واکاوی دلایل عقب‌نشینی امارات و عربستان

فرارو- در پی اوج‌گیری تنش‌ها میان ایران و غرب در خلیج فارس، امارات و عربستان مواضع ملایمی در برابر ایران اتخاذ کردند. ناظران معتقدند که این دو کشور در اثر شرایط منطقه‌ای مجبور شدند در سیاست خارجی خود بازنگری کنند.

به گزارش فرارو، امارات متحده عربی اخیرا در اقدامی غیرمنتظره، اعلام کرد نیروهایش را از یمن خارج می‌کند. اگر چه برخی گروه‌های یمنی در صنعا تاکید می‌کنند این عقب‌نشینی ظاهری است و امارات واقعا به فکر خروج از یمن نیست، اما به هر حال، این عقب‌نشینی، حتی اگر فقط جنبه ظاهری داشته باشد، از یک بازنگری در سیاست خارجی امارات خبر می‌دهد. خصوصا که در هفته‌های اخیر، گزارش‌هایی درباره تلاش امارات برای بهبود روابط با ایران هم منتشر شده است.

افزون بر این، در ماجرای منفجر شدن شش نفتکش در بندر فجیره، به رغم اتهام‌زنی آمریکا به ایران، امارات از متهم کردن ایران به دست داشتن در این انفجار‌ها خودداری کرد. در جدیدترین مورد، امارات هرگونه ارتباط با نفتکش ریاح را انکار کرد. هر چند که این نفتکش توسط شرکت «پرایم تنکرز ال‌ال‌سی» مستقر در دوبی، اداره می‌شود و با پرچم کشور پاناما، معمولا بین دو امارت دوبی و شارقه تردد می‌کند.

امارات نه تنها به تشدید تنش‌ها با ایران تمایلی ندارد، بلکه از ایران برای کاستن از تنش‌ها کمک خواسته است. بنا به گزارش روزنامه الاخبار لبنان، چند هفته پیش، یک هئیت سری اماراتی به منظور اصلاح روابط با ایران، به تهران سفر کرد. این هیئت سه پیشنهاد با خود به تهران برد: ۱- عادی‌سازی روابط دو کشور، ۲- تامین امنیت مسیر‌های آبی انتقال نفت به طور مشترک، و ۳- خروج امارات از یمن.

اما جوابی هئیت اماراتی در تهران شنید، این بود: «پس از عبور شما از خطوط قرمز، دیگر چیزی نداریم که در مورد آن با شما مذاکره کنیم.»

امارات در هفته‌های اخیر به طور واضح اقداماتی انجام داده است که نشان می‌دهد این کشور در حال بازنگری در سیاست‌های منطقه‌ای خود است. چنین نشانه‌هایی، هر چند با مقیاس کمتر، در رفتار عربستان نیز دیده می‌شود. به عنوان نمونه، عبدالله معلمی، نماینده عربستان در سازمان ملل، اخیرا در اظهاراتی غیرمنتظره خواستار به کارگیری دیپلماسی با ایران شد. معلمی، پس از جلسه ویژه شورای امنیت درباره یمن، گفت کشورش خواستار جنگ با ایران در یمن یا جا‌های دیگر نیست. وی در یک نشست خبری مشترک با همتایان اماراتی و یمنی، اعلام کرد عربستان آماده تعامل دیپلماتیک با ایران است، اما به گفته وی، این امر نیازمند زمینه مشترک است. افزون بر این، خالد بن سلمان، معاون وزیر دفاع و پسر پادشاه عربستان، در دیدار با مارتن گریفیث، فرستاده سازمان ملل در امور یمن، گفته است اولویت با راه حل مسالمت آمیز بحران یمن است.

ناظران برای این تحول ناگهانی در مواضع امارات و عربستان دلایل متعددی برمی‌شمارند. در مورد امارات، برخی از وجود اختلافات داخلی بین امارت‌های این کشور سخن می‌گویند. یک منبع بلندپایه اماراتی به روزنامه رأی الیوم، گفته است امارت‌های دوبی، شارقه و راس الخیمه از سیاست خارجی امارات ناراضی شده‌اند. به گفته این منبع، شیخ محمد بن راشد، حاکم دوبی و معاون رئیس امارات، از احتمال فرود یک موشک حوثی در امارت خود نگران است. شیخ محمد گفته است دوبی فرود حتی یک موشک حوثی در فرودگاهش را نمی‌تواند تحمل کند. علاوه بر این، حاکم دوبی از احتمال شعله‌ور شدن نزاع میان ایران و آمریکا و تاثیر آن بر امارت خود هراس دارد. منبع یادشده از قول شیخ محمد گفت: «شاید آمریکا در هرگونه تقابل با ایران پیروز شود، اما ابوظبی و دوبی به طور کامل نابود خواهند شد.»

برخی دیگر، بر این باور هستند که امارات و عربستان، به دلیل شرایط دشوار منطقه‌ای «مجبور» به عقب نشینی در برابر ایران شده‌اند. در همین رابطه، امیر موسوی، دیپلمات پیشین ایرانی، در گفتگو با فرارو تصریح کرد: «امارات مجبور شده است که از چند جبهه - از جمله از درگیری‌ها با یمن، قطر، جمهوری اسلامی ایران و عمان- در منطقه کمی عقب‌نشینی کند. امارات مجبور به عقب‌نشینی شد. شرایط به گونه‌ای رقم خورد که دیگر نمی‌‎تواند (سیاست قبلی را) ادامه بدهد. نه اینکه به عقب‌نشینی علاقه داشت. چون محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی، واقعا و طینةً با ایران و اخوان المسلیمن خیلی مشکل دارد و کار‌های خود در منطقه را در راستای حرکت‌های صهیونیستی انجام می‌دهد. او از بچگی، تربیت‌شده مدارس کینه‌توزانه صهیونیستی است. ما شکی در این قضیه نداریم. وقتی که بیوگرافی او را مطالعه می‌کنید، می‌بینید نسبت به ایران، مسلمانان و حتی دین اسلام به او از کودکی کینه تزریق کرده‌اند. از زمانی که او متولی شد، کاملا بر خلاف سیاست‌های پدرش عمل کرد. بالاخره مرحوم شیخ زاید واقعا با مسائل حکمیانه برخورد می‌کرد و حتی احترام خاصی برای جمهوری اسلامی ایران قائل بود. تقریبا بقیه بچه‌های شیخ زاید هم همین طور هستند. اما این محمد بن زاید چیز دیگری درآمد.»

وی افزود: «بن زاید خودش مستقیما وارد عمل نشد و کسانی را جلو انداخت. این هم به خاطر ذکاوتش هست و هم به خاطر درس‌های استراتژیکی است که در آمریکا و تل‌آویو فراگرفته بود. بالاخره او درس‌ها و دوره‌های خیلی مهمی دیده است. به همین دلیل، در طرح‌هایش در منطقه، عربستان را جلو می‌اندازد؛ چه در سوریه، چه در عراق و یمن و حتی لیبی و چه در برخورد با اخوان المسلیمن. با جمهوری اسلامی ایران هم همیطور برخورد می‌کند. خودش عقب هست، ولی محمد بن سلمان (ولیعهد عربستان) را هدایت می‌کند.»

امارات در بسیاری از تحرکات خصوصا در یمن و در مقابل ایران، با عربستان همراهی کرده است. اما اکنون، با تغییر تدریجی سیاست خارجی این کشور و خروج آن از یمن، عربستان ممکن است خود را تنها ببیند؛ لذا این می‌تواند انگیزه‌ای برای تغییر سیاست‌های عربستان هم باشد. موسوی معتقد است که اظهارات معلمی نشان می‌دهد که عربستان هم ممکن است در حال بازنگری در رفتار خود است.

این دیپلمات سابق در پاسخ به این پرسس که آیا عربستان هم مانند امارات در سیاست خود بازنگری می‌کند، به فرارو گفت: «اظهارات چند روز پیش سفیرشان (عربستان) در نیویورک نشان داد که سیاست‌شان در حال عوض شدن است. پیام‌هایی می‌فرستند. اظهارات (سفیر) در مورد ایران و یمن خیلی نرم بود. این نشان می‌دهد که آن‌ها در حال عقب‌نشینی هستند. اما اینها، امارات و عربستان، کلاً اینقدر غرورشان بالاست که به این راحتی نشان نمی‌دهند که چه سیاستی می‌خواهند دنبال کنند. حتی اگر شکست هم بخورند، خیلی به روی خودشان نمی‌آورند. همانطور که گفتم، این نکته خیلی مهم است که آن‌ها مجبور شدند اندکی بازنگری کنند.»

از دیدگاه موسوی، رویکرد آمریکا در برابر ایران هم در تغییر رفتار سعودی‌ها و اماراتی بی‌تاثیر نیست. به گفته این کارشناس مسائل خاورمیانه، سعودی‌ها و اماراتی‌ها می‌بینند که آمریکا با ایران خیلی برخورد نمی‌کند، پس چرا آن‌ها با ایران، دشمنی و خودشان را گرفتار کنند. به همین دلیل مجبور شدند کمی سیاست‌شان را تغییر دهند.