خشکسالی ایران

استان چهارمحال و بختیاری در سال‌های اخیر با معضل کاهش بارش برف دست‌وپنجه نرم می‌کند. پدیده‌ای که تأثیرات عمیقی بر منابع آب، طبیعت بکر و معیشت مردمان این منطقه گذاشته است. افزایش دما و تغییرات اقلیمی، رطوبت خاک را به شدت کاهش داده و پیامد‌های ناگواری همچون خشکسالی زودرس، سیلاب‌های غافلگیرکننده و حتی خطر ریزش کوه‌ها را به دنبال داشته است. با توجه به نقش اساسی برف در تأمین منابع آبی، حفاظت از محیط‌زیست و رونق گردشگری، اتخاذ راه‌کار‌های دقیق و برنامه‌ریزی هدفمند برای مقابله با این بحران امری حیاتی به نظر می‌رسد.

«سراب نیلوفر» در حاشیه روستایی به همین نام در ۲۰ کیلومتری شمال غرب کرمانشاه قرار دارد که به دلیل کاهش بارش‌ها و خشکسالی طی سال‌های گذشته و چاه‌های غیرمجاز آب در اطراف این سراب تاریخی در فصول گرم سال تا آستانه خشک شدن کامل نیز قرار گرفته است. در داستان‌های افسانه‌ای سراب نیلوفر، می‌گویند خسرو پرویز، پادشاه ساسانی، یک گنجینه بزرگ را در عمق سراب نیلوفر پنهان کرده است. این گنج شامل جواهرات گرانقیمت، اشیا باارزش و جامی که جهان را نمایان می‌کند، است. محوطه این سراب تاریخی سال‌هاست که محلی تفریحی برای مردم شده و گردشگران زیادی از سرتاسر کشور را جذب خود کرده است. حاشیه و محوطه این سراب در چهار فصل سال زیبایی‌های خود را داشته و میزبان گردشگران بوده است، اما این روز‌ها نه خود سراب و دریاچه و نه محوطه این دریاچه شرایط خوبی را سپری نمی‌کنند و غفلت و سهل انگاری در مدیریت و رسیدگی به این محدوده سبب شده از رونق بیفتند و امروز گردشگران خاصی به این سراب تاریخی مراجعه نکنند.

پسروی محسوس دریای کاسپین (خزر) در غرب مازندران طی دو سه سال اخیر، موجی از نگرانی درباره بزرگترین دریاچه جهان ایجاد نماید. منطقه موسوم به گُل شمال در چالوس که روزگاری ماهیگیران بر روی سکوی سیمانی آن می‌نشستند و ماهی صید می‌کردند، اکنون به گونه‌ای شده است که دریا با دیواره و ساحل این منطقه فاصله‌ای چند ۱۰ متری گرفته و دیگر امواج سهمگین به آن نمی‌رسد. عکس‌های مقایسه‌ای از این منطقه بُعد فاجعه را نشان می‌دهد.

استان زنجان یکی از استان‌های کوهستانی شمال غرب کشور است. از دیرباز زنجان به دلیل بارش‌های سنگین بهاره و پاییزه شهرت داشته است. اما با کاهش متوالی آمار بارش‌ها در استان، وضعیت و شرایط موجود سد‌ها در وضعیت مناسبی نیست. کاهش بارش‌ها سبب شده تا رودخانه‌ها و آبگیر‌های فصلی که در گذشته‌ای نه چندان دور در پاییز و زمستان پر آب می‌شدند همگی به طور کامل خشک شوند.

دریاچه ارومیه، یکی از بزرگترین دریاچه‌های نمکین جهان، همچنان با بحران کاهش سطح آب رو‌به‌رو است. سطح آب این دریاچه به پایین‌ترین میزان خود در تاریخ رسیده و تلاش‌های مختلف برای احیای آن هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است. کارشناسان محیط زیست هشدار می‌دهند که اگر اقدامات مؤثری برای مدیریت منابع آبی و کاهش مصرف آب در بخش‌های مختلف انجام نشود، این جواهر طبیعی ایران ممکن است به طور کامل خشک شود. اقدامات احیایی مانند انتقال آب از رودخانه‌ها و کاهش برداشت آب از منابع زیرزمینی همچنان ادامه دارد، اما چالش‌های بزرگی پیش رو قرار دارند.

با توجه به تنش‌های آبی در سطح کشور، حقآبه مورد نیاز تالاب هورالعظیم در غرب استان خوزستان به طور مطلوب تأمین نشده و اکنون به باتلاقی شبیه شده است.

سد کبار قم ظرفیت ذخیره سازی نیم میلیون متر مکعب آب را برای مصارف کشاورزی دارد که متاسفانه با کاهش شدید بارندگی و افزایش گرمای هوا، ذخیره آب افت شدیدی را داشته است.

شهر رُفیّع در بخش نیسان شهرستان هویزه در استان خوزستان و در نوار مرزی واقع شده است. این شهر که روزگاری در میان هور قرارداشته، با عقب نشینی، کوچک و کم آب شدن آن درگیر مشکلات زیادی شده است. پرورش گاومیش که مهمترین محل ارتزاق مردم این بخش بوده است در چند سال اخیر با مشکلات زیادی مواجه شده است. از بین رفتن دام‌ها و خشک شدن حوضچه‌های پرورش ماهی سبب مهاجرت تعدادی زیادی از ساکنین و زیان دیدن افراد باقیمانده در شهر شده است.

تالاب آق گل در جنوب شرقی شهر «اسلامشهر آق گل» از توابع شهرستان ملایر و روستای توتل در کنار کوه کت در مرز استان‌های همدان و مرکزی با وسعتی افزون بر ۸۳۰ هکتار واقع شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. امسال بعد از سه سال خشکسالی متوالی به دلیل بارش‌های مناسب، بالاخره تالاب جان دوباره گرفت.

طبق اعلام مسؤولان آذربایجان‌غربی وضعیت دریاچه ارومیه در روز‌های پایانی سال ۱۴۰۲ رو به بهبود بوده و این وضعیت در فروردین‌ماه، تنها در زیر پل میان گذر شهید کلانتری اینگونه به نظر می‌آید. این موضوع در حالی‌ست که سایر نقاط نگین فیروزه‌ای آذربایجان در شرایط مطلوبی قرار ندارد و همچنان از کم‌آبی و بی‌آبی در شرایط بدی به سر می‌برد. در ادامه گوشه‌هایی از این دریاچه زیبا را می‌بینیم.

با توجه با افزایش بارش‌های پائیزه بهبود وضعیت بارش‌های زمستانه در سال جاری حجم آب وارده شده به دریاچه از رودخانه‌های اصلی نسبت به سال گذشته ۳ برابر اعلام شده است که این امر موجب افزایش گردشگران برای تفریح در دریاچه ارومیه شده است.

تالاب بین‌المللی گاوخونی در جنوب شرقی استان اصفهان ایستگاه پایانی رودخانه‌ای تمدن‌ساز و پرآب‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران، زاینده‌رود است. تالابی با مساحت ۴۷۶ کیلومتر مربع که روزگاری میزبان انبوه پرندگان مهاجر و پناهگاهی برای حیات وحش بود با قطع جریان دائمی زاینده‌رود این روز‌ها سهمی جز اندکی پساب برایش باقی نمانده است و می‌رود تا به یکی از کانون‌های بزرگ گردوغبار در مرکز ایران تبدیل شود که نه تنها استان اصفهان بلکه استان‌های مجاور را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد.

شهرستان کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری، به عنوان برف‌گیرترین نقطه کشور و تامین کننده ۱۱٪ از آب شیرین کشور، در دومین روز از بهمن ماه سال ۱۴۰۲ حال و روز خوشی ندارد، طبق اعلام مدیرکل هواشناسی استان؛ کاهش بارش‌ها در فصل پاییز و زمستان امسال موجب شده تا این استان بعد از کهگیلویه و بویراحمد در ردیف دومین استان خشک کشور قرار گیرد، به نظر می‌رسد با توجه به این‌که شهرستان کوهرنگ منبع تامین آب شرب چندین استان می‌باشد، باید مسوولین توجه جدی در کنترل منابع و مصارف آب موجود در سد‌های پایین دست داشته باشند تا تابستانی کم‌تنش از نظر کمبود آب و برق را پشت سر بگذاریم.

تصاویری از کاهش شدید سطح آب سد امیرکبیر در کرج منتشر شده است.

نگاهی به کوه‌های ایران نشان می‌دهد میزان بارش برف در کشور به نسبت سال‌های گذشته افت محسوسی داشته است و کوه‌هایی که روزگاری در ماه سرد سال از قله تا دامنه یک دست سفیدپوش از برف می‌شدند، در حال حاضر تنها میزبان رگه‌هایی از برف بر روی خود هستند. هواشناسی در روز‌های آینده بارش برف را برای مناطق شمالی و غربی کشور پیشبینی کرده است.

کشف رود یکی از رود‌های تاریخی و اساطیری مشهد است و عملا تمدن توس باستان در اطراف این رودخانه شکل گرفته است. در گذر زمان با توجه به موج مهاجرت به مشهد و افزایش تدریجی سکونت جمعیت زیادی در سمت حاشیه شهر مشهد، ساخت و ساز‌های غیر اصولی اطراف رودخانه، احداث سد‌های زیاد و ازدیاد برداشت آب و... همگی باعث شد کشف‌رود در گذر زمان خشک شود. در حال حاضر بخشی از رودخانه خشک است، اما بخشی دیگر از آن امروز فضایی برای تخلیه فاضلاب‌های شهری، بیمارستانی و صنعتی شهر مشهد شده است. مطابق آمار و اعلام دبیر کارگروه استانی ساماندهی و احیای رودخانه کشف‌رود، در حال حاضر در سطح شهر مشهد روزانه ۵۰۰ هزار متر مکعب در شبانه روز فاضلاب تولید می‌شود، این در حالی است که مجموع حجمی که تصفیه‌خانه‌های مشهد می‌توانند تصفیه کنند حدود ۳۰۰ هزار متر مکعب است و عملا ۲۰۰ هزار مترمکعب فاضلاب مازاد در مشهد تصفیه نمی‌شود. در نتیجه، راهکاری که به ذهن مسئولین رسیده ریختن این فاضلاب مازاد به کشف رود است. روزانه ۳۰۰ تانکر فاضلاب در کشف رود تخلیه می‌شود که تقریبا دو سوم این عدد فاضلاب‌های بیمارستانی هستند. موضوع تخلیه فاضلاب به کشف رود تقریبا دودهه است که در حال رخ دادن است و مساله امروز ما نیست. اگر این موضوع از دودهه گذشته پیش‌بینی می‌شد ما امروز این معضل را نداشتیم، اما مساله را مسکوت نگاه داشتند و کمتر به آن پرداختند. همین باعث شد که امروز مساله کشف‌رود به یک بحران تبدیل شود.

مدیریت مصرف آب از سوی شهروندان از اهمیت بالایی برخوردار است و با توجه به کاهش بارش ها، خطر کم آبی بیش از پیش احساس می‌شود؛ مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران حجم آب سد‌های استان را ۲۸۱ میلیون متر مکعب عنوان کرد که با احتساب ۱ میلیارد و ۹۳۰ میلیون متر مکعب حجم مخازن این ۵ سد، تنها ۱۴.۵ درصد مخزن این سد‌ها پر است.

خبرگزاری ایرنا تصاویری از برداشت نمک از بستر خشک دریاچه ارومیه منتشر کرده است.

از ابتدای مهر ۱۴۰۲ (که ابتدای سال آبی محسوب می‌شود) تا هشتم دی میانگین بارش در کشور به ۴۳ میلی‌متر رسید. این حجم بارش در دوره ۵۵ ساله ۳۳ درصد کاهش یافته است. همچنین موجودی مخزن ۲۸ سد کشور در ۹۸ روز گذشته کاهش شدیدی داشته است. بیشترین کاهش حجم سد مربوط به سد رودبال داراب در استان فارس است که نسبت به سال گذشته ۸۹ درصد کاهش یافته است.

امسال ما در چهارمین سال خشکسالی هستیم و در حقیقت بیش از ۵ دهه اطلاعات و آماری که ما داریم یکی از بدترین سال‌های کشور محسوب می‌شود. در حوزه صنعت آب و فاضلاب هم به جهت همین شرایطی که در بارش‌ها داشتیم برنامه ریزی بسیار دقیقی را داریم انجام می‌دهیم که ما حداقل بتوانیم آب شرب و بهداشت مردم را در شهر‌ها و روستا‌ها تأمین کنیم.