حرکت عربستان در برابر ایران با "تنش صفر"

فرارو- ظریف در مورد تلاش‌ها برای برقراری رابطه ایران با عربستان حرف‌های بی سابقه‌ای زد. وزیر خارجه کشورمان بعد از بیان خاطراتی از مذاکرات دیپلماتیک با عربستان گفت برای بهبود روابط با همسایگان هزینه داده و هنوز هم حاضر است هزینه بدهد. به نظر می‌رسد بعد از حدود چهار سال از خاطره ظریف حالا عربستان هم حاضر است برای بهبود روابط با ایران هزینه بدهد.

به گزارش فرارو، محمد جواد ظریف که در تور سفر‌های دیپلماتیک اروپایی به سر می‌برد، روز گذشته در سوئد در مورد تلاش خود برای رابطه با عربستان حرف‌های جدیدی زد.

وزیر امور خارجه کشورمان گفت زمانی که در کویت بوده برای گفتگو با عربستان اعلام آمادگی کرده است. این سفر پیش از قطع روابط دیپلماتیک دو کشور در سال ۹۴ انجام شده بود.

 

ظریف گفت: «سعودی‌ها می‌گویند ظریف کاره‌ای نیست و مشکل ما با سردار سلیمانی است، برای اینکه بدانید دروغ می‌گویند. وقتی که وزیر شدم با آقای سلیمانی صحبت کردم به سعود الفیصل پیشنهاد کردیم حاضریم راجع به یمن، بحرین، عراق، سوریه و لبنان صحبت کنیم، در همان پیشنهاد پیغام فرستادم اگر فکر می‌کنید به قول خودتان من «ماله کش اعظم» هستم آقای سلیمانی با شما صحبت کند.»

سعود الفیصل، وزیر وقت امور خارجه عربستان در پاسخ می‌گوید: «جهان عرب به شما ربطی ندارد.»

پس از این سخنان ظریف با بیان اینکه برای بهبود روابط با همسایگان حاضر است هزینه بدهد گفت: «دست ما دراز است و سفره ما پهن است و هر همسایه‌ای که بخواهد سر سفره رابطه خوب همسایگی بنشیند ما آماده هستیم.»

اما مواضع طرف مقابل چیست؟ روابط ایران با عربستان به خصوص بعد از کشتار حجاج ایرانی در سال ۱۳۶۶ همواره تیره و تار بوده است و جز در مقاطع کوتاهی در دوره اصلاحات روابط دو کشور بهبود نیافته است.

اوج تنش‌ها بین دو کشور را می‌توان سال ۱۳۹۴ دانست. فاجعه منا در مهر ماه این سال، اعدام شیخ نمر و تسخیر سفارت عربستان در تهران در دی ماه، در نهایت به قطع روابط دیپلماتیک دو کشور منجر شد.

تنش‌ها بین دو کشور تا همین مرداد امسال ادامه داشت و در مقاطع گوناگون اختلافات دو طرف خود را آشکار می‌کرد. مقامات کشورمان در میان تشدید تنش‌ها بین ایران و آمریکا، عربستان را یکی از مقصرین اصلی می‌دانند. وزیر امور خارجه کشورمان بن سلمان، ولیعهد عربستان را یکی از اعضای تیم ضد ایرانی ب معرفی کرد.

اوایل ماه جاری تا حدی ورق برگشت و امارات به عنوان یکی از رقبای تند ایران در جهان عرب مذاکراتی را با مقامات امنیتی ایران ترتیب داد و چندی بعد مقامات مرزبانی دو کشور دیدار کردند. هرچند ابتدا به نظر می‌رسید عربستان از نزدیک شدن امارات به ایران واهمه دارد، اما مقامات اماراتی از یکدستی سیاست این دو رقیب منطقه‌ای ایران در مذاکرات سیاسی خبر دادند.

اواسط مرداد امسال انور قرقاش، وزیر مشاور در امور خارجه امارات متحده عربی در توئییر خود نوشت که موضع امارات متحده عربی و عربستان سعودی درباره ایران همسو است و دو کشور رویکرد سیاسی را به مواجهه ترجیح می‌دهند.

در همین روز‌ها زمزمه‌هایی در مورد تلطیف روابط دو طرف منتشر شد. میدل‌ایست‌نیوز گزارش داد اوایل مرداد مقاماتی از ایران و عربستان سعودی در مکه دیدار غیرعلنی داشته‌‎اند و مدعی شد دیدار یادشده "در سطح بالا" صورت گرفته است.

 

استقبال متفاوت و گرم عربستان از زائران ایرانی فرضیه ایجاد توافقاتی بین دو طرف را تقویت کرد.

 

به هر حال به نظر می رسد بعد از حادثه انفجار نفتکش‌ها در فجیره و دریای عمان و همچنین سرنگونی پهپاد آمریکایی، دست کم در مسائل امنیتی، جهان عرب به ایران ربط پیدا کرده است. ظریف دیروز در استکهلم در هنگام تعریف ماجرای پاسخ فیصل به او گفته بود «حالا می‌بینید جهان عرب به ما ربط دارد یا ندارد.»

 

نصرت الله تاجیک، کارشناس مسائل خاورمیانه و سفیر سابق ایران در اردن در گفتگو با فرارو به این پرسش پاسخ می‌دهد که چه تغییری در شرایط منطقه اتفاق افتاده است که عربستان و امارات به عنوان رقبای منطقه‌ای ایران در جهان عرب قصد دارند روابط خود با ایران را تلطیف کنند.

مشاور سابق وزرات خارجه در امور خاورمیانه به فرارو گفت: عوامل سخت افزاری و نرم افزاری متقاواتی محقق شده است تا این تلطیف نسبی یا گردش رویکرد عربستان و امارات نسبت به ایران شکل گرفته است. یکی از موارد در بخش سخت افزاری جریان نفتکش‌ها در خلیج فارس به علاوه ساقط شدن پهپاد آمریکایی است. این موارد سبب شده است این دو کشور از حمایت ۱۰۰ درصدی آمریکا در قبال سیاست آن‌ها علیه ایران مایوس شوند و به اینجا برسند که خودشان مسایل را با ایران، نه از راه نظامی بلکه از راه سیاسی حل کنند.

تاجیک افزود: قسمت دیگر به طولانی شدن جنگ یمن بر می‌گردد. عربستان و امارات به دلیل جنایاتی که عربستان در یمن مرتکب شده است و مواردی از این دست از نظر افکار عمومی بین المللی تحت فشار هستند.

 

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه ادامه داد: در بخش نرم افزاری به عقیده من بیشتر باید تحولاتی که از لحاظ سیاسی در منطقه رخ داده است را رصد کنیم. اختلافات داخلی امارات، اختلافات عربستان با امارات و.. همه این‌ها باعث می‌شود آن‌ها به دنبال آن باشند که به نوعی مسائل را به جای فاز نظامی از طریق سیاسی بین خودشان و ایران حل کنند.

تاجیک گفت: در مورد امارت، اختلافات داخلی ۶ حاکم دیگر با شیخ محمد بن زاید، ولیعهد پرنفوذ امارات در مورد مساله یمن و ایران باعث شده است به نوعی به این نتیجه برسند که از ضرر بیشتر جلویگری کنند و مسایلشان را با ایران حلل کنند. نقش ایرانیان مقیم و خروج سرمایه، آسیب پذیری امارات از فرار سرمایه به دلیل وابستگی شدید به سرمایه خارجی از دیگر دلایل رویکرد جدید امارات است. امارات بیش از عربستان در تحولات امنیتی خلیج فارس آسیب پذیر است بنابر این طبیعی است که سرعت تغییر رویکرد آن نسبت به ایران بیشتر از عربستان باشد.

این استاد دانشگاه افزود: در مورد رویکرد عربستان، قسمتی به جنگ یمن بر می‌گردد و قسمت دیگر اینکه سعودی‌ها علاقه مندند اجلاس جی ۲۰ را در سال آینده در ریاض برگزار کنند. بنابر این طبیعتا برای اینکه چهره خوبی از خود ترسیم کنند به دنبال این هستند که با "سیاست تنش صفر" جلو بروند تا بتوانند یک تصویر امن از کشور خود به جهانیانی که می‌خواهند رهبران گروه ۲۰ را در آنجا حاضر و ناظر ببینند ارایه دهد.

 

دیپلمات کشورمان در مورد چشم انداز رابطه ایران با عربستان و راهکار بهبود روابطی که ظریف از آن حرف می‌رند گفت: ما اختلافات زیادی داریم. متاسفانه در منطقه توسعه نیافته‌ای زندگی می‌کنیم، ولی به هر حال هیچ کشوری هم همسایه خودش را انتخاب نمی‌کند. ما باید واقع بین باشیم و تلاش کنیم از روی مشترکات به سازوکاری برسیم. به عقیده من الگوی‌های سنتی امنیت دسته جمعی دیگر جوابگو نیست. باید به سمت الگو‌های نوین و ترجیحا برقراری امنیت از طریق تعاملات اقتصادی برویم.

این استاد دانشگاه در پایان گفت: دولت‌ها متولی الگو‌های سنتی امنیت هستند و چون دولت‌ها در این منطقه نسبت به هم مظنون هستند و گمان و هراس دارند بنابر این بهتر است که ما به سمت تعاملات اقتصادی برویم و به هر حال بخش‌های خصوصی کشور‌ها را درگیر منافع اقتصادی کنیم که از آن طریق امنیت هم حفظ شود.