اخلاق؛ گمشده امروز ایران

خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا) نوشت:

سراج‌زاده در افتتاحیه همایش ملی «اخلاق و جامعه ایرانی» گفت: وضعیت اخلاق عمومی در دو بعد عینی و ذهنی نامطلوب است. آیتی نیز تصریح کرد که اخلاق گمشده جامعه امروز ایران است.


همایش ملی «اخلاق و جامعه ایرانی» به همت پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی و انجمن جامعه‌شناسی ایران، صبح امروز (۳۰ آذر) آغاز به کار کرد.

وضعیت اخلاق عمومی نامطلوب است
در آغاز این همایش، حسین سراج‌زاده رییس انجمن جامعه‌شناسی ایران با بیان اینکه امیدوارم این همایش فرصت خوبی برای گسترش گفت‌وگو پیرامون اخلاق  باشد، گفت: اخلاق از منظر جامعه‌شناسی با دو رویکرد بررسی شده است. رویکرد اول کارکردی است که توسط دورکیم طرح شده است. نگرانی او از افول ارزش‌ها در گذار به جامعه صنعتی بود. وی معتقد به آنومیک بودن جامعه گذار است که نوعی فقدان ضابطه‌های اخلاقی در فضاهای اقتصادی جدید به وجود می‌آورد.

سراج‌زاده ادامه داد: دورکیم خوش‌بین است و معتقد است اخلاق جدیدی ایجاد می‌شود که واقع‌بینانه هم بوده است. ادامه این رویکرد با جامعه‌شناسان کارکردگرا و با تاکید بر کارکردی بودن اخلاق ادامه یافته است.

رییس انجمن جامعه‌شناسی ایران تصریح کرد: تعریف من ازاخلاق، هنجارهای اجتماعی ضروری برای جامعه است که تعریفی واقع‌بینانه است. رویکرد دیگر جامعه‌شناختی به اخلاق، دیدگاه انتقادی و ارائه مدل‌های جدید مطرح است. نقد جامعه سنتی از حیث نقض ارزش‌هایی مثل عدالت، منع تبعیض و آزادی مد نظر این رویکرد است.

وی ادامه داد: این رویکردها پیام‌های خوبی برای جامعه ما دارد. از منظر دورکیمی تعبیر آنومیک بودن جامعه ایرانی را خواهیم داشت. اینکه از ناحیه مراجع رسمی اعلام می‌شود ۱۵ میلیون پرونده در محاکم قضایی داریم، نشان می‌دهد اخلاق عمومی نامطلوب است. بر اساس نظرسنجی‌های انجام شده در پیمایش‌ ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، بالای ۷۰ درصد صداقت را کم‌رنگ و چاپلوسی را رایج دانسته‌اند و این نشان‌دهنده بی‌اخلاقی در ذهنیت ایرانی و آنامویک بودن جامعه ایرانی است. قانون‌گریزی در جامعه ما اپیدمی است و بارزترین نمونه آن در حوزه رانندگی دیده می‌شود.

سراج‌زاده افزود: ارائه حقوق شهروندی هر چند اجرایی نخواهد شد، از این نظر مبارک است که زمینه برای نقد شرایط موجود و حرکت به شرایط مطلوب خواهد بود.

وی تصریح کرد: ما با مبنای سنتی اخلاق مدرن را نقد کرده‌ایم، از طرف دیگر وقتی ما با معیارهای جهانی اخلاق، در خصوص مباحث مشترکی مانند امانت، حریم حقوق مردم به وضعیت جامعه خودمان نگاه می‌کنیم، دچار نوعی حیرت می‌شویم. همه کسانی که تجربه زندگی در جوامع غربی دارند هم از نظر وضعیت مطلوب اخلاق در آن جوامع و مقایسه آن با جامعه خودمان با حیرت مواجه می‌شوند.

وی ادامه داد: برخی راه‌حل بازگشت به خود را می‌دهند، اما این راه‌حل از زمان سیدجمال به جایی نرسیده است. رعایت حقوق مردم، عمل به وظایف مردم و پاسخ‌گویی قدرت، سیاست و اقتصاد را کارآمد و البته اخلاقی و دینی می‌کند. چنانچه معیارهای اخلاقی در وجدان دینی جامعه نهادینه نشود، ما به وضعیت اخلاقی نخواهیم رسید.

اخلاق گمشده امروز ایران
در ادامه این نشست حمید آیتی، رییس پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی، گفت: ادب ارزشی کانونی در زندگی اجتماعی است که نیکی و بدی قواعد روابط بین فردی و تعاملات اجتماعی و انتظارات فردی و اجتماعی را در زندگی جمعی معنا می‌بخشد. اگر زندگی در لایه‌ها و سطوح گوناگونی مورد توجه قرار دهیم، آنچه در هر لایه قوام بخش روابط افراد و اعضای لایه‌ و موجب همبستگی و انسجام آن می‌شود، و در نهایت روابط بین لایه‌ها را سامان می‌دهد، مجموعه ارزش‌ها و هنجارهایی است که عقل جمعی در طول زمان با حک و اصلاح‌شان آن‌ها را پذیرفته و مبنا و معیار الزامات کارکردی خود دانسته است.

وی افزود: بر همین سیاق می‌توانیم از ادب فردی، ادب جمعی، ادب شغلی و ... نام ببریم. آن چه به عنوان نخ تسبیح، سطوح گوناگون ادب را به یکدیگر پیوند می‌دهد، هم‌گرایی جمعی را در پی دارد و شیرازه جامعه و زندگی را از هم نمی‌گسلد، قاعده طلایی اخلاق در کلام مولا علی(ع) است که می‌فرماید: تو را برای ادب کردن خویش، همین بس که از آن چه از برای دیگران نمی‌پسندی دوری گزینی.

آیتی افزود: مقوله اخلاق در آموزه‌های دینی و کلام معصومان و بزرگان دینی و اساطیر ملی ما ایرانیان مسلمان جایگاهی بزرگ و گرانسگ دارد. به گونه‌ای که پیامبر اکرم(ص) فلسفه بعثت خود را اکمال مکارم اخلاق می‌داند و بخش اعظم احادیث و روایات ما را توصیه‌های اخلاقی رسول گرامی اسلام و امامان(ع) در بر می‌گیرد.

رییس پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی با طرح این پرسش که چرا تعارض‌های اجتماعی اوج گرفته است؟ گفت: ورود جامعه ایرانی به ساحت‌های نوین زندگی، فاصله گرفتن از منابع ارزش‌آفرین و هنجارساز سنت و افول نسبی مشروعیت این منابع در بین برخی از اقشار اجتماعی،‌ تحولات سریع علمی، شهرنشینی انبوه و بی‌قاعده، مهاجرت‌های وسیع از روستا به شهر و کنده شدن آنان از زمینه‌های هنجاربخش زندگی و در افتادن آن‌ها به روابط اجتماعی-اقتصادی بسیار متفاوت و ... گذار جامعه ایرانی را به دوران مدرن با دشواری‌ها و مصائبی همراه کرده است که بخشی از آن در قالب مسائل اخلاقی رخ می‌نماید.

وی تصریح کرد: گروه جامعه‌شناسی فرهنگی پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری با درک اهمیت این مسئله، مقوله اخلاق و جامعه ایرانی را به عنوان شبکه برنامه سه ساله خود برگزیده و امیدوار است با استمداد از صاحب نظران این حوزه و انجام برنامه‌های پژوهشی به قطب علمی مطلاعات جامعه‌شناسی اخلاق بدل شود.

آیتی در پایان گفت: اخلاق گمشده امروز جامعه ماست، بکوشیم پیدایش کنیم که زمستان است و هوا بس ناجوانمردانه سرد است.