خروج تصاویر آرشیوی از «هویدا» پس از 30 سال

کارگردان مستند «هویدا،زندگی،زمانه و مرگ» درباره این فیلم گفت: در مستند "هویدا" هیچ سانسوری صورت نگرفته است، در واقع نمی‌توان تاریخ را سانسور کرد. وقتی که حجم وسیعی از اسناد، تصاویر، فیلم و اطلاعات در اختیار است، چرا نباید از آن استفاده کرد!
جایزه شهید آوینی ویژه‌ی نمایش و تقدیر از فیلم‌های مستند منتخب حوزه‌ی مقاومت، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است که برای چهارمین سال متوالی به عنوان بخش‌ ویژه جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت برگزار می‌شود؛ یکی از فیلم‌هایی که امسال در این بخش از جشنواره حضور دارد، فیلم مستند بلند " هویدا" ساخته مصطفی شوقی است.

در این مستند نگاهی به زندگی، زمانه و مرگ امیرعباس هویدا می‌شود که نکته قابل توجه آن پخش قسمت‌هایی از دادگاهی شدن هویدا است که برای نخستین بار به نمایش گذاشته می‌شود.

مصطفی شوقی - کارگردان و نویسنده فیلم مستند بلند «هویدا» - در گفت‌وگو با ایسنا گفت: فیلم مستند بلند "هویدا، زندگی، زمانه و مرگ" پیش از حضور در این جشنواره برای پژوهشگران و تاریخ‌دانان زیادی پخش شد، همچنین چند اکران خصوصی و جلسات نقد نیز برای آن برگزار کردیم و حتی در مدرسه  علامه حلی که مختص دانش‌آموزان تیزهوش هم است، اکران شد تا از نظرات طیف‌های مختلف استفاده کنیم. برآیند همه نظرات از اکران در سینما حقیقت در کنار برخی از انتقادات، این بود که فیلم "هویدا" اثری است که بی‌طرفانه و بدون قضاوت ساخته شده است.

او ادامه داد: هویدا یک شخصیت خاص، بحث برانگیز و همواره همراه با افسانه‌سرایی‌های زیادی از سوی موافقان و مخالفانش بوده است. البته نوع دادگاهی شدن و سرانجام زندگی‌اش هم این مساله را تشدید کرده است. در همین راستا من و همکارنم سعی کردی که در میانه این دو گروه بایستیم و تنها روایت تاریخ کنیم.

شوقی با بیان اینکه دو نسخه تلویزیونی و سینمایی از این فیلم تهیه شده است، توضیح داد: نسخه‌ای که در جشنواره حقیقت پخش شده، یک نسخه 83 دقیقه‌ای و سینمایی است که من به آن نسخه ژورنالیستی می‌گویم. نسخه تلویزیونی این مستند هم در چهار قسمت 170 دقیقه‌ای تهیه شده است. نسخه تلویزیونی این مستند یک نگاه تحلیلی و تاریخی به ماجرا دارد  و ما در نسخه سینمایی بیشتر به مرگ هویدا می‌پردازیم و 40 دقیقه آخر آن به نوع دادگاهی شدن، مرگ و حتی محل دفن او پرداخته است.

کارگردان مستند «هویدا» با بیان اینکه «بیش از یک سال بر روی پروژه هویدا کار کرده‌ایم» درباره میزان دسترسی به منابع  اصلی و معتبر برای ساخت این مستند، بیان کرد: در حوزه مستند های تاریخی آنچه که اهمیت دارد، این است که اگر راجع به یک شخصیت تاریخی  فیلمی ساخته می‌شود حتما باید ارزش افزوده‌ای داشته باشد. به نظر کارشناسان و دوستانی که کار هویدا را دیده‌اند، این اتفاق در مستند هویدا افتاده است. ما تصاویر منحصر به فردی را به نمایش گذاشتیم وبیش از 50 درصد از آن برای بار اول است که پخش می‌شود. فیلم دادگاهی شدن او برای بار اول با همکاری آرشیو مرکزی صدا وسیما از محرمانگی خارجی شد.  آن چیزی که مستند هویدا را متمایز می‌کند تصاویر منحصر به فرد، عکس‌ها و  روایت‌های جدیدی است که برخی از آنها قرار بوده بعد از مرگ افراد منتشر شود، اما امروز بعد از سی سال اینها از آرشیو خارج شده‌اند.

وی اضافه کرد: نوع دادگاهی شدن و اعدام هویدا باعث شده که  بسیاری از زوایای زندگی او پنهان بماند و همین مساله توسط مخالفان و موافقان او باعث شده که زندگی نخست وزیر 13 ساله حکومت پهلوی به درستی مورد ارزیابی قرار نگیرد. ما در مستند «هویدا» سعی کردیم در میانه روایت‌های بعضا مخالف و موافق قرار بگیریم و  همه روایات مستند و درست درباره هویدا را مورد بررسی قرار دهیم. هویدا شخصیت مهمی برای شیوه حکومت داری عصر پهلوی دوم است. در واقع بررسی دولت هویدا ، بررسی وقایعی است که درنهایت به سقوط شاهنشاهی در ایران منتهی شد. جالب است که در میان منتقدان انقلابی هویدا، منتقدان بسیار جدی در میان رجال عصر پهلوی دارد که می‌توان آن را در لابه لای خاطرات افرادی مثل دکتر علی نقی عالیخانی، داریوش همایون مشاهده کرد. از نگاه آنها هویدا، نهاد دولت در عصر پهلوی را به نازل‌ترین سطح خود پس از مشروطیت رسانده بود.

شوقی در پاسخ به این سوال که آیا تغییرات و یا حذفیاتی در ساخت این مستند صورت گرفته، گفت: در مستند "هویدا" هیچ سانسوری صورت نگرفته. در واقع تاریخ را نمی‌شود سانسور کرد. وقتی که حجم وسیعی از اسناد ، تصاویر، فیلم و اطلاعات در اختیار است، چرا نباید از آن استفاده کرد. مستندهای نباید  واقعیت‌ها را پنهان کنند. به نظر من برای نسل جدید باید واقعیت‌ها را گفت و آنها هستند که قرار است درستی و نادرستی را تشخیص بدهند.

او اظهار کرد: یکی از مهمترین قسمت‌های فیلم  بخش دادگاهی شدن و مرگ هویدا است که بر اساس اسناد و روایت‌هایی که به دست آمده نشان می‌دهد چندین گروه سیاسی اعم از حزب توده تا سازمان مجاهدین و فدائیان بر طبل دادگاهی شدن هویدا می‌کوبند و به نوعی تشدید کننده فضای پرتلاطم روزهای ابتدایی انقلاب بودند. در بخش دادگاهی شدن هویدا در کنار فیلم دادگاه که برای نخستین بار پخش میشود، روایت‌هایی از شاهدان عینی مثل مرحوم دکتر ابراهیم یزدی و مهندس توسلی و حجت الاسلام هادی غفاری که طبق روایت‌های متهم به اعدام هویدا خارج از رویه معمول دادگاه است وجود دارد.

شوقی تاکید کرد: ما سعی کردیم تنها راوی قصه هویدا باشیم و  بیننده، قاضی باشد. متاسفانه بعضی از مستندها در خدمت موج‌های سیاسی قرار می‌گیرد؛همه تاریخ باید گفته شود و قضاوت بر عهده مخاطب قرار بگیرد.

کارگردان مستند هویدا درباره حضور فیلمش در بخش شهید آوینی جشنواره حقیقت گفت: خیلی خوشحالم که در جشنواره حقیقت فیلم هویدا حضور دارد. آن هم در بخش شهید آوینی که نامش الهام بخش نسل پرتلاطم و پر از پرسش ماست. در چند روزی که در جشنواره حقیقت فیلم‌های دوستانم را دیدهام، از نظر کیفی فیلم‌های خیلی خوبی را دیده‌ام که نشان می‌دهد،جشنواره حقیقت  به خوبی میزبان بهترین فیلم‌های سال مستند ایران است.