موشک اورشنیک؛ پیام نظامی روسیه به دولت آینده ترامپ

فرارو- حمله موشکی اخیر روسیه با استفاده از موشک جدید «اُرِشنیک» نشان‌دهنده تشدید رقابت تسلیحاتی و ارسال پیام بازدارنده به غرب است. این اقدام بخشی از دکترین جدید روسیه برای گسترش شرایط استفاده از تسلیحات هسته‌ای و افزایش تنش‌ها در جنگ اوکراین محسوب می‌شود. 

به گزارش فرارو به نقل از اکونومیست، در سپیده‌دم روز ۲۱ نوامبر، شهر مرکزی دنیپرو در اوکراین بار دیگر صحنه حملات موشکی گسترده روسیه بود. در میان موشک‌های شلیک‌شده، برخی از نوع کروز «Kh-۱۰۱» بودند که توسط بمب‌افکن‌های غول‌پیکر روسی حمل می‌شدند و برخی دیگر موشک‌های بالستیک کینژال که از جنگنده‌های پیشرفته روسی شلیک شده بودند. با این حال، آنچه توجه کارشناسان و ناظران را به خود جلب کرد، یک موشک کاملاً جدید و ناشناس بود. تصاویر و ویدئو‌هایی که از این حملات منتشر شد، نشان‌دهنده شش کلاهک بودند که تقریباً به صورت عمودی به سمت شهر سقوط می‌کردند و در مسیر خود، حجم انبوهی از پرتابه‌های کوچک‌تر را در آسمان پراکنده می‌ساختند. این سلاح اسرارآمیز چه ماهیتی می‌توانست داشته باشد؟

دولت آینده ترامپ؛ مخاطب پیام‌های نظامی روسیه؟

نیروی هوایی اوکراین احتمال داده است که این موشک، از نوع موشک‌های بالستیک قاره‌پیما باشد؛ تسلیحاتی که اغلب با کلاهک‌های هسته‌ای مرتبط هستند و تاکنون در میدان جنگ مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. در همین راستا، برخی کارشناسان به موشک «RS-۲۶» اشاره کرده‌اند؛ موشکی که در محدوده‌ای بین برد متوسط (۳،۰۰۰ تا ۵،۵۰۰ کیلومتر) و برد قاره‌پیما (بیش از ۵،۵۰۰ کیلومتر) قرار می‌گیرد. در این میان، مقامات غربی نیز احتمال داده‌اند که این موشک تنها یک نمونه آزمایشی بوده باشد.

چند ساعت پس از این حمله، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، طی سخنانی از دفتر خود در کرملین اعلام کرد که موشک شلیک‌شده، یک موشک مافوق صوت پیشرفته و جدید با برد متوسط به نام «اُرِشنیک» بوده است. به گفته پوتین، این موشک که یکی از مراکز تولید تجهیزات نظامی اوکراین را هدف قرار داده است، در پاسخ به استفاده اوکراین از موشک‌های آمریکایی اتکمز و موشک‌های استورم‌شدو بریتانیایی در حملات به خاک روسیه شلیک شده است. او همچنین ادعا کرد که این موشک توانایی حرکت با سرعتی بیش از ده برابر سرعت صوت را دارد، به‌گونه‌ای که رهگیری آن برای سامانه‌های پدافندی کنونی غیرممکن است.

با این حال، ادعا‌های ولادیمیر پوتین باید با احتیاط و تردید مورد بررسی قرار گیرد. او پیش‌تر نیز اظهارات اغراق‌آمیزی درباره توانمندی‌های موشک‌های مافوق صوت روسیه مطرح کرده بود. در همین رابطه، سابرینا سینگ، معاون سخنگوی وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون)، تأکید کرد که موشک «اُرِشنیک» بر پایه طراحی موشک RS-۲۶ ساخته شده است؛ موشکی که برای نخستین‌بار ۱۳ سال پیش مورد آزمایش قرار گرفت و فاقد هرگونه ویژگی انقلابی یا فناوری نوین است. با وجود این، این حمله بخشی از تلاش گسترده‌تر روسیه برای ارسال پیام بازدارنده به کشور‌های غربی محسوب می‌شود تا از افزایش حمایت‌های نظامی از اوکراین خودداری کنند. یکی از مخاطبان اصلی این پیام، دولت آینده دونالد ترامپ است که در حال تدوین سیاست‌های خود در قبال جنگ اوکراین و نحوه تعامل با بحران جاری است.

رونمایی از دکترین هسته‌ای جدید روسیه؛ گسترش شرایط استفاده از تسلیحات هسته‌ای

در تاریخ ۱۹ نوامبر، روسیه از دکترین هسته‌ای بازنگری‌شده‌ای رونمایی کرد که شرایط استفاده از تسلیحات هسته‌ای را با جزئیات بیشتری تشریح کرده و در برخی موارد این شرایط را گسترش داده است. در این دکترین جدید تصریح شده است که حملات گسترده متعارف علیه روسیه یا متحدان استراتژیک آن، از جمله بلاروس، می‌تواند با پاسخ هسته‌ای از سوی روسیه مواجه شود. علاوه بر این، تأکید شده است که حملات نظامی از سوی کشور‌های غیرهسته‌ای، نظیر اوکراین، در صورتی که با حمایت کشور‌های هسته‌ای مانند ایالات متحده و بریتانیا انجام شود، ممکن است به‌عنوان یک حمله مشترک تلقی شود و واکنشی مشابه را به دنبال داشته باشد. به نظر می‌رسد که حمله ۲۱ نوامبر نیز تقریباً بدون تردید، با هدف تقویت این پیام هسته‌ای انجام شده است.

در گذشته، روسیه تعداد قابل توجهی موشک بالستیک به سوی اوکراین شلیک کرده است که بسیاری از آنها، مانند موشک کینژال، قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای داشته‌اند. با این حال، موشک «اُرِشنیک» از جنبه‌های مختلف با نمونه‌های پیشین متفاوت است. این موشک در ابتدا توسط آمریکا و روسیه به‌عنوان یک موشک بالستیک قاره‌پیما (ICBM) طبقه‌بندی شده بود، هرچند که برد آن اندکی کمتر باشد. موشک‌های بالستیک زمین‌پایه با برد متوسط نیز، به دلیل پیچیدگی فنی و هزینه‌های بالای تولید، معمولاً با کلاهک‌های هسته‌ای مرتبط هستند و در موارد غیرهسته‌ای کمتر استفاده می‌شوند. علاوه بر این، موشک‌هایی مانند «اُرِشنیک» که قابلیت حمل چندین کلاهک را دارند، به‌طور ویژه برای کاربرد‌های هسته‌ای طراحی شده‌اند.

تهدید حمله به پارلمان اوکراین؛ تاکتیک جدید یا بخشی از جنگ روانی؟

به نظر می‌رسد حمله ۲۱ نوامبر با استفاده از کلاهک‌های غیرانفجاری یا شبیه‌ساز انجام شده باشد؛ کلاهک‌هایی که به واسطه سرعت بسیار بالای خود از انرژی جنبشی قابل‌توجهی برخوردارند، اما فاقد مواد منفجره هستند. این ویژگی نشان می‌دهد که این موشک بیش از آنکه برای کاربرد‌های متعارف طراحی شده باشد، به‌طور ویژه برای استفاده هسته‌ای در نظر گرفته شده است. نکته قابل‌تأمل دیگر این است که روسیه، حدود ۳۰ دقیقه پیش از انجام این حمله، از طریق کانال‌های ارتباطی ویژه کاهش ریسک هسته‌ای، آمریکا را از وقوع آن مطلع کرده بود. با این حال، شواهد حاکی از آن است که ایالات متحده از یک روز قبل از تهدید قریب‌الوقوع این حمله آگاه بوده است، چرا که سفارت خود را در منطقه تعطیل کرده بود.

به زبان ساده، ولادیمیر پوتین در تلاش است تا اوکراین و متحدان غربی‌اش را قانع کند که روسیه آماده است تنش‌ها را به دو صورت افزایش دهد: یا به‌صورت «عمودی» با تشدید درگیری‌ها در داخل خاک اوکراین یا به‌صورت «افقی» با گسترش مستقیم حملات به کشور‌های عضو ناتو. او در تاریخ ۲۱ نوامبر، در توصیف موشک «اُرِشنیک»، تصریح کرد: «ما خود را محق می‌دانیم از تسلیحاتمان علیه تأسیسات نظامی کشور‌هایی استفاده کنیم که به استفاده از تسلیحات خود علیه ما مجوز می‌دهند.» در همان روز نیز به قانون‌گذاران اوکراینی هشدار داده شد که ساختمان پارلمان این کشور در کی‌یف ممکن است به‌عنوان هدف حمله موشکی روسیه انتخاب شود.

این تهدید‌ها باید جدی گرفته شوند، اما نباید لزوماً به تفسیر ظاهری آنها اکتفا کرد. اوکراین تاکنون بار‌ها از موشک‌های غربی برای حمله به اهدافی در کریمه و سایر مناطق اشغالی استفاده کرده است؛ مناطقی که پوتین آنها را به‌عنوان بخشی از خاک روسیه تلقی می‌کند. با این وجود، این حملات تاکنون منجر به تشدید شدید و غیرقابل‌کنترل درگیری‌ها نشده است. مقامات غربی می‌گویند که پوتین در اواخر سال ۲۰۲۲ واقعاً احتمال استفاده از تسلیحات هسته‌ای را بررسی کرده بود؛ اما در آن زمان، ارتش روسیه در شرایطی آشفته و در حال عقب‌نشینی از مناطق کلیدی قرار داشت. امروز، شرایط به شکل محسوسی تغییر کرده است. ارتش روسیه اکنون در موقعیتی هجومی قرار دارد، و همین امر ممکن است رویکرد و محاسبات پوتین را نسبت به گذشته دستخوش تغییر کرده باشد.

عصر جدید جنگ موشکی؛ پیام‌های راهبردی استفاده از «اُرِشنیک»

علاوه بر این، مقامات اطلاعاتی ایالات متحده و اروپا بر این باورند که پوتین همچنان مصمم است از ورود به یک درگیری نظامی مستقیم با ناتو اجتناب کند. حمله به خاک کشور‌های عضو ناتو تقریباً به‌طور قطع منجر به فعال شدن ماده پنجم پیمان ناتو خواهد شد، یعنی تعهد به دفاع جمعی که تمامی اعضا را ملزم به پاسخگویی می‌کند. این خطر یکی از دلایلی است که پوتین ترجیح داده به‌جای رویارویی مستقیم، تمرکز خود را بر افزایش فعالیت‌های خرابکارانه بگذارد.

به‌طور کلی، استفاده از موشک «اُرِشنیک» و تسلیحات مشابه آن، نشان‌دهنده ورود به عصری جدید در جنگ موشکی است. روسیه و اوکراین تاکنون به‌طور گسترده از موشک‌های کروز و بالستیک علیه یکدیگر استفاده کرده‌اند. این روند تنها به این دو کشور محدود نمی‌شود. در ماه اکتبر، ایران بزرگ‌ترین حمله موشکی بالستیک خود به اسرائیل را انجام داد و حدود ۲۰۰ موشک شلیک کرد؛ حمله‌ای که به‌عنوان دومین حمله بزرگ ایران در سال جاری شناخته می‌شود. در پاسخ، اسرائیل نیز از موشک‌های بالستیک پرتاب‌شونده از هوا استفاده کرد، تسلیحاتی که از جمله سلاح‌های کمیاب و غیرمعمول به شمار می‌روند. علاوه بر این، در تاریخ ۱۷ نوامبر، هند اعلام کرد که موشک مافوق صوت جدید خود با برد ۱۵۰۰ کیلومتر را با موفقیت آزمایش کرده است.

ایالات متحده برنامه‌ریزی کرده است که تا سال ۲۰۲۶ موشک‌های میان‌برد غیرهسته‌ای خود را در خاک آلمان مستقر کند. هم‌زمان، کشور‌های اروپایی در حال همکاری برای توسعه سامانه‌های پیشرفته متعارف «ضربه عمیق» هستند. این کشور‌ها همچنین سرمایه‌گذاری‌های چشمگیری در سامانه‌های دفاع موشکی انجام داده‌اند تا بتوانند در برابر تهدیدات موشکی روزافزون از خود دفاع کنند. با این حال، دفاع مؤثر و مقرون‌به‌صرفه از مناطق حساس در برابر موشک‌های دوربرد همچنان با چالش‌های جدی مواجه است. دلیل این امر، سرعت بسیار بالای این موشک‌ها و ورود آنها از زاویه‌هایی است که رهگیری را به فرآیندی پیچیده و دشوار تبدیل می‌کند. موشک «اُرِشنیک» نخستین موشک میان‌برد مجهز به چندین کلاهک است که تاکنون در میدان نبرد استفاده شده است. این امر نشان‌دهنده یک نقطه عطف در تکامل تسلیحات موشکی محسوب می‌شود. با توجه به روند فعلی، به نظر می‌رسد که «اُرِشنیک» تنها آغازگر این مسیر باشد و در آینده شاهد ظهور نمونه‌های پیشرفته‌تر از این نوع تسلیحات باشیم.