زنگ خطر تولید خودرو

 شامخ تیر‌ماه گروه وسایل نقلیه و قطعات وابسته، به کف یک‌ساله خود رسید. در تیرماه شاخص به ۶۵/ ۵۰ کاهش یافته که به کمترین مقدار یک‌ساله خود نزدیک شده است. این رقم نشان می‌دهد که شتاب رشد فعالیت‌های خودرویی در ماه تیر کاهش یافته است. این در شرایطی است که میزان خوش‌بینی شرکت‌ها نسبت به چشم‌انداز فعالیت‌ها برای ماه آینده به کمترین میزان از ابتدای سال ۱۴۰۱ رسیده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، همچنین شاخص تیرماه از ادامه نگاه منفی مدیران این حوزه به وضعیت تولید و فروش خودرو و قطعه حکایت دارد. در دوماهه فروردین و اردیبهشت امسال، شامخ روند کاملا صعودی را نشان می‌داد اما در خردادماه بیشتر فاکتورهای مورد بررسی در شامخ با سقوط همراه شد و حالا شامخ تیر‌ماه نشان می‌دهد که خودروسازان امیدی به بهبودی وضعیت تولید ندارند. همچنین نگاهی به فاکتورهای منتشرشده نشان می‌دهد که احتمالا مرداد ماه خوبی برای تولید خودرو نباشد. از سوی دیگر بخش قابل‌توجهی از فاکتورهای مورد بررسی در شامخ تیرماه نسبت به خرداد تقریبا ثابت مانده است. هفت فاکتور نیز با کاهش مواجه بوده و تنها سه فاکتور رشد داشته‌اند. فاکتورهای افزایشی شامل «قیمت خرید مواد اولیه»، «مصرف حامل‌های انرژی» و «میزان فروش محصولات» است که مورد اول نشان از تاثیر تورم بر وضعیت تولید خودرو و قطعات دارد.

شامخ کل گروه نیز که نمایی کلی از وضعیت صنعت نشان می‌دهد، در تیرماه نسبت به خرداد ۰۱/ ۳ واحد کاهش یافته و به ۶۵/ ۵۰ واحد رسید. کاهش شامخ کل گروه نسبت به خردادماه درحالی است که این شاخص در خردادماه نیز نسبت به ماه‌های پیش از آن با سقوط قابل‌توجهی همراه بود. نکته قابل‌توجه در این مورد کاهش همزمان شامخ کل گروه خودرو و فاکتور «انتظارات تولید آینده» در شامخ تیرماه خودرو است. «انتظارات تولید آینده» فاکتوری است که نشان می‌دهد تولیدکنندگان تا چه اندازه نسبت به آینده این صنعت امیدوار هستند. بنابراین می‌توان گفت نه‌تنها در تیرماه خودروسازان و صنایع مربوط به خودرو از وضعیت خود ناراضی بودند، بلکه امید آنها نسبت به آینده نیز رو به کاهش بوده است. می‌توان گفت در عموم مواقع زمانی که یکی از این دو فاکتور کاهشی می‌شود، فاکتور دیگر افزایش می‌یابد؛ اما در خرداد و تیر شاهد بودیم که هر دوی این فاکتورها به طور همزمان کاهش یافته‌اند. فاکتور «انتظارات تولید آینده» در تیرماه برای گروه خودرو و صنایع وابسته ۲۶/ ۵۹ واحد ثبت شده که نسبت به ۸۶/ ۶۷ واحد خردادماه ۶/ ۸ واحد کاهش یافته است.

نکته قابل‌توجه دیگر در شامخ تیرماه ردپای محسوس تورم در تولید خودروسازان است. همان‌طور که اشاره شد، «قیمت خرید مواد اولیه» یکی از سه فاکتور افزایشی در شامخ اولین ماه از تابستان بوده که به‌خوبی نشانگر تاثیر تورم بر این صنعت است. شاهد دیگر این مدعا کاهش رخ‌داده در شامخ تیر است که مربوط به «موجودی مواد اولیه» می‌شود. بر این مبنا و با توجه به کاهش قابل‌توجه موجودی مواد اولیه و رشد قیمت خرید مواد اولیه، می‌توان این پیش‌بینی را داشت که در مردادماه وضعیت تولید رو به بدتر شدن برود. اتاق بازرگانی ایران، به ‌عنوان مرجع انتشار شامخ، این شاخص اقتصادی را این‌‌‌طور توصیف می‌کند: «شامخ یکی از شاخص‌‌‌های اقتصادی است که مورد پذیرش بیشتر کشورهای توسعه‌‌‌یافته است. درحال‌حاضر شاخص شامخ برای حدود ۲۹هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از ۴۰ کشور جهان محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص براساس پایش پرسش‌نامه‌‌‌ای به دست می‌‌‌‌‌‌آید و بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان، به‌‌‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌‌‌های صنعت و خدمات، ارائه می‌دهد. درواقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به‌‌‌نوعی نشان از میزان امید آنها به آینده دارد.»

فراز و فرود در شامخ

همان‌طور که اشاره شد بیشتر فاکتورهای مورد‌بررسی در شامخ تیرماه با کاهش همراه بوده و بخشی از آنها نیز ثابت مانده است. «مقدار تولید محصولات» یکی از این فاکتورهاست که حدودا ثابت مانده است. این شاخص که در خردادماه ۵۷/ ۵۳ واحد ثبت شده بود در چهارمین ماه از سال نیز ۷۰/ ۵۳ واحد بود که از ثبات وضعیت تولید خودرو و قطعات در تیرماه نسبت به خرداد خبر می‌دهد. باید توجه کرد این فاکتور در خردادماه با کاهش همراه بود. همچنین ثبات در تولید نسبت به ماه گذشته برای وضعیتی که تعداد زیادی خودرو طی دو مرحله در سامانه یکپارچه پیش‌فروش شده‌اند و برای تولید خودرو برنامه‌ریزی یک‌میلیون و ۷۰۰هزار دستگاهی شده، خبر چندان خوبی به نظر نمی‌رسد. البته با ثبات تولید انبار محصول خودروسازان هم کاهش یا افزایش خاصی را تجربه نکرده و روی رقم ۵۰ ثابت مانده است.

رقم ۵۰ مرز مهمی در بررسی شامخ است. درواقع رقم زیر مرز ۵۰ در شامخ نشان از وضعیتی نامطلوب دارد. بر این اساس عدد محاسبه‌‌‌شده چنانچه زیر ۵۰ باشد، اما از عدد محاسبه‌‌‌شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بدتر شدن وضعیت کاهش یافته است. در مقابل، عدد محاسبه‌‌‌شده چنانچه بالای ۵۰ باشد، اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته است. «سرعت انجام و تحویل سفارش» فاکتور دیگری است که در شامخ چهارمین ماه از سال ثابت مانده است. این مورد که در خرداد ۳۶/ ۵۵ واحد بود، در تیرماه ۵۶/ ۵۵ واحد ثبت شده است. اما درحالی‌که تولید، سفارش جدید و سرعت تحویل ثابت مانده، فاکتور «میزان فروش محصولات» نشانگر رشد است. این شاخص از ۵۰ واحد در خردادماه به ۸۵/ ۵۱ واحد در تیر رسیده تا ۸۵/ ۱ واحد رشد را ثبت کند.

نکته جالب دیگر افت رخ‌داده در شامخ تیرماه که خبر خوبی برای تولید مرداد هم نیست، مربوط به «موجودی مواد اولیه» است که از ۴۳/ ۴۶ واحد در خرداد به ۸۹/ ۳۸ واحد رسیده که با فاکتور گرفتن از فروردین که نیمی از آن تعطیل است، در یک سال گذشته چنین رقم پایینی برای موجودی مواد اولیه در انبار خودروسازان بی‌سابقه بوده است. مشکلات مالی خودروسازان قطعا علت اصلی این موضوع است اما نباید از سایه تورم نیز غافل بود. تاثیر این موضع در قیمت خرید مواد اولیه مشهود است که با ۰۲/ ۶ واحد رشد از ۵/ ۶۲ واحد به ۵/ ۶۸ واحد رسیده است. به نظر می‌رسد خود خودروسازان نیز نسبت به آینده تولید چندان خوش‌بین نیستند، چراکه فاکتور «انتظارات تولید آینده» که نشانگر امید خودروسازان نسبت به آینده است، نیز با کاهش همراه بوده؛ به‌طوری‌که بیشترین افت شاخص‌های مورد بررسی را به خود اختصاص داده و از ۸۶/ ۶۷ واحد در خرداد به ۲۶/ ۵۹ واحد در تیر رسیده تا افت ۶/ ۸واحدی را به خود اختصاص دهد.

در شامخ چهارمین ماه از سال ۱۴۰۲، شاخص «میزان استخدام و به‌‌‌کارگیری نیروی انسانی» جزو فاکتورهای کاهشی بوده و از ۹۳/ ۵۸ واحد به ۵۰ واحد رسیده است. همان‌طور که پیش از این اشاره کردیم، اعداد شامخ ماهیت آهنگی دارند و ثبت رقم ۵۰ به این معناست که هیچ تغییری در وضعیت آن شاخص به وجود نیامده است. بنابراین می‌توان گفت خودروسازان در تیرماه وضعیت استخدامشان مانند خردادماه بوده است. البته این موضوع در شامخ‌های ماه‌های گذشته کم‌سابقه بوده و بیشتر این مواقع این شاخص رو‌به‌رشد بود. این در صورتی است که طی سال‌های گذشته همیشه مازاد نیروی انسانی به عنوان یکی از بحران‌های صنعت خودروی کشور معرفی می‌شد.

«میزان صادرات» شاخص دیگری است که در شامخ اولین ماه از تابستان امسال با کاهش همراه بوده و روی مرز ۵۰ ایستاده است. بنابراین احتمالا رشدی در صادرات وجود داشته که در تیرماه این روند متوقف شده است. با این وجود در مورد جزئیات صادرات اطلاعاتی در دسترس نیست تا مشخص شود این افت‌و‌خیز صادرات دقیقا از چه محلی بوده است. «قیمت محصولات تولیدشده» نیز وضعیت مشابهی دارد و از ۳۶/ ۵۵ واحد کاهش پیدا کرده و روی مرز ۵۰ ایستاده است. با توجه به رشد قیمت خودروهای مونتاژی توسط شورای رقابت در ۱۷ تیرماه که با حواشی زیادی هم همراه بوده، کاهش فاکتور مربوط به قیمت محصولات خودروسازان و حتی ایستادن روی مرز ۵۰ که نشانگر ثبات قیمت است، کاملا عجیب به نظر می‌رسد.

میزان «مصرف حامل‌‌‌های انرژی» آخرین شاخصی است که در شامخ تیرماه خودروساز‌‌‌ها مورد بررسی قرار می‌‌‌دهیم که اتفاقا بیشترین رشد در بین فاکتورهای مورد بررسی را نیز به خود اختصاص داده است. «مصرف حامل‌‌‌های انرژی» که در خردادماه ۳۶/ ۵۵ واحد بود به ۶۷/ ۶۶ واحد در تیر رسید تا ضمن ثبت رشد ۸۳/ ۱۱واحدی بیشترین میزان را در یک سال گذشته به خود اختصاص دهد. بنابراین مصرف انرژی دومین رکوردشکنی شامخ تیرماه بعد از موجودی مواد اولیه است. احتمالا دلیل اصلی این موضوع شروع فصل گرما و همچنین عدم تغییر در ساعت رسمی کشور است که گفته می‌شود تاثیر بسزایی روی مصرف انرژی داشته است.