مسجد «امام اصفهان» از فهرست یونسکو خارج می‌شود؟

با گذشت ۴ ماه از خبرساز شدن ایراد‌های جبران‌ناپذیر در مرمت غیراصولی گنبد مسجد جامع عباسی اصفهان که به از بین رفتن قرینگی گنبد، ایجاد اعوجاج در سطح بیرونی گنبد و چین خوردگی در سطح گنبد منجر شد، مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان نسبت به افزایش چین‌خوردگی در نمای بیرونی گنبد این مسجد هشدار داد.

به گزارش اعتماد، علیرضا ایزدی، ضمن آنکه نسبت به تاثیر مرمت غیراصولی در بسیاری گنبد‌های تاریخی ابراز نگرانی کرد، گفت که آسیب‌های مرمتی حتی در گنبد سلطانیه زنجان هم رخ داده است.

مسجد جامع عباسی، مهم‌ترین مسجد تاریخی اصفهان و یکی از مساجد میدان نقش جهان است که در دوران صفوی ساخته شد و از بنا‌های مهم معماری اسلامی به شمار می‌رود و از باب معماری، کاشیکاری و نجاری از آثار بی‌نظیر قرن یازدهم هجری است. مسجد جامع عباسی ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۰۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران و در سال‌های بعد، همراه با میدان نقش جهان، به عنوان یکی از میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

مرمت ویرانگر

اواخر اردیبهشت امسال، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری استان اصفهان اعلام کرد که عملیات مرمت ۱۱ ساله گنبد عظیم مسجد جامع عباسی به پایان رسیده است.

این گنبد که به واسطه تعداد ۵۰۰ هزار قطعه کاشی به کار رفته در نمای بیرونی، بزرگ‌ترین گنبد کاشی‌کاری مسجد جهان به شمار می‌آید از سال پایانی دهه ۱۳۸۰ تحت مرمت قرار گرفت تا ترک‌های گنبد مرتفع شود.

اردیبهشت امسال و بعد از جمع‌آوری داربست‌های نصب شده بر بدنه گنبد، تصاویری که از گنبد مرمت شده منتشر شد، نشان می‌داد که سطح بیرونی گنبد در محل ترک‌ها، دچار چین‌خوردگی است علاوه بر آنکه کاشی‌های مرمت شده در نمای بیرونی گنبد دچار تغییر رنگ و حتی تفاوت نسبت به کاشی‌های همجوار بود.

علاوه بر این، تصاویر منتشر شده نشان می‌داد که گنبد مسجد ۴۰۰ ساله جامع عباسی، متاثر از تحمل وزن داربست‌هایی که به مدت ۱۴ سال بر سطح این گنبد نصب بوده و همچنین به دلیل رعایت نشدن اصول مرمت، در بخش‌هایی دچار فرورفتگی شده علاوه بر اینکه حالا نیمه گنبد با نیمه دیگر آن اختلاف قرینگی کاملا محسوس دارد.

به دنبال مشاهده ایرادات جدی در مرمت این گنبد تاریخی، فعالان میراث فرهنگی و استادان مرمت انتقاد‌های فراوانی نسبت به مرمت غیراصولی این میراث ملی آغاز کردند، اما در همان زمان، مدیر پایگاه میراث جهانی نقش‌جهان اصفهان اظهارات کارشناسان و منتقدان و فعالان میراث فرهنگی نسبت به آسیب‌های رخ داده در نمای بیرونی این مسجد تاریخی بر اثر مرمت غیراصولی را «بی‌ربط» دانست در حالی که ایزدی در همان زمان در گفت‌وگویی که با خبرنگار ایلنا داشت گفت: «شیوه‌های مرمتی که تاکنون انجام داده‌ایم خالی از اشکال نبوده و نیست. بیش از ۱۳ سال است که مسجد امام با شکل و شمایل کنونی و با داربست‌های متعدد دیده می‌شود.

تا زمانی که داربست‌ها پابرجا باشند، خطای دید نیز وجود خواهد داشت. این احتمال را می‌دادم که ممکن است چین‌خوردگی‌هایی در گنبد وجود داشته باشد، چراکه از سال‌های ۱۳۲۰ تاکنون، فصل‌های مختلفی مرمت روی این گنبد اتفاق افتاده است.

بخشی از این مرمت‌ها فنی و دقیق نبود. نمی‌دانیم دقیقا در چه دوره‌ای اشتباهات مرمتی که اکنون شاهد هستیم، اتفاق افتاده است. برخی از منتقدین بر این باور هستند که سازه دچار مشکل است درحالی که نباید از تاثیر خشکسالی اصفهان که در مرکز شهر تاثیر‌های فراوان گذاشته، غافل شد.

فرونشست در بسیاری از نقاط شهری اصفهان مشهود است و حتی در ساختمان‌های جدیدالاحداث نیز مشهود است. این تهدید که صرفا متوجه مسجد امام نیست بلکه بسیاری از گنبد‌های تاریخی را دربرمی‌گیرد، نباید فراموش کرد که بسیاری از گنبد‌های تاریخی کشور به لحاظ مرمتی دچار مشکل هستند. در گنبد سلطانیه و بسیاری از بقاع با مشکل کاشی، ریزش کاشی و نقوش آن‌ها مواجه هستیم.»

کمی بعد از خبرساز شدن مرمت غیراصولی و آسیب‌های جدی بر پیکر یکی از زیباترین بنا‌های تاریخی ایران، سیدمحمد بهشتی؛ رییس اسبق سازمان میراث فرهنگی هشدار داد که با تخریب و مرمت غیراصولی که موجب تخریب گنبد مسجد جامعه عباسی اصفهان شده، این اثر تاریخی ممکن است از فهرست یونسکو خارج شود.

بهشتی در گفتگو با «صدای میراث» و «دیده‌بان ایران» گفت: «اگر در بحث مرمت آثار به ثبت رسیده در فهرست میراث جهانی، اقدامات صورت گرفته برخلاف ضوابط و اصول علمی باشد، این خطر وجود دارد که آن اثر تاریخی کشورمان در زمره آثار جهانی در معرض خطر قرار بگیرد و این رخداد یک آبروریزی برای کشور خواهد بود.»

گزارش فاجعه به عزت‌الله ضرغامی؛ وزیر میراث فرهنگی هم رسید و ضرغامی خواستار توضیح از مسوولان اداره میراث فرهنگی استان اصفهان شد که اداره میراث فرهنگی استان اصفهان هم تایید کرد که خطای مرمتی در مرمت گنبد مسجد امام اصفهان رخ داده و پیمانکار مرمت گنبد مکلف به برطرف کردن ایرادات و تحویل گنبد مسجد جامع عباسی اصفهان به صورت دقیق و بدون ایراد است.

اواخر مرداد، معاون میراث وزارت میراث فرهنگی، در احکامی جداگانه، اسکندر مختاری، سید مرتضی فرشته‌نژاد، مهرداد حجازی و علیرضا ایزدی را به عنوان اعضای شورای عالی نظارت برحفظ و مرمت میراث فرهنگی منصوب کرد. وظیفه اصلی اعضای این شورا، بررسی وضعیت مرمت گنبد مسجد جامع عباسی و رسیدگی به قصور احتمالی در مرمت گنبد بود.

هفته گذشته، مهدی طغیانی؛ نماینده مردم اصفهان در مجلس، از بررسی و جمع‌بندی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درخصوص اقدامات صورت گرفته در مرمت گنبد مسجد جامع عباسی خبر داد و اعلام کرد که اقدامات صورت گرفته در مرمت این گنبد، غیراستاندارد و خارج از عرف و علم مرمت بوده و باید سریع‌تر متوقف شود.

طغیانی در صفحه رسمی خود در اینستاگرام ضمن ارایه تصویری از گنبد مسجد جامع عباسی همراه با تیتر «نوسازی به جای مرمت!» و همچنین تصاویر از متن تذکر وی به وزیر میراث فرهنگی، نتیجه مرمت گنبد مسجد جامع عباسی را در چهار بند منتشر کرد و نوشت: «اقدامات صورت گرفته مرمت نبوده، بلکه نوسازی است.

از ۱۶۰ سال پیش تا سال ۱۳۸۹ هیچ‌گونه تغییری بر کاشی‌های شکم گنبد رخ نداده بود، اما در مرمت اخیر کاشی‌های شکم گنبد نیز تخریب و تعویض شده است. طرح یا طرح‌های مرمتِ کارشناسی شده که توسط کمیته یا شورای فنی تایید شود اصلا وجود نداشته! طرح مطالعاتی صحیحی برای مرمت انجام‌نشده و درواقع سلیقه فردی یا گروهی در این امر دخیل بوده است.

درخصوص اجرای طرح نیز متاسفانه نظارت مناسبی صورت نگرفته است. عدم وجود طرح جامع مرمت، طولانی شدن فرآیند اجرا، تغییرات مدیریتی و نبود نگاه کارشناسی ازجمله دلایل عدم نظارت است. کیفیت مواد و مصالح به‌کار رفته و رنگ و شکل نقوش آن با کاشی‌های قدیمی همخوانی ندارد و متاسفانه در این زمینه نظارتی نیز وجود نداشته است. بنابراین در کل می‌توان گفت که اقدامات صورت گرفته در مرمت گنبد غیراستاندارد و خارج از عرف و علم مرمت بوده و باید سریع‌تر متوقف شود.»