نظام پارلمانی

نخست‌وزیری در تاریخ معاصر ایران از همان زمان سیدضیاء و تأسیس ساختار نوین سیاسی وجود داشت و پس از پایان دوره پهلوی هم در چارت سیاسی و مدیریت کلان کشور باقی ماند. پس از اینکه همه‌پرسی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال ۵۸ برگزار و عمر دولت موقت به ریاست مهدی بازرگان به پایان رسید.

یک حقوق‌دان گفت: داشتن نظام پارلمانی زمانی می‌تواند مفید باشد که احزاب در آن نقش فعال و تعیین‌کننده‌ای داشته باشند؛ حال اینکه با فیلتر نهاد‌های نظارتی و شورای نگهبان، داشتن حزب‌های مختلف و احزاب قوی و شناسنامه‌دار قطعا امکان‌پذیر نبوده و تخصص‌گرایی و عدالت‌محوری به انزوا خواهد رفت و جای خود را به قدرت‌طلبی تک‌حزبی خواهد داد.

موافقان نظام پارلمانی بر این نظر هستند که انتخاب رئیس جمهور به وسیله نخبگان منتخب مردم به معنای مسئولیت پذیرتر کردن بیشتر رئیس جمهور است.از نظر آن‌ها نماد اصلی دموکراسی پارلمان است و پارلمان، رئیس قوه مجریه را انتخاب و از او بازخواست می‌کند بنابراین رئیس جمهور باید در همه امور در مقابل مجلس پاسخگو باشد.این گروه با رد کمرنگ شدن نقش مردم در نظام پارلمانی نقش مردم، می‌گویند در نظام پارلمانی ، حوزه نظارتی مردم بر قوه مجریه قوی‌تر می‌شود.مخالفان ایده نظام پارلمانی حول دو محور اصلی به مخالفت با نظام پارلمانی می‌پردازند. از یک سو با اشاره به فقدان احزابی واقعی و کارآمد در ایران از فراهم نبودن زمینه نظام پارلمانی در ایران سخن می‌گویند و از سوی دیگر کاهش اهمیت آرای مستقیم مردم در نظام پارلمانی را موجب تضعیف جمهوریت نظام می‌دانند.این گروه بر این نظر هستند نظام پارلمانی بدون ساختار نظام حزبی سخنی بیهوده است که پایه ‏جمهوریت حکومت را می‌لرزاند چراکه نظام پارلمانی با موضوع تحزب ارتباطی وثیق دارد.همچنین برخی مخالفت‌ها به احتمال حذف پست ریاست‌جمهوری در ایده نظام پارلمانی اشاره دارد که جمهوریت نظام را مخدوش می‌کند.

هم‌زمان با موافقت‌هایی که با تغییر نظام به یک نظام پارلمانی مطرح می‌شود برخی شائبه‌ها نیز درخصوص حذف پست ریاست‌جمهوری مطرح شده که یکی از آنها بحث خدشه‌دارشدن جمهوریت نظام است.

همنوایی گروهی از اصلاح‌طلبان با اصولگرایان حول تغییر نظام سیاسی کشور در حالی است که تندرو‌های مجلس یازدهم بیشتر تمایل دارند تا پرونده ناتمام تغییر نظام سیاسی را تمام کنند. چنانچه افزون بر اظهارات نایب رئیس مجلس در این باره، برخی تلاش‎‌های مجلس درباره اصلاح قوانین انتخاباتی را راهی می‌دانند که نمایندگان مجلس از طریق آنها بدون تن دادن به مرارت‌ها و دردسرهای تغییر قانون اساسی، در عمل اولین قدم‌ها برای اجرای ایده « نظام پارلمانی » را برداشتند. هر چند همچنان عنوان «رئیس جمهوری» در قانون اساسی تبدیل به «نخست وزیر» نشود. اما گروهی نیز تغییر نظام سیاسی را به این سادگی‌ها نمی‌دانند. در مجموع هر چند اصولگرایان خود از حامیان نظام پارلمانی هستند، اما کم نیستند اصولگرایانی که همچون حسین کنعانی‌مقدم نبود احزاب را نقیصه‌ای جدی نظام سیاسی بر می‌شمرند و می‌گویند: «تا زمانیکه این نقصان برطرف نشود، نمی‌توان به تغییر ساختار سیاسی به پارلمانی و موفقیت آن خوشبین بود.»

با وجود اینکه حالا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دوباره بحث تغییر ساختار سیاسی مطرح شده است و فعالان سیاسی درباره آن سخن می‌گویند اماعزم جدی برای ایجاد چنین تغییری در حاکمیت دیده نمی‌شود. از طرف دیگر اصولگرایان نیز حالا خیلی به مشتاق به این کار نیستند چرا که با بحرانی شدن وضعیت جناح اصلاح‌طلب حالا امید بسیار زیادی برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری دارند.

زیبا کلام با اشاره به اینکه آرزوی بسیاری از اصول‌گرایان این است که بساط ریاست جمهوری برچیده شود، گفت: هر چند که با توجه به اقدامات حسن روحانی در این سه سال اخیر مردم بسیار سرخورده شده‌اند و امیدی برای اصلاح امر ندارند و بر همین اساس نیز است که در انتخابات مجلس شرکت نکردند، اما انتخابات ریاست جمهوری تنها روزنه‌ای است که باقی مانده تا مردم بتوانند به طور مستقیم مشارکت سیاسی کنند، اما جریان تندرو به دنبال آن است که برای آسودگی خیال خود این امر را نیز از بین ببرد و یک نظام پارلمانی ایجاد کند.

اما درخواست تغییرات این چنینی ناظران مسائل عراق را نگران می‌کند. بخصوص آن‌هایی که از نفوذ فزاینده ایران در عراق نگران هستند. از دیدگاه کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس، مانند عربستان و امارات، استقرار یک دولت متمرکز عراقی به دست احزابی که به شدت تحت نفوذ ایران هستند، یک سناریوی کابوسی خواهد بود.

عدم‌ استقبال بسیاری از کارشناسان، عقلا و نخبگان جامعه، مجلس و چهره‌هاي سياسي از ايده تغيير نظام رياستي به نظام پارلماني در شرایط فعلی و مهيا نبودن زیر ساخت ها و شرايط سياسي - اجتماعي كشور براي چنين تغييري را می توان از دلایل اصلی ناکام ماندن طرح بازنگری در قانون اساسی و منفقی شدن تغییر نظام ریاستی به نظام پارلمانی دانست.

در دو روز گذشته بحث‌ها بر سر تغییر نظام سیاسی ایران و بازگشت به نظام پارلمانی بیشتر از هر زمان دیگری داغ شد.

"همه شواهد نشان می دهد که آقای علی لاریجانی قصد دارد برای انتخابات ریاست جمهوری دور بعد، این ردا را به تن کند. واقعیت این است که لاریجانی برای رسیدن به ردای ریاست قوه مجریه با مانعی به نام مردم مواجه است و نظام پارلمانی می تواند این مانع را بر طرف کند."

شورای نگهبان تا به امروز هزاران نفر را برای انتخابات مجلس و ریاست‌‌جمهوری رد صلاحیت کرده و یک‌ بار نیز پاسخگو نبوده‌ است. حداکثر کاری که این شورا انجام داد این بود که عباس کدخدایی گفت که نمی‌گوییم برای مثال صادق زیباکلام صلاحیت ندارد بلکه صلاحیت وی برای شورای نگهبان محرز نشد! مطرح شدن این موضوعات مصداق بازی‌ کردن با لغات، عبارات و قانون است.

لازمه اجرای نظام پارلمانی این است که به طورهمه جانبه در کشور روی این موضوع مطالعه شود. زیرا نمی توان بدون برنامه و بررسی لازم یکدفعه برای تغییر و اصلاح قانون اساسی همه پرسی گذاشته شود و قانون اساسی را تغییر داد و انتخاب ریاست جمهوری را پارلمانی کرد

چندروزی است تأکید بر « نظام پارلمانی » در قالب خبرها و مصاحبه‌هایی در دستور کار «خانه ملت»، خبرگزاری رسمی مجلس قرار گرفته است.

طرح نظام پارلماني دوباره جان مي‌گيرد، مجلس در تلاش است تا پست نخست‌وزيري را در كشور احيا كند. تلاشي كه قبلا بي‌نتيجه مانده بود.

آیت الله جعفر سبحانی، از مراجع عظام تقلید طی پیشنهادی خواستار برگزینی رئیس جمهور کشور از طریق نظام پارلمانی شد و تاکید کرد که صاحب نظران بهتر است در این خصوص بررسی وظاهار نظر کنند و اگر هم به دلیل ذیق وقت به این دوره از انتخابات نرسید، در انتخابات بعدی مبنای نظر قرار گیرد.