ماجرای واکسن‌های بی‌هویت اماراتی در ایران

بعد از گذشت سه ماه از واردات بیش از ۱۷ میلیون دوز واکسن اماراتی «حیات‌واکس» به کشور و در‌حالی‌که این واکسن هنوز از سازمان بهداشت جهانی مجوز صادرات، مصرف اضطراری و عرضه جهانی نگرفته بود، دو روز قبل وزارت بهداشت در نامه‌ای خطاب به تمام مراکز واکسیناسیون دارای این برند واکسن، دستور جمع‌آوری و توقف تزریق و بازگرداندن به انبار را داد درحالی‌که تعدادی از کاربران شبکه‌های اجتماعی در کامنت‌هایی اعلام کرده‌اند که طی هفته‌های گذشته، دوز اول و دوز دوم واکسن خود را از این برند دریافت کرده‌اند.

حیات‌واکس چه مشکلی داشت؟

به گزارش اعتماد، روز پنجشنبه خبری در صفحه مجازی گروه‌های پزشکی منتشر شد که درباره دستور وزارت بهداشت برای جمع‌آوری و توقف واکسن‌های با برند «حیات‌واکس» از مراکز واکسیناسیون اطلاع‌رسانی می‌کرد. در این خبر، نوشته شده بود: «بنا به دستور وزارت بهداشت، تمام واکسن‌های دو دوزی حیات‌واکس باید جمع‌آوری گردند، لذا خواهشمند است تمام واکسن‌های موجود را به واحد پیشگیری (زنجیره سرد) برگردانید.»

بنا به اطلاعاتی که کسب کردیم، واکسن «حیات‌واکس hayat vax» که مورد اشاره وزارت بهداشت بوده، واکسن کرونای تولیدشده در امارات و با فرمولاسیون سینوفارم موسسه بیجینگ (چین) است که تولید آن از فروردین سال جاری به دنبال عقد قرارداد شرکت اماراتی با تولید‌کننده چینی آغاز شده و مسوولان این شرکت مدعی شده‌اند که با تولید ۲۰۰ میلیون دوز در سال، می‌توانند به قطب واکسن خاورمیانه تبدیل شوند.

موسسه سینوفارم بیجینگ هم در آوریل سال جاری، تولید تحت لیسانس واکسن سینوفارم با نام «HAYATVAX» در کشور امارات را تایید کرده است. این واکسن تحت لیسانس تا امروز به کشور‌هایی در آسیا، آفریقا و خاورمیانه و از جمله فیلیپین، ویتنام و زامبیا فروخته شده و ایران هم یکی از خریداران این واکسن بوده چنانکه به گفته منابع آگاه، از روز‌های پایانی تابستان، محموله‌های حجیم از این برند وارد کشور و به وزارت بهداشت تحویل داده شده است.

البته به دنبال شایعاتی که از اوایل تابستان درباره منبع واردات واکسن‌های چینی توسط برخی متخصصان حوزه سلامت مطرح شد، مسوولان وزارت بهداشت و از جمله سخنگو و رییس سازمان غذا و دارو در اعلام‌های چندباره تاکید داشتند که «غیر از سینوفارم پکن، هیچ واکسن چینی وارد کشور نشده است.»

در این تکذیب‌ها، هیچ اشاره‌ای به واردات واکسن تحت لیسانس اماراتی نشده بود جز اینکه ظاهرا اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا و حتی کمیته علمی کووید ۱۹ از واردات برند تحت لیسانس با خبر بوده‌اند چنانکه پایان شهریورماه، علیرضا ناجی، عضو کمیته علمی کووید۱۹ کشور در گفتگو با «تجارت‌نیوز» تایید کرد که «اخیرا محموله‌ای از سینوفارم ساخت امارات که همان حیات‌واکس است به کشور وارد شده است.»

حالا با نامه‌ای که روز پنجشنبه در صفحه مجازی گروه‌های پزشکی دست به دست می‌شود، معلوم شده که تا امروز بیش از ۱۷ میلیون دوز واکسن اماراتی به کشور وارد شده و منابع آگاه می‌گویند که مجوز واردات این واکسن تحت لیسانس توسط سازمان غذا و دارو و با اطلاع وزیر بهداشت دولت دوازدهم صادر شده است.

هنوز معلوم نیست این واکسن که طی سه ماه گذشته وارد شده، در چند مرکز واکسیناسیون و کدام استان‌ها توزیع شده، چون مسوولان وزارت بهداشت هم حاضر به توضیح در این باره نیستند و یک منبع آگاه در وزارت بهداشت، ضمن خودداری از تکذیب صدور و انتشار و ابلاغ این نامه و دستور، از واردات این واکسن‌های تحت لیسانس اظهار بی‌اطلاعی کرد، اما طبق حرف‌هایی که کاربران شبکه‌های اجتماعی مطرح کرده‌اند، از روز‌های پایانی تابستان، تعداد زیادی از جمعیت مشمول تزریق واکسن در استان‌هایی همچون خراسان رضوی و اصفهان، از این برند اماراتی دریافت کرده‌اند.

منابع آگاه می‌گویند که در زمان واردات این برند که ظاهرا توسط بخش خصوصی و به دنبال تسهیل واردات واکسن برای بیش از ۴۰ شرکت خصوصی، خریداری شده، مسوولان مطلع، از اعلام عمومی مبدا واردات منع شده بودند چنانکه در پایان تابستان، روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک که مرجع تحویل و ترخیص تمام واکسن‌های وارداتی بوده، در گفتگو با «تجارت‌نیوز» فقط واردات و ترخیص «واکسن‌های سینوفارم، آسترازنکا، سبد کوواکس، اسپوتنیک و بهارات» را تایید کرد، اما نه تنها هیچ اشاره‌ای به واردات و ترخیص واکسن اماراتی نداشت بلکه با قطعیت گفته بود «تا این لحظه واکسن از مقصد امارات به کشور وارد نشده است.»

واکسن اماراتی چگونه وارد ایران شد

اواخر ماه مارس سال میلادی جاری، قرارداد همکاری مشترک بین یک شرکت اماراتی با «گروه ملی بیوتک چین» برای ارسال تجهیزات و فناوری ساخت واکسن سینوفارم امضا شد و از همان زمان کارخانه اماراتی مستقر در «راس‌الخیمه» خط تولید واکسن سینوفارم را تا سقف دو میلیون دوز در ماه و ۲۰۰ میلیون دوز در سال راه‌اندازی کرد.

وبسایت trackvaccines از زیرمجموعه‌های سازمان جهانی بهداشت، تنها مرجع صدور شناسنامه و معرفی واکسن‌های دارای مجوز مصرف اضطراری و تاییدشده برای صادرات و توزیع جهانی است. طبق مندرجات این وبسایت، تاکنون، ۸ واکسن برای صادرات به سایر کشورها، مجوز مصرف اضطراری دریافت کرده‌اند.

در واقع، اعتبار هر واکسن، وابسته به صدور مجوز و تایید از سوی WHO است اگرچه که برخی کشورها، بی‌توجه به این تاییدات، روال خودمختاری در پیش گرفته و بدون آنکه واکسن تولید‌شده‌شان، مورد تایید سازمان بهداشت جهانی باشد، در بازاریابی محلی و منطقه‌ای، برای تولیدات خود مشتری جمع کرده‌اند. تا امروز، از مجموع ۲۴ واکسن مورد تایید سازمان بهداشت جهانی، فقط ۸ واکسن مدرنا، فایزر، جانسون، آسترازنکا، کووشیلد، سینوواک، سینوفارم و بهارات، مجوز مصرف اضطراری و در واقع، مجوز صادرات به سایر کشور‌های جهان را دریافت کرده‌اند.

این ۸ واکسن، در راس فهرست ۲۴ گانه واکسن‌های تاییدشده توسط سازمان بهداشت جهانی هستند به این معنا که تا امروز، در مجموع فرمولاسیون و کارآیی ۲۴ واکسن کووید ۱۹ به تایید سازمان بهداشت جهانی رسیده، اما از این میان فقط ۸ واکسن به دلیل برتری نسبت به باقی این فهرست، مجوز مصرف اضطراری و توزیع جهانی دارند.

در این فهرست ۲۴ گانه، نام واکسن‌های ایرانی برکت (شفافارمد) و سیناژن هم به چشم می‌خورد، اما هیچ اسمی از واکسن اماراتی «حیات‌واکس» در این فهرست نیست درحالی‌که حیات‌واکس، یک واکسن تحت لیسانس محسوب می‌شود و مشابه این واکسن در فهرست ۸ گانه سازمان بهداشت جهانی، واکسن «کووشیلد» هندی است که تحت لیسانس آسترازنکا تولید شده ولی به تایید اولیه سازمان بهداشت جهانی هم رسیده است.

نمونه دیگر، واکسن ژاپنی TAKEDA و تولید شده با فرمولاسیون مدرناست یا مثلا واکسن‌های موسسه روسی گامالیا (اسپوتنیک‌لایت و اسپوتنیک V) در این فهرست ۲۴ گانه هستند ولی به دلیل نوع و میزان کارآیی، به آن فهرست ۸ گانه دارای مجوز مصرف اضطراری راه پیدا نکرده‌اند.

واکسن اماراتی در هیچ‌یک از این دو فهرست نیست. حتی در فهرست ۵۶ گانه واکسن‌های در صف انتظار برای تاید نتایج فاز ۳ از کارآزمایی بالینی هم نیست. درحالی‌که منابع آگاه گفتند که قرار بوده مجوز واردات یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دوز واکسن (به دلیل رانت واردات برای سوءاستفاده‌گران از ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافتی از بانک مرکزی) صادر شود، حالا مسوولان وزارت بهداشت دولت دوازدهم، اعضای سابق ستاد ملی مقابله با کرونا و هیات دولتی که با خرید و واردات میلیون‌ها دوز واکسن بدون مجوز صادرات موافقت کردند باید پشت تریبون‌ها بیایند و پاسخگوی افکار عمومی باشند.