کاروانسرا و تپه تاریخی ینگه امام، یکی از مهمترین مجموعههای تاریخی کشور به شمار میرود، بنایی بازمانده از دوره صفوی است که پیشینهٔ اصلی آن، به دوره ایلخانی بازمیگردد و در استان البرز، واقع شده است. این اثر تاریخی، در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بر اساس تحقیقات محلی، ادبی و تاریخی "ینگی امام" یا "ینگه امام" در زبان آذری به معنای تازه و نو است. در کل مجموعه تاریخی ینگی امام شامل، یک تپه تاریخی مربوط به قرن چهارم هجری قمری با ارتفاع ۱۸ متر، یک کاروانسرا، مربوط به دوران صفویه و قاجاریه، بقعه متبرکه امامزاده هادی (ع) و یک روستای کوچک، را شامل میشود که این مجموعه در شرق شهر هشتگرد استان البرز، قرار گرفته است.
کاروانسرای دِیرِ گچین یکی از بزرگترین کاروانسراهای ایران، در فاصله۸۰ کیلومتری شمال شرقی شهر قم و ۳۵ کیلومتری جنوب غربی ورامین بر سر راه جاده تاریخی ری به اصفهان و در مرکز پارک ملی کویر قرار دارد. ویژگیهای منحصربهفرد این اثر باعث شده آن را «مادر کاروانسراهای ایران» بنامند. این بنا بهخاطر داشتنِ گنبدی از جنس گچ دیر گچین نام گرفته است.
کاروانسرای «باغ شیخ»، یکی از کاملترین و جامعترین کاروانسراهای ایران به لحاظ فرم پلان، تزئینات، رعایت تناسبات و الگوی چینش فضاهای کاربردی در پلان، است. این کاروانسرا در اواخر دوره زندیه، توسط عبدالغفارخان خلج در مسیر قم، اصفهان به همدان و قزوین و تبریز ساخته شدهاست. کاروانسرای باغ شیخ یا کاروانسرای عبدالغفارخان پس از قنات ابراهیمآباد دومین اثر ثبت شده استان مرکزی در فهرست جهانی است.
کاروانسرای سنگی محمدآباد در فاصله ۴۸ کیلومتری شمال شرقی قم در منطقه قمرود از بناهای تاریخی دوران سلجوقیان است. این بنا با مساحت چند هکتاری از بزرگترین کاروانسراهای ایران به شمار میرود و در ساخت آن از لاشه سنگهای کوه استفاده شده است.
کاروانسرای تاریخی «رباط قره بیل» باقی مانده از دو دورۀ تیموریان و صفویان، در شهرستان «گرمه» از توابع استان خراسان شمالی در روستای «قره بیل» قرار گرفته است. قدمت بنای نخستِ این اثر تاریخی به احتمال زیاد، به قرن چهارم و پنجم هجری میرسد، بنایی که در متون تاریخی از آن به نام «رباط املوتلو» یاد میشود. این بنای تاریخی که در یازدهم دی ۱۳۸۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، در دورۀ تیموری و زمان بیشاپور برای دسترسی به مشهد احیا شد و به دستور وزیر با تدبیر دربار تیموری، میر علیشیر نوایی، رباطهایی در طول این مسیر ساخته و رباطهای قدیمی مرمت شدند که در ادامۀ این فرایند رباط قره بیل نیز توسعه یافت و با الحاق بخشهایی به آن، احیا و مورد استفاده مسافران قرار گرفت.