"نتیجه قابل قبول" گرفتن از اروپا ممکن است؟

فرارو- حسن روحانی امیدوار است از مذاکره با چند کشور به "نتیجه قابل قبولی" برسد. به گفته او اگر این نتایج حاصل نشود مرحله بعدی کاهش تعهدات آغاز می‌شود. در شرایطی که به نظر نمی‌رسد اروپایی‌ها توان و تمایلی برای اقدامات عملی در راستای منافع ایران داشته باشند باید دید تصمیمات ایران به چه سمت و سویی خواهد رفت.

به گزارش فرارو، رئیس جمهور روز گذشته با بیان اینکه در حال مذاکره با برخی از کشور‌ها هستیم اعلام کرد آن‌ها پیشنهاداتی نامتوازن ارائه کرده اند که ایران نپذیرفته است. با توجه به اظهارات قبلی روحانی به نظر می‌رسد مهم‌ترین خواست ایران از اروپایی‌ها در حال حاضر  خرید نفت ایران و برقراری کانال مالی کارآمد بین ایران و اروپا باشد.

هرچند روز گذشته روحانی اعلام کرد اگر در مذاکرات به نتیجه نرسیم مرحله بعدی کاهش تعهدات را انجام خواهیم داد، اما در سراسر صحبت‌های او می‌توان تمایل به حفظ برجام را حس کرد. روز گذشته روحانی با برشمردن امتیازات برجام اعلام کرد «همه نظام آن را پذیرفته است.»

او در بخشی از سخنانش به این نکته اشاره کرد اگر برجام تا سال آینده باقی بماند می‌توانیم هر سلاحی که نیاز داریم خریداری کنیم و یا به فروش برسانیم. روحانی اعلام کرد مقدمات این کار هم آماده شده است. رفع تحریم خرید سلاح‌های متعارف برای نیرو‌های مسلح ایران می‌تواند انگیزه مهمی برای دولت و نیرو‌های مسلح در جهت حفظ برجام باشد؛ به خصوص که چین و روسیه تمایل خود به فروش سلاح‌های متعارف پیشرفته به ایران را اعلام کرده‌اند و آنطور که از صحبت‌های روحانی بر می‌آید توافقات مورد نیاز انجام شده و طرفین منتظر پایان زمانبندی مندرج در برجام هستند.

اروپایی‌ها هم مایلند برجام سرپا بماند، اما ظاهرا توان حفظ آن را ندارند. اروپا اگر بخواهد توقعات ایران را برآورده کند ناچار است جلوی آمریکا بایستد که به اعتقاد کارشناسان نه تمایلی به این کار دارد و نه از چنین ظرفیتی برخوردار است. از طرف دیگر اگر اروپا توقعات ایران را برآورده نکند ایران تعهداتش در برجام را کاهش خواهد داد. مشخص نیست ایران بعد از اینکه گام سوم را هم مثل گام اول و دوم با فاصله برداشت، دیگر بدون توقف به راه خود ادامه ندهد.

هرچند روحانی به کرات در مورد ارزش برجام سخن گفته است و دیروز تاکید کرد «برجام امروز هم از لحاظ سیاسی، حقوقی و حتی اقتصادی بسیار حائز اهمیت است»، اما به نظر می‌رسد کاهش تعهدات هسته‌ای راهی ناخواسته است که یکجانبه گرایی آمریکا ایران را به آن سمت کشانده است.

سخنرانی دیروز روحانی یک جمله کلیدی داشت و آن اعلام یک خبر در مورد مذاکرات با چند کشور بود. او اعلام کرد «ممکن است در هفته‌های آینده به نتیجه قابل قبول دست پیدا کنیم». هرچند روحانی نامی از کشور‌هایی که ایران با آن‌ها مذاکره می‌کند، نبرده است، اما با توجه به تحرکات اخیر به نظر می‌رسد اگر قرار باشد کشوری برای ایران "نتیجه قابل قبول" به ارمغان بیاورد، احتمالا فرانسه است. هرچند ماکرون به تازگی چند بار مستقیم و غیر مستقیم با روحانی صحبت کرده است، اما آیا با توجه به ظرفیت اروپایی‌ها در نظام بین الملل و فشار‌های متعدد آمریکا، یک عضو اتحادیه اروپا می‌تواند کمکی به برجام بکند یا خیر؟

 

 

دکتر اردشیر سنایی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل در مورد چشم‌انداز رابطه اروپا با ایران به فرارو گفت: تلاش اتحادیه اروپا حفظ برجام به هرشکل ممکن است؛ نه به‌خاطر جمهوری اسلامی ایران و منافع ما، بلکه بیشتر به این خاطر که برجام را مهم‌ترین دست آورد دیپلماتیک اتحادیه اروپا می‌داند. اروپا در مجموع با یکجانبه‌گرایی حاکم در آمریکا به ویژه از زمانی که ترامپ به قدرت رسیده است مشکل دارد و بنابر این به دنبال این است که به هر شکل ممکن با این یکجانبه‌گرایی مقابله کند.

این کارشناس اروپا ادامه داد: اینکه از دست اروپا چه کاری بر می‌آید و چه نوع توافقی می‌تواند با ایران داشته باشد مواردی است که باید با شک و تردید به آن نگریست. انتظاری که ایران از اروپا دارد این است که منافع اقتصادی ایران در قبال برجام، حتی بعد از خروج آمریکا کماکان حفظ شود و بدین ترتیب ایران بتواند هم نفت خود را بفروشد و هم امکان مبادلات بین المللی داشته باشد. اروپا هم در این زمینه تلاش کرد سازوکاری به نام‌ای پی وی و بعد اینستکس راه اندازی کند.

سنایی گفت: عملیاتی و اجرای شدن این سازوکار مدتی طول کشید، اما چیزی که از اینستکس برمی‌آید به نظر نمی‌رسد بتواند انتظارات ایران را برآورده کند و منافع ایران را محقق کند. چیزی که اروپا از اینستکس انتظار دارد این است که به محلی تبدیل بشود برای نگه داری پول‌هایی که متعلق به ایران است و ایران از این طریق برای خرید مواد ضروری، مواد غذایی، دارویی و...  استفاده کند.

 

او افزود: از طرف دیگر اروپا به دنبال درگیر کردن مستقیم خود با آمریکا نیست. نه علاقه دارد نه توان. بنابر این نمی‌خواهد اینستکس حساسیت آمریکا را برانگیزد و اقدامات تقابلی آمریکا را علیه اروپا به همراه داشته باشد. بدیهی است که ایران این مساله را نمی‌پذیرد و به دنبال این است که کانال مالی اروپا، ابزاری برای فروش نفت ایران و بعد واریز نمودن پول فروش نفت ایران به آن حساب‌ها شود و بعد اعتبار هر کالایی که ایران تهیه می کند از محل این صندوق  پرداخت شود.

 

سنایی گفت: بنابراین اختلاف دیدگاه‌های متعددی بین ایران و اروپا وجود دارد. بخشی از این‌ها به دلیل عدم توانایی اروپاست که واقعا نمی‌تواند کاری انجام دهد و بخشی بر می‌گردد به شرایطی که در آن به سر می‌بریم و فشار همه جانبه و گسترده‌ای که آمریکا در پیش گرفته است. در این بین اروپا برای ایستادگی در مقابل این فشار‌ها نه توانی دارد نه تمایلی. بنابر این در مورد صحبت روحانی نمی‌دانم منظور  چیست و چه توافقی مد نظر هست، اما آیا انتظارات ما‌لی اینستکس برآورده خواهد شد یا نه؟ من خیلی به این مساله خوشبینانه نگاه نمی‌کنم.

این تحلیلگر مسائل بین الملل در مورد احتمال خروج اروپایی ها از برجام در صورت عملی شدن گام‌های بعدی کاهش تعهدات ایران گفت: بعید نیست. چرا که به نظر می‌رسد اروپا نمی‌تواند کار خاصی انجام دهد و همین مسیری که در یک سال و چندماه گذشته داشته را در پیش خواهد گرفت که انتظارات ما را برآورده نمی‌کند. بنابر این ایران به سمت گام‌های بعدی حرکت می‌کند یعنی کنار گذاشتن بخشی از محدودیت‌هایی که در قالب برجام وجود داشت. هرچه به این سمت حرکت کنیم احتمال اینکه اروپایی‌ها مجبور شوند واکنش نشان دهند و در قبال جمهوری اسلامی ایران اقدامات تقابلی در پیش بگیرند بیشتر می شود.

 

سنایی گفت: گزینه محتمل خروج انگلستان از برجام است. این احتمال با توجه به نخست وزیر شدن بوریس جانسون محتمل‌تر از سایر کشور‌های اروپایی به نظر می‌رسد. به نظر می‌آید با گام‌های بعدی ایران و کاهش تعهدات در قابل برجام احتمال اینکه اروپا آرام آرام به سمت آمریکا حرکت کند و علیه جمهوری اسلامی در کنار آمریکا قرار گیرد، زیاد است.

 

این استاد دانشگاه در مورد رویکرد ایران برای حفظ برجام و رویکرد ایران در قبال خروج از برجام گفت: ایران به هیچ وجه نمی‌خواهد از برجام خارج شود. به هرحال بزرگترین دستاوردی که دولت یازدهم و دوازدهم داشته همین توافقی است که در قالب مذاکرات طولانی مدت با غرب و به ویژه آمریکا به دست آوردند. احساس دولت این است که اگر از این توافق خارج شود تمام دستاورد‌ها از بین می‌رود و اجماع بین المللی دوباره علیه ایران شکل خواهد گرفت.

او افزود: اما از طرف دیگر ایران نمی‌خواهد به گونه‌ای رفتار کند که خروج آمریکا از برجام و برگشت مجدد تحریم‌ها و اعمال تحریم‌های جدید بدون پاسخ بماند که در نتیجه طرف‌های دیگر عدم واکنش ایران را ضعف تلقی کنند و اقدامات تقابلی در قبال ایران در پیش بگیرند. ایران تعهداتش را به تدریج کاهش می دهد. به این منظور که بتواند طرف اروپایی را تحت فشار بگذارد یا آمریکا را راضی کند که از  تحریم‌های مجدد دست بردارد و به برجام برگردد.

سنایی در پایان گفت: به نظر می‌رسد همه اقدامات ایران در یک مسیر است و آن حرکت برای تحت فشار گذاشتن اروپایی‌ها به منظور راضی کردن آمریکا برای کوتاه آمدن در قبال ایران و بازگشت به برجام و معلق کردن تحریم‌های اخیر. این که تا چه حد این اقدامات ایران چنین واکنشی در اروپا نسبت به آمریکا بر می‌انگیزد را باید صبر کرد دید.