آن را نیز در حوالی 6/8 درصد (با لحاظ کردن بازه‌های حداقل و حداکثر گفته شده برای اطمینان) قابل‌قبول دانست.

اسفند 91 با سال پایه 90
در گزارش جدید بانک مرکزی میزان شاخص قیمت در اسفند ماه سال 91 با سال پایه آماری 90، معادل 9/155 و در بهمن سال 91، معادل 1/150 مشخص شده است. به این ترتیب می‌توان رشد شاخص در اسفند ماه سال 91 (تورم ماهانه این ماه) را معادل 86/3 درصد در نظر گرفت. نرخ تورم نقطه‌ای اسفند 91 با آمار سال پایه 90 نیز برابر 2/41 درصد بدست مي‌آید. به این ترتیب، با این فروض نرخ تورم نقطه‌ای اسفند در آمار هر دو سال پایه آماری، تقریبا معادل و بین 41 تا 42 درصد خواهد بود، هر چند نکته سوال‌برانگیز این نتیجه گیری، تفاوت قابل‌ملاحظه نرخ تورم ماهانه اسفند با سال پایه 83 و نرخ تورم ماهانه اسفند با سال پایه 90 است. نرخ تورم ماهانه اسفند با سال پایه 83 (با رقم اعلامی ريیس‌کل) در حدود 6/8 درصد و با سال پایه 91، در حدود 9/3 درصد به‌دست مي‌آید که تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای دارد.

تورم به روایت دو سال مختلف
بررسی تطبیقی نشان می‌دهد که با تغییر سال پایه، برخی از نرخ‌های محاسبه شده برای ماه‌های سال 91، دچار تغییر شده است. البته کارشناسان معتقدند با تغییر سال پایه، از آنجا که هم نوع اقلام تغییر می‌کند و هم وزن آنها در هزینه خانوارها عوض می‌شود، تفاوت در آمارها تا حدودی طبیعی است.

برای فروردین، اردیبهشت و خرداد، هر سه شاخص تورم ماهانه، نقطه‌ای و ميانگین، با استفاده از مقادیر با سال پایه 90، کوچک‌تر از مقادیر این شاخص‌ها با مقادیر سال پایه 83 شده است. به طور معمول نیز انتظار می‌رود که با نزدیک شدن سال پایه آماری و به روز شدن آن، مقادیر مربوط به تورم کم شود. زیرا در تورم از «روش لاسپیرز» برای محاسبه استفاده می‌شود که گفته می‌شود به نوعی «زيادنمایی» دارد و این زيادنمایی، با فاصله گرفتن از سال پایه، بیشتر نیز می‌شود.

اما در تیر، مرداد، شهریور، مهر و آبان سال 91، نرخ تورم ماهانه با سال پایه جدید، بیشتر از نرخ تورم ماهانه با سال پایه قبلی بوده است، اما همچنان نرخ‌های تورم ميانگین و نقطه‌ای با سال پایه جدید، کمتر شده است. در آذر ماه سال قبل، مجددا نرخ تورم ماهانه با استفاده از سال پایه جدید، کمتر از نرخ با سال پایه قبلی، مورد محاسبه قرار گرفته است. به این ترتیب که نرخ تورم ماهانه آذر با آمار سال 83 برابر 5/2 درصد و با آمار سال 90 برابر 3/2 درصد می‌شود.

در دی و بهمن سال قبل، مجددا تورم محاسبه شده با آمار سال پایه جدید، مقادیری بیشتر از نرخ محاسبه شده با آمار قبلی می‌دهد. در اسفند ماه اگرچه مقادیر سال پایه 83 مشخصا اعلام نشده، ولی مقدار تورم ماهانه تخمین زده شده با آمار ريیس‌کل، تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای با تورم ماهانه با سال پایه 90 نشان می‌دهد. در تمام ماه‌های سال گذشته، نرخ‌های تورم سالانه (ميانگین و نقطه‌ای) با استفاده از سال پایه آماری 90، کوچک‌تر از مقادیر این نرخ‌ها با استفاده از سال پایه 83 بوده است.

این تفاوت در تورم ميانگین در حدود یک تا یک و نیم درصد بوده، یعنی تقریبا در اکثر ماه‌ها، نرخ تورم ميانگین با آمار90 در حدود یک تا یک و نیم درصد کمتر از نرخ تورم با آمار 83 بوده است. (به جز فروردین و اردیبهشت).

مقادیر مختلف تورم نقطه‌ای
درخصوص تورم نقطه‌ای، اختلاف در مقادیر با تغییرات بیشتری مواجه بوده است. به طوری که مقادیر تورم نقطه‌ای با سال پایه 83، برای ماه‌های فروردین تا مرداد، تقریبا 3 درصد بیشتر از مقادیر این نرخ‌ها با سال پایه 90 بوده است. برای ماه‌های شهریور تا دی 91، مقادیر تورم نقطه‌ای با سال‌ پایه‌های متفاوت، به هم نزدیک شده و در تقریبا همه این ماه‌ها، نرخ تورم نقطه‌ای با آمار سال پایه 83، چیزی کمتر از یک درصد بزرگ‌تر از مقادیر نرخ‌های تورم نقطه‌ای با سال پایه 90 شده است، اما در بهمن سال گذشته، مقادیر اختلاف قابل‌ملاحظه‌ای با هم يافته است. به طوری که با وجود اینکه مقدار تورم نقطه‌ای با آمار سال پایه 83 در بهمن سال قبل، در حدود 8/34 درصد به‌دست آمده بود، مقدار این شاخص با آمار سال پایه 90، در حدود 4/40 درصد شده است. در بین شاخص‌های تورم یک ساله (نرخ تورم ميانگین و نقطه‌ای)، نرخ تورم نقطه‌ای بهمن سال قبل، تنها نرخی بوده که مقدار آن با استفاده از سال پایه 90، بیشتر از مقدار آن با استفاده از سال پایه 83، شده است.

در اسفند ماه اما این دو نرخ، دوباره به سوی همگرایی رفته است. به طوری که نرخ تورم نقطه‌ای اسفند 91 با آمار 83، برابر با 5/41 درصد و با آمار 90، برابر با 2/41 درصد شده است.