طرح ۲۸ بندی؛ توافق صلح یا جایزهای دیپلماتیک برای کرملین؟
شوکِ شکرگزاری
دولت ترامپ پس از آتشبس غزه، با دیپلماسیای پراکنده و شخصمحور تلاش می کند جنگ روسیه و اوکراین را با طرح صلح ۲۸ بندی پایان دهد؛ طرحی که با اولتیماتوم «شکرگزاری» بر کییف فشار میآورد و بخشی از آن متکی بر مطالبات مسکوست. اروپا تا حدی دور زده شده، روسیه با احساس برتری از هرگونه امتیازدهی سر باز میزند و نقش چهرههایی چون دریْسکِل پررنگ شده است. ابهام در تضمینهای امنیتی، اختلاف تحلیل واشنگتن و اروپا و مطالبه امتیازات سرزمینی، آینده هر توافقی را نامطمئن کرده است.
فرارو- مایکل بیرنبام، خبرنگار کاخ سفید در روزنامه واشنگتن پست
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه واشنگتن پست، در جریان نشست پرتنش ماه گذشته در کاخ سفید میان دونالد ترامپ و ولودیمیر زلنسکی، دونالد ترامپ به عالیترین مشاوران خود دستور داد برای رسیدن به توافقی فشار وارد کنند که بتواند عملاً به جنگ نزدیک به چهار ساله روسیه علیه اوکراین پایان دهد؛ جنگی که پس از موفقیت اخیر او در میانجیگری آتشبس میان اسرائیل و حماس بار دیگر در کانون توجه جهانی قرار گرفته بود.
نتیجه این دستور، هفتهها مذاکره فوری و گاه پراکنده و ناهماهنگ بوده است که از سوی عالیترین مقامات سیاست خارجی دولت ترامپ هدایت میشود. دولت آمریکا در مقاطعی بر فرستادگان غیرمتعارف تکیه کرده است؛ بهگونهای که برخی مقامهای آمریکایی خواستههای روسیه را رد کردهاند، حال آنکه برخی دیگر همان مطالبات را پذیرفتهاند. ترامپ در تمام این مدت بر این باور تأکید کرده که سبک انعطافپذیر او میتواند در جایی که دیگران شکست خوردهاند، به توافقی موفق منتهی شود.
اکنون مقامهای ارشد کاخ سفید میگویند به توافق صلح نزدیک شدهاند. یکی از مقامات بلندپایه کاخ سفید در توضیح این وضعیت تأکید کرده است: «ما در نزدیکترین نقطهای قرار داریم که تاکنون به پایان جنگ رسیدهایم. سطح خوشبینی بسیار بالاست.» برخی از مقامهای اروپاییِ حامی اوکراین نیز همنظرند که احتمال دستیابی به توافق بیشتر شده است و میگویند با توجه به فشارهای فزایندهای که کییف در میدان نبرد متحمل میشود و همچنین گسترش یک پرونده فساد که زلنسکی با آن دستبهگریبان است، آمادگی او برای پذیرفتن دستکم بخشی از امتیازهایی که روسیه مطالبه میکند، ممکن است رو به افزایش باشد.
میز مذاکره زیر سایه تهدید؛ صلح اوکراین میان فشار کرملین و شتاب دیپلماسی ترامپ
در حالی که اوکراین شاید گامبهگام به سوی پذیرش یک توافق حرکت میکند، اما منتقدان هشدار میدهند این روند همچنان در معرض فروپاشی است، اگر هیچیک از طرفین نتوانند پیشنهادی قابلتحمل برای طرف مقابل روی میز بگذارند. رهبران روسیه روز چهارشنبه، در حالی که با اعتمادبهنفس از قرار داشتن در موضع برتر سخن میگفتند، اعلام کردند حتی طرح صلح ۲۸ بندی که هفته گذشته رهبران اوکراین را شوکه کرد نیز شاید برای فرو نشاندن اشتهای آنان برای امتیازگیری کافی نباشد.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، روز چهارشنبه در گفتوگو با خبرنگاران اظهار داشت: «برای اینکه بگوییم روسیه نسبت به هر زمان دیگری به صلح نزدیکتر است، هنوز زود است. فعلاً باید صبر کنیم.» یک دیپلمات ارشد روس نیز تأکید کرده است که مسکو آمادگی عقبنشینی ندارد. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، روز چهارشنبه تاکید کرد: «هیچ سخنی نمیتواند از امتیاز دادن یا صرفنظر کردن از مواضعمان در موضوعات کلیدیای که با آنها مواجه هستیم، در میان باشد.»
بهگفته این مقامات، فشار روسیه چشمانداز هرگونه پیشرفت را در هالهای از تردید فرو برده است؛ در حالی که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، خود را برای سفر هفته آینده به مسکو آماده میکند و همزمان دانیل دریْسکِل، وزیر ارتش آمریکا همچنان در حال رایزنی با اوکراینیها درباره طیفی از موضوعات است. بر اساس اظهارات سه مقام ارشد دولت، در هفتههای اخیر مقامهای بلندپایه دخیل در تلاش برای دستیابی به این توافق از جمله مارکو روبیو، جیدی ونس، جرد کوشنر و همچنین ویتکاف و دریْسکِل برای هماهنگ کردن اقدامات خود، بهطور منظم در گروههای گفتوگوی آنلاین و تماسهای کنفرانسی شرکت کردهاند.
دیپلماسی بداهه در کاخ سفید؛ از بوداپست لغوشده تا اولتیماتومِ «شکرگزاری»
بهگفته مقامات، این رایزنیها تا حد زیادی کیت کلوگ، فرستاده رسمی ترامپ در پرونده اوکراین، را دور زده است؛ شخصی که روسها تلاش کرده اند او را به حاشیه برانند، زیرا او را بیش از اندازه نزدیک به کییف میدانند. همچنین، گروهی از دیگر مقامها در شورای امنیت ملی و وزارت خارجه نیز عملاً از دایره این مذاکرات بیرون نگه داشته شدهاند. با این همه، در حالی که دولت از «هماهنگی تنگاتنگ در سطوح عالی» سخن میگوید، روند کار در برهههایی بهشدت پراکنده و آشفته به نظر رسیده است. قرار بود ترامپ و ولادیمیر پوتین، اواخر اکتبر در بوداپست دیدار کنند، اما به گفته یکی از مقامات آمریکایی، این دیدار در نهایت پس از آن لغو شد که مارکو روبیو با فهرست مطالبات مسکو مخالفت کرد و آنها را عبور از خطوط قرمز اوکراین دانست.
این مقام توضیح داد: «روسها متنی برای روبیو فرستادند، او آن را نپذیرفت و دیدار لغو شد.» اما به گفته همان مقام، بخش بزرگی از همان ایدهها دوباره در قالب طرح ۲۸ بندیای سر برآورد که هفته گذشته به دست وبسایت «اکسیوس» رسید و دانیل دریْسکِل آن را در همین هفته در کییف روی میز گذاشت؛ آنهم همراه با این اخطار که اوکراین باید این پیشنهاد را تا روز «شکرگزاری» بپذیرد، وگرنه باید در انتظار قطع کمکهای آمریکا باشد.
چند روز بعد، روبیو در تماسی تلفنی با اعضای جمهوریخواه و دموکرات کنگره که در کنفرانسی امنیتی در کانادا حضور داشتند، گفتوگو کرد. بهگفته منابع، شماری از نمایندگان هر دو حزب پس از پایان این تماس با این برداشت جلسه را ترک کردند که روبیو به آنها گفته است طرح ۲۸ بندی اساساً زاییده فکر روسهاست. وزارت خارجه اما بعدتر توضیح داد روبیو در واقع تأکید کرده این طرح، ترکیبی از ایدههای هر دو طرف یعنی روسیه و اوکراین است.
بهگفته مقامات، برخی از سختگیرانهترین مطالبات از کییف در طرح ۲۸ بندی از جمله تعهدی صریح برای واگذاری قلمروی بیشتر به روسیه و کنار گذاشتن تلاشها برای پیوستن به ناتو در گفتوگوهای تکمیلی اخیر میان مقامهای آمریکایی و اوکراینی کنار گذاشته شده است. این تعدیل تا حدی از فشار بر کییف کاسته ؛ هرچند مقامهای روس نشان دادهاند با این تغییرات همراه نخواهند شد.
این مقام ارشد کاخ سفید تأکید کرد که این طرح «از ابتدا قرار بود سندی کاری، زنده و قابلتغییر باشد؛ نه طرحی از آن جنس که بگوییم این برنامه نهایی است یا بپذیرید یا کنار بگذارید.» او تاکید کرد که چنین رویکردی بخشی از سبک مذاکره ترامپ است و توضیح داد: «وقتی یک نقشه بازی طراحی میشود، افراد مختلف بهطور جداگانه وارد میدان میشوند، چون هرکدام روابط شخصیای دارند که شاید از دیگری قویتر باشد. آنها تلاش میکنند بفهمند چه گزینههایی واقعاً امکانپذیر است.»
این شیوه بداههمحور به جابهجاییهای ناگهانی در سطح نیروی انسانی نیز انجامیده است؛ از جمله برجستهتر شدن نقش دریْسکِل، فرمانده ارشد نظامی و همدوره ونس در دانشکده حقوق ییل که پیشتر درگیر مذاکرات اوکراین نبود. به گفته دو مقام ارشد دولت، او هفته گذشته در سفری از پیش برنامهریزیشده برای گفتوگو درباره فناوری پهپادها در کییف حضور داشت، اما مأمور شد رهبران اوکراینی را در جریان طرح ۲۸ بندی بگذارد.
تضمینهای امنیتی روی کاغذ، سایه تردید روی زمین اوکراین
پس از آنکه توانست پیوندی خوب و کاری با اوکراینیها برقرار کند، همچنان نقش خود را بهعنوان کانال ارتباطی اصلی با آنها حفظ کرده است. دفتر معاون رئیسجمهور اعلام کرده است که دریْسکِل روز چهارشنبه در پایگاه فورت کمبل، در مرز تنسی و کنتاکی، با ونس دیدار کرده؛ دیداری که پس از گفتوگوهای او با مقامهای روس و اوکراینی در ابوظبی در همین هفته انجام شده است. با این همه، بسیاری از مسائل همچنان بیپاسخ و حلنشده باقی مانده است. یکی از ارکان اصلی طرح، طراحی نوعی سازوکار تضمین امنیتی برای اوکراین است. روسها قاطعانه هرگونه حضور نیروهای خارجی در خاک اوکراین را رد کردهاند و ترامپ نیز روز سهشنبه تأکید کرده است که اروپاییها باید بخش اصلی بار این تعهدات حمایتی را بر عهده بگیرند.
بسیاری از مقامات ارشد اروپا میگویند هنوز دقیقاً روشن نیست ترامپ چه در سر دارد. به گفته آنها، آمریکاییها اعلام کردهاند که قصد دارند در موضوع تضمینهای امنیتی با اروپا هماهنگ عمل کنند، اما تا این لحظه، به تعبیر یکی از دیپلماتهای ناتو که در جریان گفتوگوهای میان واشنگتن و شرکای اروپایی آن قرار دارد، «اینکه این هماهنگی در عمل و روی زمین دقیقاً چه معنایی خواهد داشت، همچنان نامشخص است.»
در عین حال، در تحولی که شاید هشداری درباره چشمانداز هرگونه پیشرفت باشد، بهنظر میرسد میان مقامهای آمریکایی و اروپایی بر سر ارزیابی میزان قدرت و مزیت نسبی اوکراین و روسیه اختلافنظر جدی وجود دارد. به گفته یک مقام ارشد دولت آمریکا، بسیاری از اروپاییها بر این باورند که اگر زمان بیشتری بگذرد و روند ارسال سلاح به اوکراین ادامه یابد، روسیه سرانجام فرو خواهد پاشید. این مقام در توضیح موضع واشنگتن گفت: «فکر نمیکنم هیچ نشانهای وجود داشته باشد که چنین برداشتی را تأیید کند.» او درباره مناطق مورد مناقشه در شرق اوکراین، که روسیه آنها را بهای اجتنابناپذیر هر توافق صلح میداند، تاکید کرد: «اوکراینیها از واگذاری این مناطق خودداری میکنند. روسها هم بر این باورند که در هر صورت این مناطق را به دست خواهند آورد.»
