رمز ریال با چه چالش‌هایی روبرو است؟

فرارو- بانک مرکزی قصد دارد در آینده‌ای نه چندان دور رمز ارز ملی ایران تحت نام رمز ریال را عرضه کند. در این رابطه رئیس بانک مرکزی گفته است که چارچوب انتشار رمز ریال مشخص شده است، اما کارشناسان فنی هنوز در حال کار روی راه اندازی آن هستند. طبق اعلام مسئولان بانک مرکزی رمز ریال به صورت اسکناس است، اما در فضای دیجیتال منتشر و در اختیار مردم قرار می‌گیرد.

به گزارش فرارو، البته تنها ایران نیست که در حال ایجاد رمز ارز ملی خود است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که کشور‌هایی همچون سوئد، تایلند، چین، انگلیس، آمریکا، ترکیه، روسیه، سوئیس، ونزوئلا، ایسلند، قبرس، کانادا، کره جنوبی، اوکراین، هند، ژاپن و قطر اعلام کرده اند که در حال کار روی پروژه رمز ارز ملی خود هستند.

اما طبیعی است که جایگزینی پول فیزیکی با پول دیجیتال با چالش‌هایی روبرو شود و می‌تواند در عین اینکه فواید قابل ذکری داشته باشد، مشکلاتی را هم با خود به همراه داشته باشد.

از جمله چالش‌هایی که اکنون نگرانی عمده فعالان بازار ارز دیجیتال را شکل می‌دهد، مسئله امنیت کیف پول‌ها و نگهداری رمز ارزها است. علاوه بر آن دولت‌ها و برخی از بانک های مرکز نگران کاهش تسلط شان بر بازار پولی و بانکی هستند.

چالش بزرگ ورود مستقیم بانک مرکزی به نگهداری و ارائه خدمات رمزریال است

امیرعباس امامی، اقتصاددان و پژوهشگر حوزه اقتصاد بلاکچین درباره فرصت‏‌ها و چالش‌های رمزریال در گفتگو با فرارو گفت: به شکل کلی رمزارز‌ها یا رمزپول‏‌های بانک مرکزی (CBDCs) که در ایران نام مناسب رمزریال برای آن در نظر گرفته شده است، از لحاظ ذاتی همان پول ‏های اعتباری کشور‌ها هستند. به تعبیری می‏‌توان گفت رمزریال از نظر کارکرد تفاوتی با ریال ندارد؛ بنابراین اولین نکته ‏ای که باید به آن توجه کرد این است که این رمزارز‌ها جنس‏ شان با رمزارز‌های غیرمتمرکزی نظیر بیت کوین و امثالهم متفاوت است و اساسا رقیب و جایگزین آن‏ها نیستند. بانک‏‌های مرکزی هم ادعایی در رابطه با جایگزینی آن ‏ها با رمزارز‌های غیرمتمرکز ندارند. صرفا بانک‏های مرکزی می‌‏خواهند پول اعتباری رایج خودشان را با هدف استفاده از مزیت‏‌های تکنولوژی‌‏های نوین به شکل جدیدی منتشر کنند.

وی ادامه داد: طبیعتا رمزریال به عنوان یک پدیده پولی جدید چالش‏ها و فرصت‏های خاص خود را در حوزه‏ های مختلف نظام بانکی، بحث پولشویی، امنیتی و فنی دارد. علیرغم این چالش ‏ها امروز تقریبا اجماع بالایی در بین بانک‏های مرکزی بر ایجاد رمزپول‏‌های بانک مرکزی وجود دارد و خوشبختانه بانک مرکزی کشور ما هم با درک ضرورت این موضوع تصمیم گرفته است به این سو حرکت کند و از این تکنولوژی بهره ببرد. به طور کلی از دید بانک مرکزی به عنوان متولی نظام پولی کشور رمزریال یک فرصت است که احتمالا می‌تواند در نظارت و پایش تراکنش ‏ها و بهبود ساختار نظام پرداخت‏‌ها خصوصا پرداخت‌‏های خرد تحولات مثبتی ایجاد نماید.

این اقتصاددان افزود: اما نکته مهمی که وجود دارد این است حداقل دو معماری برای ایجاد و مدیریت رمزپول‌های بانک مرکزی قابل تصور است. یک روش این است که مشابه نظام فعلی که افراد در بانک مرکزی حساب ندارند و تعاملات شان با بانک‏‌های تجاری است، دسترسی به رمزریال با واسطه بانک‏های تجاری و خلق آن هم توسط بانک‌‏های تجاری صورت گیرد. در واقع این بانک‏های تجاری باشند که در چارچوب تعریف شده بانک مرکزی اقدام به خلق رمزریال کرده و آن را در اختیار کاربران قرار می ‏دهند و از طریق یک بلاکچین کنسرسیومی بین بانکی، با نظارت عالیه بانک مرکزی، حساب ‏ها و تراکنش ‏ها را مدیریت می ‏کنند. نقدی که به این روش وارد است این است که رمزریال تولید شده در این روش از جنس پول خلق شده توسط نظام بانکی است و ذاتا رمزریال بانک مرکزی نیست، این نقد که نقد واردی است به نوعی نشان دهنده دشوار بودن طراحی مکانیزم خلق رمزریال توسط نظام بانکی به شکلی است که بتوان واقعا رمزریال تولید شده را رمزریال بانک مرکزی دانست و از مزیت‏‌های آن بهره‌مند شد.

وی گفت: حالت دیگر این است که بانک مرکزی روی شبکه بلاکچینی یا غیر بلاکچینی خود، رمزریال خلق کند و از طریق بانک ‏های کارگزار منتخب، امکان تبدیل موجودی حساب‏‌های بانکی افراد را به رمزریال فراهم نماید. طبیعتا در این حالت حاکمیت کامل شبکه رمزریال در اختیار بانک مرکزی است و بانک‏‌های تجاری حداکثر در حد نود‌های عملیاتی، اعتبارسنجی و تایید تراکنش‏‌ها را انجام خواهند داد. اما به این روش هم که بسیار شبیه روش بانک مرکزی چین در انتشار یوان دیجیتال است و به نظر می ‏رسد روشی است که به روش مورد نظر بانک مرکزی جمهوری اسلامی شبیه است، نقد‌هایی وارد است.

امامی با اشاره به اینکه استفاده از روش دوم، یعنی روش مستقیم، احتمالا چالش ‏هایی به همراه دارد اظهار داشت: بسیاری معتقدند اینکه افراد نزد بانک مرکزی حساب داشته باشند و همه این داده‏‌ها به شکل متمرکزی در اختیار بانک مرکزی قرار داشته باشد، از جهات مختلف از جمله آسیب‏‌پذیری سایبری و وجود نقطه خرابی واحد، ریسک‏‌های قابل توجهی به همراه دارد. علاوه بر این چنین امری به جهت حفظ حریم خصوصی افراد و دسترسی یک نهاد متمرکز به جزئیات تراکنش‏‌های خرد افراد، محل مناقشه است. اما شاید یکی از مهم‌ترین نقد‌ها به این روش این است که در این روش عملا بانک مرکزی در رقابت با دیگر بانک ‏های تجاری به ارائه خدمات بانکداری خرد و نگهداری مستقیم حساب افراد می ‏پردازد. حضور بانک مرکزی در این زمین بازی و رقابت با بخش خصوصی اتفاقی است که فضای کسب و کار این حوزه را به شدت تخریب و نوآوری را در سطح بالایی محدود می‏‌کند.

وی در توضیح این مطلب اضافه کرد: اگر بانک مرکزی مستقیما به نگهداری و ارائه خدمات رمزریال اقدام کند، چون این رمزریال در عمل کارکرد کیف پول جاری مردم را پیدا خواهد کرد، به سرعت منابع موجود در حساب‏‌های دیداری بانک‏‌ها تبدیل به رمزریال شده و از این جهت فشار قابل توجهی از طریق خروج منابع به نظام بانکی وارد خواهد شد و حساب‏‌های دیداری بانک ‏های تجاری به سمت صفر میل خواهد کرد. دلیل این مهاجرت این است که اولا رمزریال به دلیل اعتبار حداکثری بانک مرکزی عملا فاقد ریسک است و منطقی نیست افراد اگر امکان داشتن حساب نزد بانک مرکزی را دارند منابع خود را در حساب موسسه مالی دیگری سپرده کنند. به علاوه رمزریال به دلیل سهولت کاربری و ویژگی‏‌هایی که خواهد داشت نسبت به حساب‏‌های دیداری فعلی جذابیت بالاتری دارد؛ بنابراین این یک چالش جدی برای نظام بانکی است چرا که حالا دیگر رقیب شان یک بانک تجاری دیگر نیست و بانک مرکزی وارد رقابت با آن ‏ها شده است، رقابتی که اساسا شانس پیروزی در آن وجود ندارد. البته برخی ممکن است از این تغییر و تضعیف نظام بانکی -در معنای عامل نظام بانکی- خوشحال باشند و این موضوع را زمینه ساز ورود بازیگران جدید حوزه فینتک در این عرصه بدانند، ولی به هر حال اگر بانک مرکزی معتقد است که باید وضعیت فعلی نظام بانکی را حفظ کند این کار بدون اندیشیدن تمهیداتی برای آن، ضربه سهمگینی به این نظام وارد خواهد کرد.

این پژوهشگر حوزه اقتصاد بلاکچین در توضیح نوع شبکه و کارکرد‌های رمزریال با بیان اینکه به شکل معمول بانک‏ های مرکزی متولی طراحی معماری، چارچوب خلق، توزیع و ثبت تراکنش ‏ها و نهایتا پیاده‏‌سازی شبکه رمزپول‏ های‌شان هستند گفت: در اینجا باید به این نکته توجه کرد که حتی اگر انحصاری بودن، خصوصی بودن و متمرکز بودن شبکه رمزپول یک بانک مرکزی را ایراد ندانیم، اینکه این شبکه، تنها شبکه مجاز برای تعاملات رمزریال باشد قطعا یک ایراد کلیدی است. وی تصریح کرد: در توضیح این ایراد باید گفت اگر بانک مرکزی مثلا اجازه بازنشر رمزریال را روی شبکه ‏های بلاکچینی عمومی نظیر شبکه اتریوم صادر نکند، رمزریال هیچ کمکی به اکوسیستم بلاکچینی و توسعه تجارت بلاکچینی -اگر آن را هم ارز با تجارت الکترونیک به عنوان یک پارادایم جدید بدانیم- نخواهد کرد. دلیل این موضوع این است که بسیاری از افراد به دلایل فنی و بازاری ترجیح می ‏دهند اپلیکیشن‏‌های غیرمتمرکزشان را روی بلاکچین‏‌های عمومی بنویسند و وقتی که در آن شبکه بلاکچینی، ریالی وجود نداشته باشد، امکان ارائه خدمات به ریال هم وجود ندارد و این یک معضل جدی است. در نتیجه با این ممنوعیت رمزریال در اکوسیستم بلاکچینی فراگیر نمی‌شود. از این رو بانک مرکزی باید سازوکاری را طراحی کند که نهاد‌های معتبری نظیر موسسات مالی معظم امکان بازانتشار توکن رمزریال را تحت چارچوب‌‏های نظارتی بانک مرکزی، روی شبکه‏‌های بلاکچینی دیگر داشته باشند.

امامی افزود: متاسفانه امروز این نگرانی در بسیاری از افراد وجود دارد که بانک مرکزی یک ذهنیت خط قرمزی در این خصوص دارد و علاقه‏‌ای هم ندارد که این رمزریال روی هیچ شبکه بلاکچینی دیگری بازنشر شود. این دو خطر دارد. اولاً خود بانک مرکزی و اقتصاد کشور را از برکات آن محروم می‏ کند، و دوم اینکه اگر روزی اپلیکیشن ‏های غیرمتمرکز فراگیر شوند و این فضا نیاز به ریالی روی شبکه ‏ای نظیر اتریوم داشته باشد، خود بازار با مکانیزم‌‏های نوآورانه‏ خود، این کار را انجام خواهد داد. کما اینکه همین امروز برای برخی ارز‌ها نظیر دلار انجام داده است. رخ دادن این اتفاق یعنی ایجاد مکانیزم غیر رسمی خلق رمزریال، هم از جهت ایجاد ریسک ‏های غیرضروریی که به افراد تحمیل کند و هم از جهت محدود شدن تسلط بانک مرکزی بر مکانیزم خلق و انتشار رمزریال اتفاق نامطلوب و وضعیت دو سر باخت برای بانک مرکزی است.

این پژوهشگر حوزه اقتصاد بلاکچین گفت: در مجموع ایجاد رمزریال، اتفاق خوب و مبارکی است و معتقدم که رمزریال در صورت نگاه صحیح به آن می‏‌تواند برای اقتصاد کشور منشاء برکات فراوانی باشد.