ضرورت حضور بازیگران عرصه شهری در عرصه دیپلماسی و فعالیت خارج از مرز‌های کشوری که در آن قرار دارند، دیگر مساله‌ای نیست که درباره آن نیاز به توضیح باشد. شهرها، سال‌هاست که نقشی فراملی ایفا می‌کنند و ارتباطات خاص خود را در امتداد ارتباطات دولت‌ها دارند.
به گزارش اعتماد، این ارتباطات گاه به طور مستقیم برقرار می‌شود و گاه از مسیر سازمان‌های بین‌المللی می‌گذرد. برخی سازمان‌های بین‌المللی نیز به طور خاص روی ارتباطات شهری استوار هستند و حتی کنوانسیون‌هایی برای ارتباطات مشترک شهری تدوین شده است و در این مسیر اصطلاحات خاصی نیز به طور جهانی استفاده می‌شود. خواهرخواندگی یکی از این اصطلاحات است که اگرچه قدمت آن زیاد نیست، اما کاملا شناخته شده است و به ارتباطات بین‌المللی شهرها مسیر و نظم مشخصی می‌دهد.
اهمیت ارتباطات بین شهرها که عموما از مجرای شهرداری‌ها می‌گذرند، برای ایران شاید بیشتر باشد، درحالی که به سبب تحریم‌های وضع شده علیه کشور، ارتباطات رسمی به ویژه ارتباطات مالی به سختی ممکن می‌شود، ارتباطات شهری که شامل طیف گسترده‌ای از تعاملات فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی می‌شود، جایگاه ویژه‌ای دارد. از سوی دیگر شهرداری‌ها به عنوان بازیگرانی نسبتا مستقل، نظرات خود را منعکس می‌کنند و در عرصه بین‌المللی با همتایان خود راحت‌تر از دولت‌ها ارتباط می‌گیرند.
با این مقدمه به بررسی فعالیت‌های بین‌المللی شهرداری‌های چند کلانشهر کشور به عنوان متولی اصلی دیپلماسی شهری در ایران می‌پردازیم و با چند معیار مشخص به شیوه بررسی فعالیت‌های آشکار و اعلام شده این کلانشهرها، میزان فعالیت آن‌ها در حوزه دیپلماسی شهری را می‌سنجیم. شهر‌های انتخاب شده براساس میزان مطرح بودن در عرصه بین‌المللی و حضور شهروندان خارجی انتخاب شده‌اند.
نخستین شهر تهران است که به عنوان پایتخت، نقش ویژه‌ای در دیپلماسی شهری باید داشته باشد. سپس سراغ شیراز، اصفهان، مشهد، تبریز، قم، کرج و اهواز رفته‌ایم که هر یک وجهی برای مطرح بودن در حوزه ارتباطات بین‌المللی مانند زیارتی یا توریستی بودن دارند. بی‌تردید اگر برای تکمیل این گزارش با مدیران روابط عمومی و امور بین‌الملل شهرداری‌ها گفتگو می‌شد، فعالیت‌های بیشتری برای هر شهر مشخص می‌شد، اما ملاک ارزیابی در این نوشته، آن چیزی است که این شهرداری‌ها در فضای عمومی منتشر کرده‌اند، زیرا مشک آن است که خود ببوید نه آنکه مدیرکل روابط عمومی بگوید!
اولین معیار ارزیابی، وجود زبان خارجی در سایت‌های شهرداری‌هاست، زیرا گام نخست این است که به زبانی غیر از زبان فارسی ارتباط برقرار کرد.
همه شهرداری‌های ذکر شده نمره این بخش را آورده‌اند. در این میان تبریز، مشهد و اهواز سایت‌های دو زبانه دارند که زبان دوم سایت شهرداری تبریز، فرانسه است. قم نیز در صفحه فارسی، لینک عربی و انگلیسی دارد ولی این دو لینک در حال حاضر فعال نیستند.
علاوه بر وجود بخشی به زبان خارجی در سایت، این بخش باید مرتب به‌روز شود. با اینکه همه شهر‌های بررسی شده دارای چنین بخشی هستند، اما از ۸ شهر، تنها تهران، شیراز، اهواز و تبریز سایت خود را مرتب به‌روز می‌کنند.
شهرداری اصفهان نیز بخش انگلیسی سایت خود را برای آخرین‌بار در آوریل ۲۰۲۲ به‌روز کرده، اما از سوی دیگر صاحب امتیاز خبرگزاری ایمناست و این خبرگزاری بخشی به زبان انگلیسی دارد که هر روز با اخبار روز کشور به‌روز می‌شود و هر از گاهی اخبار بین‌المللی شهرداری اصفهان را هم منتشر می‌کند و اگر روابط عمومی شهرداری اصفهان زحمت کپی و چسباندن این اخبار را در بخش انگلیسی سایت خود می‌کشید، نمره این بخش را دریافت می‌کرد.
در سال‌های اخیر به وضوح شاهد کاهش سفر‌های خارجی مدیران شهری بوده‌ایم و اگر این بررسی شامل ۵ سال اخیر می‌شد، تقریبا همه شهرداری‌های مورد بررسی، رتبه این بخش را می‌آوردند، اما باتوجه به دوره فعلی مدیریت شهری، در بازه فعلی بررسی، کرج، قم و اهواز، نمره این بخش را به دست نیاورده‌اند. در میان شهر‌هایی که نمره این بخش را حایز شده‌اند، تهران در سطحی دیگر ظاهر شده که این به دلیل پایتخت بودن آن است. اما ارتباطات بین‌المللی شیراز، اصفهان، مشهد و تبریز خوب است. البته موضوع سفر‌های خارجی در شهرداری‌ها همواره مورد چالش است و در برخی شهرها، فعالیت زیاد شهردار و مدیران شهرداری بعضا مورد انتقاد اعضای شورای شهر قرار گرفته است. اعضای شورای شهر تبریز دراین میان با توجه به ارتباطات نزدیک این شهر با ترکیه، اخیرا سفری به این کشور داشته‌اند و رییس کمیسیون سرمایه‌گذاری و بهبود فضای کسب و کار این شورا در آبان امسال گزارشی از سفر شهردار و اعضای این کمیسیون به ترکیه را ارایه کرده است. (shahryarnews.net/news/۱۰۱۳۹۳)
سازمان‌های بین‌المللی متعددی در ایران فعال هستند که آژانس‌های زیرنظر سازمان ملل و سازمان‌های حمایت از پناهندگان از جمله آن‌ها هستند. برخی شهرها ارتباطات خوبی با این آژانس‌ها برقرار کرده و اخبار ارتباطات خود را نیز منتشر می‌کنند. ازجمله فواید ارتباط با این سازمان‌های بین‌المللی در برخی موارد گذر از تحریم‌ها برای خرید‌های لازم شهری مانند لوازم آتش‌نشانی و دریافت کمک‌های بین‌المللی در حوزه مقابله با بحران و آموزش‌های لازم است.
در این معیار، شهر‌های تهران، شیراز، اصفهان، مشهد و تبریز فعالیت‌های خوبی انجام داده‌اند. تهران باز هم در سطحی دیگر فعال است و به سبب اینکه مقر اکثر این سازمان‌ها در تهران قرار دارد، شهردار تهران به عنوان یکی از افراد موثر در شهر، همواره طرف ملاقات و ارتباط با این سازمان‌هاست.
آژانس پناهندگان سازمان ملل UNCHR به عنوان مثال ازجمله سازمان‌های فعال در ایران بوده است که علاوه بر تهران، در شیراز هم دفتر فرعی دارد. (unhcr.org/ir/fa/sub-office-shiraz)
سه شهر دیگر یعنی قم، اهواز و کرج بنا بر اطلاعات آشکار در این زمینه نمره‌ای کسب نکرده‌اند که در این میان به سبب اینکه قم برای اتباع خارجی مقصد به شمار می‌رود، به نظر می‌رسد این آژانس‌ها در قم نیز فعالیت‌هایی دارند که در سایت شهرداری قم یافت نشد.
خواهرخواندگی بین شهرها ازجمله مسیر‌های توصیه شده برای دیپلماسی شهری است و از سال‌ها قبل برقراری ارتباط خواهرخواندگی بین شهر‌های ایران و شهر‌های خارجی رواج داشته است و در جست‌وجو‌های اینترنتی تقریبا برای هر شهر یک یا چند خواهرخوانده نام برده می‌شود. در این بررسی به خواهرخواندگی‌های فعال پرداخته شده است که مثل بقیه معیار‌ها شهر تهران بیشترین تعداد خواهرخواندگی فعال را دارد و چندی قبل نیز نمایشگاهی برای دستاورد‌های ارتباطی با خواهرخوانده‌های خود برگزار کرد که البته برخی شهر‌های دیگر نیز در آن غرفه داشتند.
تهران ۱۹ خواهرخوانده دارد (hamshahrionline.ir/news/۶۸۷۷۰۴) که پاریس، پکن، مسکو، دوشنبه، استانبول و بغداد از آن جمله‌اند. در مقابل کرج و قم خواهرخوانده فعالی ندارند یا نشانی از فعالیت مشترک با خواهرخوانده‌ها از این شهرها یافت نشد.
شهر‌های فعال در عرصه دیپلماسی شهری در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی مرتبط با حوزه مدیریت شهری عضو هستند و مشارکت مستمری در آن‌ها دارند.
در این زمینه باز هم ۵ شهر فعال یعنی تهران، اصفهان، شیراز، مشهد و تبریز فعالیت‌های خوبی دارند. سخنگوی شهرداری تهران خرداد امسال از عضویت این شهرداری در ۹ سازمان بین‌المللی خبر داده (mehrnews.com/news/۵۷۹۸۱۲۴) و همچنین هیاتی از طرف این شهرداری، در اجلاس اخیر تغییر اقلیم سازمان ملل حضور داشته است.
روابط عمومی شیراز نیز خرداد ۱۴۰۲ خبر از عضویت این شهرداری برای دومین‌بار در هیات‌مدیره سازمان متروپلیس داده که نشان از فعالیت بالای این شهرداری در عرصه سازمان‌های بین‌المللی است. (isna.ir/news/۱۴۰۲۰۳۲۶۱۶۷۷۲)
اصفهان هم در اتحادیه شهر‌های تاریخی جهان عضو است و به‌طور مستمر در اجلاس‌های آن شرکت می‌کند که باتوجه به شهرت جهانی این شهر، طبیعی به نظر می‌رسد.
قم، کرج و اهواز در این زمینه اطلاعات مشخصی ارایه نکرده‌اند، اما با جست‌وجو در اینترنت مشخص می‌شود که قم سابقا در حوزه شهر‌های هوشمند فعالیت‌هایی داشته است. (qomnews.ir/en/news/۹۹۹۷۵) و همچنین نام این شهر در فهرست شهرداران صلح از سال ۱۹۹۶ درج شده که به دلیل فعال نبودن شهرداری قم در این زمینه، نمره‌ای برای آن منظور نشده است.
لازمه برقراری و استمرار ارتباطات بین‌المللی و دیپلماسی شهری، سفر‌های بین‌المللی مدیران شهری است. در این زمینه همچنان تهران رتبه اول را از نظر تعداد سفر دارد، زیرا شهردار تهران، جایگاه ویژه‌ای در بین شهرداران ایران دارد و امکانات بیشتری نیز دراختیار او است. البته انتظار بیشتری نیز از شهرداری تهران به عنوان پایتخت می‌رود.
شهرداری مشهد هم سفر‌های خارجی منظمی تا اواسط ۱۴۰۱ که در سامانه شفافیت آن منتشر شده است، داشته که از آن جمله حضور در المپیک مسابقات آتش‌نشانان و پلیس‌های جهان در سال ۱۴۰۱ در هلند توسط سازمان آتش‌نشانی این شهرداری است. شهردار تبریز هم آن‌طور که قبلا ذکر شد، به ترکیه سفر کرده و شهر اصفهان نیز گزارشاتی از سفر‌های مقامات شهری خود را منتشر کرده است. در این زمینه اطلاعات کافی از شهر‌های شیراز، قم، کرج و اهواز در سایت آن‌ها یافت نشد، اما احتمالا شهرداری شیراز سفر‌هایی به خارج برای مدیران خود تدارک دیده است. شهرداران قم و کرج در سال‌های اخیر سفر خارجی مرتبط با مدیریت شهری نداشته‌اند و چیزی در این باره یافت نشد.
همه شهر‌های مورد بررسی نمره این معیار را به دست آورده‌اند، زیرا حداقل چند سفیر خارجی در این سال‌ها به شهرهای‌شان سفر کرده‌اند که البته مجری برگزاری این سفرها، اکثرا دفاتر نمایندگی وزارت امور خارجه در شهرها بوده است. شهر‌های مذهبی قم و مشهد به سبب زیارت، مورد توجه سفرای اسلامی بوده‌اند و اصفهان و شیراز به سبب تاریخی بودن میزبان سفرای خارجی و دیگر مقامات بوده و هستند. کرج و اهواز هم از این دیدار بی‌نصیب نبوده‌اند و شهرداری تهران که نیازی به بررسی در این زمینه ندارد.
برخی شهرداری‌های ایران در رسانه‌های بین‌المللی همواره مطرح هستند که تهران، اصفهان، مشهد، قم و شیراز از آن جمله‌اند. دلایل مطرح بودن این شهرداری‌ها متفاوت است و اغلب اخبار شهردار یا سازمان‌های زیرمجموعه شهرداری مثل سازمان پسماند و آتش‌نشانی در رسانه‌های بین‌المللی مطرح شده است. در مورد کرج، اهواز و تبریز مورد خاصی یافت نشد که احتمالا به سبب جست‌وجوی ناقص در مورد تبریز و اهواز چیزی یافت نشده است.
یکی از نکات مغفول مانده در حوزه فعالیت‌های بین‌المللی شهرداری‌ها، انتشار منظم گزارش فعالیت به زبان‌های خارجی است. البته شهرداری تهران تا چندی قبل چنین کاری را انجام می‌داد، اما در زمان بررسی، چیزی در وب‌سایت آن یافت نشد و به همین دلیل نمره این معیار برای همه شهرداری‌ها صفر منظور شده است.
این یک بررسی کوتاه و سریع از فعالیت‌های آشکار شهرداری‌های تعدادی از کلانشهر‌های کشور در حوزه ارتباطات بین‌المللی بوده که براساس آن شهر تهران رتبه نخست را با ۹ نمره از ۱۰ نمره آورده است و پس از آن شهر‌های اصفهان، مشهد و تبریز با امتیاز ۸، رتبه دوم را مشترکا به خود اختصاص داده‌اند. رتبه شیراز با امتیاز ۷، سوم شده است، اما به نظر می‌رسد این شهر نیز در ردیف سه شهر قبلی است. اهواز با امتیاز ۴ رتبه چهارم را دارد و قم با امتیاز ۳، رتبه پنجم را به دست آورده است. کرج نیز با امتیاز ۲، در انتهای جدول امتیاز‌ها قرار دارد.
در این بررسی عضویت در مجمع شهرداران آسیایی به عنوان عضویت فعال بین‌المللی درنظر گرفته نشده است، زیرا دبیرخانه دایمی این سازمان در ایران قرار دارد و ارتباطات شهر‌های ایرانی با آن، داخلی تلقی می‌شود.
در گزارشی دیگر به بررسی فعالیت‌های این سازمان و نقد عملکرد آن خواهیم پرداخت.
چگونه اقتدار کلیسای کاتولیک و نفوذ روحانیت در فرانسه از بین رفت؟
پاپ و موسولینی: اتحاد نامقدس مخفی؛ چگونه کلیسای کاتولیک با موسولینی همبستر شد؟
آیا صدام حسین واقعا «دیوانه خاورمیانه» بود؟
از کشتن افراد عینکی به جرم روشنفکر بودن تا حذف پول و مذهب از مناسبات اجتماعی / فاجعهبارترین حرکت قرن بیستم برای ساخت اتوپیای روستایی
