کاهش قدرت رقابت کالای ایرانی در بازار صادراتی

مقایسه متوسط قیمت صادرات کالا‌های تجاری ایران و وارداتی در سه ماهه ابتدایی سال جاری، نشان از شکاف عمیق بین این دو شاخص مهم دارد. بنابر اطلاعات تازه، متوسط قیمت صادرات کالا‌های تجاری ایران طی سه ماهه نخست امسال ۲۹۰ دلار برای هر تن بوده است؛ در حالی که متوسط قیمت واردات کالا‌های تجاری ایران در بهار ۹۹ برابر با ۸۵۴ دلار به ازای هر تن بوده است.

اعتماد در ادامه نوشت: میانگین قیمت هر تن کالای وارداتی ایران هم در سه ماهه نخست سال ۹۸ برابر با یک هزار و ۱۵۷ دلار بوده است. عدد قیمت کالای صادراتی در بهار امسال، نسبت به بهار سال گذشته، ۲.۱ درصد رشد کرده، اما در عین حال، عدد متوسط واردات کالا‌های تجاری ایران در بهار ۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۶.۲ درصد کاهش پیدا کرده است.

این اعداد و ارقام به چه معناست و چرا در ساختار تجاری ایران اهمیت دارد؟

برای پاسخ به این سوال، باید به یکی از مهم‌ترین شاخص‌های قیمتی در ساختار تجاری اشاره کرد. شاخص بهای کالای صادراتی، یکی از انواع شاخص‌های قیمت است که تغییرات سطح عمومی قیمت کالا‌های غیرنفتی صادراتی را نشان می‌دهد. از سال ۱۳۷۶ تاکنون بانک مرکزی شروع به محاسبه این شاخص کرده است. نحوه تعیین این شاخص هم به این صورت است که «قیمت ارزی کالا‌های صادر شده» را به «قیمت ریالی» تبدیل می‌کنند و تغییرات این شاخص، نمایانگر تغییرات قیمت کالا‌های صادر شده در بازار‌های جهانی و نوسانات نرخ ارز است.

افزایش شاخص کالا‌های صادراتی به این معناست که «قیمت تمام‌شده کالای صادراتی» افزایش یافته است و وقتی قیمت کالای صادراتی در یک بازه زمانی به نسبت دوره قبلی بالاتر برود؛ به معنای آن است که این کالا در بازار‌های جهانی با قیمت بالاتری فروخته شده است. در دورانی که «قیمت تمام شده» اثر زیادی بر «انتخاب مشتری» دارد؛ بالا رفتن قیمت تمام شده کالای صادراتی در نهایت منجر به کاهش قدرت رقابت‌پذیری کالا‌های صادراتی در بازار داخل و کاهش میزان سودآوری صادرات می‌شود.

دلیل به وجود آمدن چنین شرایطی را نیز باید در نوسانات نرخ ارز و تورم در تعیین شاخص بهای کالا‌های صادراتی دید، چون هر چه نرخ تورم افزایش می‌یابد هزینه‌های تولید یک محصول هم افزایش می‌یابد و این افزایش هزینه‌های تولید در نهایت منجر به بالارفتن قیمت تمام‌شده کالا می‌شود. با افزایش قیمت تمام‌شده کالا، حاشیه سود تولیدکنندگان و صادرکنندگان نیز کاهش می‌یابد. روی کاغذ، ممکن است که بالا رفتن قیمت صادراتی کالا‌ها سود بیشتری برای صادرکننده داشته باشد. اما در یک بازه زمانی میان مدت و بلندمدت، افزایش قیمت کالای صادراتی در بازار جهانی و صادراتی، منجر به رویگردانی خریداران و انتخاب کالا‌های هم‌رده و با کیفیت یکسانی خواهد شد که از قیمت پایین‌تری نیز برخوردارند.

تجارت ایران به ۱۴ میلیارد دلار رسید

اما روی دیگر آمار‌های تجارت خارجی ایران در بهار امسال، شیوع ویروس کرونا و بسته شدن مرز‌ها را به تصویر می‌کشد. ایران در سه ماهه نخست سال گذشته بیش از ۱۱ میلیارد دلار صادرات داشت. اما با شرایط به وجود آمده در پس محدودیت‌های تجاری، این رقم در بهار امسال به معادل ۶.۴ میلیارد دلار رسیده تا ۴۴ درصد نسبت به پارسال کاهش یابد و تقریبا نصف شود. همچنین در این مدت ۷.۶ میلیارد دلار واردات صورت گرفته تا رقم کل تجارت در فصل بهار به ۱۴ میلیارد دلار برسد. صادرات ایران از نظر وزنی نیز در بهار سال ۹۸ رقمی معادل ۴۰.۰ میلیون تن بود که نسبت به مدت زمان مشابه امسال این رقم به ۲۱.۹ میلیون تن بیشتر بوده است. مقایسه این دو رقم حاکی از کاهش ۴۵.۱درصدی صادرات ایران از نظر وزنی طی فصل بهار ۹۹ است.

شرکای تجاری

صادرات ایران طی این مدت به چین یک میلیارد و ۸۴۰ میلیون دلار، به عراق یک میلیارد و ۴۹۰ میلیون دلار، به امارات ۹۷۰ میلیون دلار، به افغانستان ۵۰۰ میلیون دلار و به ترکیه ۲۵۰ میلیون دلار بوده است. بر این اساس چین سهمی ۲۸.۹درصدی از کل صادرات ایران طی سه ماهه نخست امسال داشته و به ترتیب سهم کشور‌های عراق، امارات، افغانستان و ترکیه از کل صادرات ایران برابر با ۲۳.۴درصد، ۱۵.۲درصد، ۷.۸درصد و ۳.۹درصد بوده است.

کاهش واردات

اگر بسته شدن مرز‌ها میزان صادرات را تا نزدیک ۵۰ درصد کاهش داده، اما نتوانسته واردات ایران را تا همین حد پایین بیاورد. طی این مدت، واردات ایران ۷.۶ میلیارد دلار بوده که نسبت به واردات ۱۰.۴ میلیارد دلاری مدت مشابه سال قبل ۲۶.۸درصد کاهش داشته است.

با این حال از نظر وزنی واردات ایران طی این مدت رقمی معادل ۸.۹ میلیون تن بوده که تنها ۰.۸درصد از مدت زمان مشابه سال قبل کمتر است. ایران در سه ماهه نخست سال ۹۸ رقمی معادل ۹.۰ میلیون تن کالا وارد کرده بود.

پنج مقصد عمده واردات کالای ایران نیز کشور‌های چین، امارات، ترکیه، هند و روسیه بوده‌اند. صادرات چین به ایران طی این مدت بالغ بر یک میلیارد و ۹۴۰ میلیون دلار بوده است. همچنین واردات ایران از امارات برابر با یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار، از ترکیه ۸۲۰ میلیون دلار، از هند ۵۳۰ میلیون دلار و از روسیه ۴۲۰ میلیون دلار بوده است. بر این اساس و به ترتیب سهم کشور‌های چین، امارات، ترکیه، هند و روسیه از کل واردات ایران در فصل بهار به ترتیب برابر با ۲۵.۴درصد، ۲۲.۳درصد، ۱۰.۷درصد، ۶.۹درصد و ۵.۵درصد بوده است.

ترخیص فوری کالا

به نظر می‌رسد بخش عمده‌ای از آمار واردات کالا به ایران به دلیل «رسوب کالا‌ها در بنادر» قابل اصلاح است. معاون امور گمرکی گمرک جمهوری اسلامی ایران، در اطلاعیه‌ای از کلیه صاحبان کالا اعم از حقیقی یا حقوقی درخواست کرده همچنین، صاحبان کالا‌های اشاره شده یا نمایندگان قانونی آن‌ها می‌توانند ازامروز شنبه راس ساعت ۱۱ به بعد با رعایت کلیه پروتکل‌های بهداشتی، به‌صورت حضوری نسبت به پیگیری تقاضای ترخیص کالا‌های اشاره شده، با مراجعه مستقیم به میز خدمت گمرک ایران واقع در طبقه همکف ساختمان شهید بهشتی، اقدام کنند.

چنانچه درخواستی مبنی بر ترخیص درصدی یا کامل کالا‌های درصف تخصیص خود به گمرکات اجرایی یا گمرک ایران ارایه داده‌اند و لیکن تاکنون مشکل ترخیص کالا‌های ثبت سفارش شده آن‌ها مرتفع نشده و نتوانسته‌اند نسبت به ترخیص کالا با رعایت مقررات مربوطه اقدام کنند نسبت به ارسال درخواست آنی خود با ذکر شماره ثبت سفارش از طریق اتوماسیون اداری با عنوان معاون امور گمرکی گمرک ایران اقدام کرده یا از طریق تماس تلفنی با حوزه معاونت فنی و امور گمرکی گمرک ایران به شماره ۰۲۱۸۸۵۰۱۴۳۵، مراتب را اعلام یا از طریق نمابر ۰۲۱۸۸۷۵۶۴۶۸ نسبت به ارسال درخواست مربوطه اقدام کنند تا مشکلات مربوطه به قید فوریت رسیدگی شود.