موثرترین گیاهان دارویی برای کنترل و درمان دیابت

فرارو- از گذشته تا امروز درمان بسیاری از بیماری‌ها، با گیاهان دارویی انجام شده است. یکی از این بیماری‌ها که اغلب پزشکان از درمان کامل آن قطع امید کرده‌اند، دیابت است. دیابت یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های شناخته شده در دنیاست که امروزه شیوع بسیاری دارد. تغییر در شیوه زندگی، ورزش روزانه و رژیم غذایی مناسب عواملی است که در پیشگیری و حتی درمان دیابت موثر است. هم اکنون دارو‌های متعددی جهت کاهش میزان قند خون ارائه شده است، ولی به دلیل عدم بهبودی کامل این بیماری با مصرف دارو‌های موجود، تمایل به استفاده از درمان‌های جایگزین و سنتی افزایش یافته است.

 

به گزارش فرارو؛ در این میان نقش گیاهان دارویی با خواص کاهش دهنده قند خون در درمان بیماران دیابتی را نمی‌توان نادیده گرفت. در این مطلب به ده نمونه از بهترین گیاهان دارویی موثر در کنترل و درمان بیماری دیابت خواهیم پرداخت.

دیابت، از جمله بیماری‌های مزمن است که به دلیل کمبود یا کاهش عملکرد انسولین موجب افزایش میزان قند خون و اختلالات متابولیسمی بدن می‌شود. شواهد اپیدمیولوژی نشان می‌دهد که با تغییر فرهنگ مصرف رژیم غذایی و روش زندگی از سنتی به صنعتی میزان شیوع بیماری دیابت افزایش یافته است. البته بیماری دیابت می‌تواند ارثی باشد. به همین خاطر فرزندانی که پدر یا مادر آن‌ها مبتلا به دیابت هستند، باید به طور منظم و زیر نظر پزشک، میزان قند خون آن‌ها بررسی شود. امروزه در دنیا بیش از ۴۰۰ میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند.

به طور کلی دیابت به دو نوع ۱ و نوع ۲ تقسیم می‌شود.

در این بیماری غده پانکراس توانایی تولید انسولین را از دست می‌دهد و یا به میزان بسیار کمی انسولین تولید می‌کند. جهت کنترل میزان قند خون به این بیماران، باید تمام عمر انسولین تجویز شود. بیماران دیابتی نوع اول باید روزانه میزان قند خون خود را اندازه‌گیری کنند و در صورت نیاز، نوع و میزان انسولین را تغییر دهند. دیابت وابسته به انسولین معمولا در کودکان یا جوانان رخ می‌دهد.

دیابت نوع دو یا دیابت غیر وابسته به انسولین، اغلب در سنین بالا و بعد از ۴۰ سالگی رخ می‌دهد. در این نوع دیابت، غالبا میزان انسولین خون بیماران افزایش یافته که نشان از کاهش حساسیت سلول‌های بدن به انسولین می‌باشد. با توجه به آن که اکثر مبتلایان به دیابت نوع دو افرادی با وزن بالا هستند، ادعا شده است که چاقی، عامل کاهش حساسیت سلول‌های بدن به انسولین است. کاهش وزن، ورزش و پیاده‌روی روزانه و رعایت رژیم غذایی در بیماران دیابتی نوع دوم بسیار مهم است که قبل از تجویز دارو به آن‌ها توصیه می‌شود.

ادرار مکرر، تشنگی شدید، افزایش اشتها و کاهش وزن از علایم بیماری دیابت است. به علت آن که این علامات برای بیماران جدی تلقی نمی‌شود، بسیاری از بیماران دیابتی در فکر درمان نیستند.

علت‌های اصلی در افزایش میزان قند خون: ۱. پرخوری (به خصوص غذای دارای نشاسته و قند فراوان) ۲. افزایش وزن ۳. بی‌تحرکی ۴. استرس و نگرانی ۵. بی خوابی ۶. در برخی افراد طبع گرم بدن

• میزان قند خون نرمال در حالت ناشتا، برای افراد مبتلا به دیابت، بین ۸۰ تا ۱۳۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر و برای افراد سالم بین ۷۰ تا ۹۹ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر می‌باشد.
• مقدار قند خون نرمال دو ساعت بعد از غذا، برای افراد مبتلا به دیابت، کمتر از ۱۸۰ یا ۱۹۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر و برای افراد سالم، کمتر از ۱۴۰ یا ۱۳۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است.

قبل از کشف انسولین و همچنین دارو‌های ضد دیابت رایج، بیماران دیابتی با گیاهان دارویی و درمان‌های سنتی معالجه می‌شدند. تاکنون تاثیر مثبت بیش از ۱۲۰۰ گیاه دارویی در کاهش میزان قند خون و یا کاهش عوارض ناشی از آن شناخته شده است. در طی ۱۰ الی ۲۰ سال گذشته تحقیقات آزمایشگاهی و همچنین بالینی متعددی روی گیاهان دارویی مورد استفاده در درمان دیابت انجام گرفت که در تعدادی از آن‌ها اثرات قابل ملاحظه‌ای در کاهش قند خون بیماران دیابتی مشاهده شد. در ادامه به ده نمونه از این گیاهان اشاره خواهیم کرد.

گیاه کاسنی از جمله گیاهان دارویی است که هم به صورت خود رو یا وحشی و هم به روش کشت، در ایران قابل تهیه است. خاستگاه گیاه کاسنی به صورت خود رو، دشت‌های حاصلخیز زاگرس جنوبی است. از برگ تازه گیاه کاسنی و عصاره یا عرق گیاه استفاده می‌شود. ریشه، ساقه، گل و برگ گیاه کاسنی خوردنی است. جالب است بدانید که برخی از افراد مبتلا به دیابت، با خوردن غذا‌هایی که طبیعت گرم دارند، میزان قندخون آن‌ها افزایش می‌یابد. گیاه کاسنی طبیعتی سرد و‌تر دارد که برای کاهش قند خون موثر است. گیاه کاسنی برای تنظیم فعالیت‌های کبد بسیار مفید است، سلامتی کبد با تنظیم قند خون و ترشح انسولین مرتبط است. نوشیدن یک لیوان عرق کاسنی (به صورت نیمه لیوان عرق کاسنی و نصف آب) قبل از صبحانه تاثیر بیشتری خواهد داشت. کاسنی آرامش بخش است، در نتیجه افرادی که با استرس، میزان قند خون آن‌ها افزایش می‌یابد، حتما از عرق کاسنی استفاده کنند.

 

تحقیقات بالینی و آزمایشگاهی نشان داده است که دانه‌های شنبلیله دارای اثر ضددیابتی قابل ملاحظه‌ای هستند. ترکیبات فعال در دانه‌های چربی گرفته شده شامل: آلکالویید تریگونلین، اسید نیکوتینیک و کومارین است. تحقیقات بالینی نشان داده است، تجویز ۱۵ گرم پودر دانه شنبلیله خیسانده در آب به بیماران دیابتی نوع دوم، موجب کاهش در میزان قندخون ناشتا و بعد از غذا می‌شود. متخصصان طب سنتی معتقدند که فیبر گیاهی موجود در دانه که محلول در آب است، باعث کاهش میزان قند خون می‌شود. همچنین ترکیبات متعدد دیگر، مانند اسیدهای‌آمینه موجود در پودر دانه، موجب تحریک تولید انسولین می‌شوند. تجویز پودر دانه شنبلیله علاوه بر کاهش قند خون، در کاهش غلظت کلسترول و تری‌گلیسرید خون نیز موثر است. نتایج این تحقیقات گواه آن است که پودر دانه یا پودر دانه چربی گرفته شده شنبلیله را می‌توان به رژیم غذایی بیماران دیابتی اضافه کرد. مقدار دوز روزانه برای بیماران دیابتی ۱۵ الی ۵۰ گرم دانه چربی گرفته است. شنبلیله طبعی گرم و خشک دارد.

 

گیاه بوقناق در زمره گیاهان خارداری است که در فارسی به نام باباخازن از آن یاد می‌شود. این گیاه رویش بیابانی و وحشی دارد. به علت خواص بوقناق که در ریشه و میوه گیاه وجود دارد، از آن در طب سنتی استفاده می‌شود. بوقناق از نظر طبع در طب سنتی، گرم و خشک است. این گیاه در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، همدان، اصفهان، کردستان، دامنه‌های البرز و زاگرس در ارتفاع ۲۶۰۰ متری از سطح دریا می‌روید. عرق گیاه بوقناق معمولا قابل دسترس‌تر از گیاه تازه است. به گفته متخصصان طب سنتی، بوقناق برای پاکسازی کبد و فعالیت‌های آنزیمی کبد بسیار مفید است. تجربه ثابت کرده است که عرق بوقناق برای کنترل و تنظیم قندخون در افراد دیابتی به خصوص دیابت نوع دو، موثر می‌باشد؛ اما هنوز به صورت علمی ثابت نشده است.

 

هندوانه ابوجهل یکی از گیاهان دارویی متعلق به خانواده خیار‌ها است. شکل ظاهری این گیاه و میوه آن، کاملا شبیه به هندوانه معمولی است، اما با ظاهری کوچک‌تر. هندوانه ابوجهل بومی ایران است که در نواحی جنوبی کشور و معمولا در دشت‌ها و کوهپایه‌ها رشد می‌کند. میوه این گیاه دارای گلوکوزید قابل تبلوری با طعم بسیار تلخ به نام کولوسنتین است. در طب سنتی بسیاری از کشور‌ها از جمله ایران تجویز میوه این گیاه جهت کاهش قند خون متداول است. اما میوه گیاه بسیار سمی است و مصرف خودسرانه آن باعث اسهال خونی، تخریب بافت معده و در نهایت مرگ می‌شود. برخی افراد مبتلا به دیابت، به اشتباه، دانه‌های وسط میوه گیاه را پودر کرده و می‌خورند. بهتر است از هندوانه ابوجهل به صورت خوراکی استفاده نشود. برخی از متخصصان طب سنتی، هندوانه ابوجهل را جهت جلوگیری و بهبود زخم‌ها و تاول‌های جزئی پا در افراد دیابتی موثر می‌دانند. به این صورت که میوه هندوانه را کوبیده و پا‌ها را مدتی روی محتویات له شده قرار می‌دهند. البته برای انجام این کار ابتدا باید با پزشک متخصص مشورت کرد.

 

بامیه یکی از سبزیجات پرخاصیت و پر مصرف در ایران است که معمولا در سالاد، خورش و به صورت سرخ شده مصرف می‌شود. بامیه سرشار از ویتامین‌های B، C، A، پتاسیم، کلسیم و فیبر است. بامیه برای کاهش وزن، کاهش کلسترول، رفع خستگی، آرامش دهنده و تنظیم قندخون بسیار مفید می‌باشد. تحقیقات پزشکی در مورد بامیه و کنترل آن در قند خون، هنوز در مراحل اولیه است. طی یک آزمایش معتبر، آب بامیه موجب کاهش و کنترل قند خون موش‌هایی شد که مبتلا به دیابت بودند. تجربه ثابت کرده است که بامیه و دانه‌های آن نیز تاثیر مثبتی در کاهش قند خون دارد. طبع بامیه سرد و‌تر است.

گیاه خار مریم با نام علمی Silybum marianum، یکی از گیاهان دارویی پرکاربرد در طب سنتی است. گیاه خارمریم معمولا در فصل بهار و در اکثر مناطق ایران، به صورت خود رو می‌روید. سرشاخه‌های گرد تیغ‌دار و گل‌های بنفش، از مشخصات ظاهری این گیاه است. عصاره بذر گیاه خار مریم که با نام سیلی مارین شناخته می‌شود، به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی، افزایش میزان گلوتاتیون سلولی و ثبات غشای سلولی در طب سنتی، جهت بهبود اختلالات کبدی تجویز می‌شود. تجویز این دارو به افراد مبتلا به بیماری کبدی موجب افزایش حساسیت سلولی به انسولین و در نتیجه کاهش میزان قند خون شده است. یک مطالعه در سال ۲۰۰۶ نشان داد که مصرف خار مریم (بذر یا عرق گل) به مدت چهار ماه، میزان قند خون ناشتا و سطح انسولین افراد مبتلا به دیابت نوع دو را کاهش می‌دهد. طبع گیاه خار مریم گرم است.

کارلا (خیار یا خربزه تلخ) از خانواده کدوئیان، یکی از سبزیجات معروف آسیای جنوبی است. کارلا در آمازون، آفریقای شرقی، جزایر دریای کارئیب و جنوب آمریکا به منظور تامین غذا و دارو کشت می‌شود. با این که طعم تلخی دارد، اما از جمله کدو‌های مغزی سرشار از ویتامین C به حساب می‌آید. اخیرا بذر یکی از ارقام کارلا وارد ایران شده و در مناطق جنوبی کشور مثل جنوب استان سیستان و بلوچستان به صورت محدود کشت می‌شود. میوه کارلا سرشار از موادی مانند charactin و momordicin است. این دو ماده موجود در میوه کارلا می‌تواند در کنترل فشار خون و همچنین مبارزه با مشکلات بیماران دیابتی بسیار موثر واقع شود. یک نکته بسیار جالب درباره کارلا این است که دانه‌های میوه کارلا حاوی انسولین گیاهی، به نام پلی پپتید است که مانند انسولین در پانکراس بدن ما عمل می‌کند. شما با مصرف دانه‌های میوه کارلا می‌توانید سطح قند خون خود را کاهش دهید. نوشیدن آب میوه کارلا برای کاهش اثرات دیابت به ویژه دیابت نوع یک بسیار توصیه می‌شود.

همه ما تقریبا به فواید چای سبز در درمان چاقی، کاهش کلسترول، پیشگیری از آلزایمر، بیماری‌های کبدی و ... آشنا هستیم. اما تحقیقات اخیر نشان داده که چای سبز برای افرادی که به دیابت مبتلا هستند، مفید است؛ چرا که چای سبز به عملکرد بهتر سیستم متابولیک کمک می‌کند. همچنین ترکیبات معروف به پلی فنول در چای سبز، در تنظیم قند خون، موثر است. در نتیجه خطر ابتلا به بیماری را کاهش می‌دهد. چای سبز از طریق یک واکنش بیوشیمیایی پیچیده، به بدن انسان کمک می‌کند تا سلول‌های بدن، دارای حساسیت بیشتری شوند و بتوانند به روال صحیح و بر اساس فعل و انفعلات شیمیایی، قند خون را متابولیزه کنند.

گزنه گیاهی است علفی و چند ساله که ساقه آن چهار گوش بوده و بطور قائم تا ارتفاع یک متر بالا می‌رود. این گیاه در خرابه‌ها، باغ‌ها و نقاط مرطوب که چهارپایان از آن عبور می‌کنند، به حالت خود رو می‌روید. ریشه این گیاه خزنده بوده و در ناحیه‌ای که سبز می‌شود، به تدریج تمام منطقه را فرا می‌گیرد. گیاه گزنه حاوی طیف وسیعی از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی از جمله پلی فنول‌ها، فلاونوئید‌ها، لکتین و استرول‌ها می‌باشد. طبق مطالعات صورت گرفته، این گیاه، در کاهش سطح گلوکز خون و ریسک بیماری‌های قلبی عروقی به خاطر ویژگی‌های ضد‌فشار خون، آنتی‌اکسیدان و ضد التهاب موثر بوده است. همچنین گیاه گزنه از طریق مهار آنزیم‌های تاثیر گذار روی جذب قند غذا (آلفا آمیلاز و آلفا گلوکزیداز)، تغییر شکل عناصر تولید قند در بدن و محافظت از سلول بتا پانکراس (محل سنتز انسولین) روی کنترل قند خون در دیابتی‌ها موثر می‌باشد.

 

سیاه‌گیله یا قره‌قات، نام یک گونه گیاه درختچه‌ای از سرده واکسینیوم است که معمولا در جنگل‌های شمال کشور، از جمله گیلان (اسالم) می‌روید. میوه این گیاه، خوراکی و به رنگ ارغوانی تیره یا سیاه است. برگ‌های سیاه‌گیله سبز تیره و سطح زیر متمایل به سفید است. برگ‌های این گیاه در طب سنتی، در درمان بیماری دیابت استفاده می‌شود. تحقیقات روی حیوانات آزمایشگاهی اثرات ضد دیابتی این گیاه را تایید کرده است. ماده موثر این گیاه به نام آنتوسیانوزید میرتیلین می‌باشد که توسط محلول الکل اسیدی استخراج می‌شود و فعال‌ترین مواد استخراجی است که دارای اثر مشابه انسولین، ولی ضعیف‌تر از آن است. جالب آن که اثر ضد دیابتی تجویز تک دوز این دارو تا چند هفته در بدن باقی می‌ماند.

ده نمونه از گیاهان ذکر شده موثر در کنترل و درمان دیابت، در اغلب عطاری‌ها و یا به صورت طبیعی در طبیعت قابل تهیه هستند. حتما به این نکته توجه کنید که مصرف و استفاده از این گیاهان، بدون تغییر در شیوه زندگی، هیچ اثری در تنظیم یا کنترل میزان قند خون شما نخواهد داشت. ورزش روزانه، رژیم غذایی سالم، مناسب و ذهن بدون استرس و نگرانی در کنار دارو‌های تجویز پزشک، یک زنجیر متصل به هم برای درمان بیماری دیابت ایجاد می‌کند. گیاهان دارویی و طب سنتی نسبت به دارو‌های مضر شیمیایی عوارض کمتری خواهند داشت. تاکید می‌شود که قبل استفاده از این گیاهان دارویی و درمانی موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.