چه نهادی بر گشت ارشاد نظارت دارد؟

با بازگشت گشت ارشاد به خیابان ها، مسئولان دولت و رسانه‌های نزدیک به نهاد‌های خاص، درباره حوزه وظایف مجریان گشت ارشاد و نحوه نظارت بر اعمال و رفتار ماموران، نظرات مختلفی را مطرح کردند که بعد از یکسال مجادله و بحث و بررسی حول وجود یا عدم وجود گشت ارشاد، ابهامات درباره شیوه برخورد سلبی با بی حجابان را افزایش داد.

به گزارش خبرآنلاین، بعد از بازگشت گشت ارشاد، گمانه زنی‌ها درباره حوزه اختیارات ماموران پلیس و نحوه نظارت بر رفتار این ماموران در اجرای قانون حجاب و عفاف، افزایش یافت. گشت ارشاد در حالی بعد از حدود یکسال به خیابان بازگشت، که در شهریورماه سال ۱۴۰۱، بازداشت مهسا امینی و انتقال او به پلیس امنیت اخلاقی که فوت او را به همراه داشت، موجی از خشم عموم مردم از نحوه رفتار ماموران را برانگیخت. چه آنکه اعتراضات بعد از فوت مهسا امینی متاثر از انباشت نارضایتی‌های اقتصادی و معیشتی، نه ماه، کشور را در التهاب فرو برد.

مرور رویداد‌های قبل از فوت مهسا امینی، از وجود بد رفتاری اقلیتی از ماموران نسبت به افراد بی حجاب در شهر‌های مختلف خبر می‌داد. بد رفتاری که در نحوه دستگیری و بازداشت ها، رفتار‌های خلاف شرع و غیرقانونی را به دنبال داشت. این رفتار‌ها که غالبا در رسانه‌های خارجی به عنوان موضع اکثریت نهاد‌های امنیتی بازنمایی می‌شد، به اعتبارزدایی از سرمایه اجتماعی جمهوری اسلامی منجر شد.

در بسیاری از موارد نیز، پلیس خبر از برخورد با ماموران خاطی می‌داد، اما عدم اطلاع رسانی نتایج برخورد با ماموران خاطی و تکرار این وقایع، این گمانه را در افکارعمومی تقویت می‌کرد که سازوکار‌های نظارتی بر رفتار ماموران، اثربخشی لازم را ندارد.

حالا و با گذشت یکسال از توقف گشت ارشاد و در حالی که به نظر می‌رسید سیاستگذار فرهنگی در شورای عالی انقلاب فرهنگی و قانونگذاران در مجلس شورای اسلامی، راهکار‌های ایجابی و اقناعی را در مواجه با بی حجابان در دستور کار قرار دهد، همزمان با ارسال لایحه حجاب و عفاف به مجلس شورای اسلامی و در حالی که هنوز سازوکار‌های اجرایی برای نحوه اجرای این قانون مشخص نشده است، پلیس اقدام به راه اندازی گشت خود کرده است. گشتی که مشخص نیست بعد از هزینه‌های اعتراض به فوت مهسا امینی، چه تغییری در سازوکار اجرای آن به ویژه نظارت بر ماموران پدید آمده است.

در همین حال و در شرایطی که یک روز از استقرار گشت پلیس در خیابان‌های تهران نگذشته بود، ویدئویی از سخنگوی پلیس منتشر شد که در آن تصریح کرده بود «طرح پلیس در پی مطالبات مردمی و تاکید روسای قوه مجریه و قضاییه انجام می‌شود»

اظهارنظری که واکنش بهادری جهرمی، سخنگوی دولت را به همراه داشت و او در توئیتی نوشت «رئیس جمهور در مواجه با ناهنجاری‌های اجتماعی بار‌ها مردم و مجریان را به ضرورت اجرای قانون توجه داده اند. اخیرا نیز در جلسات مختلف از نیروی انتظامی و قوه قضاییه خواستند در چارچوب قوانین موجود نسبت به نظم بخشی امور اقدام کنند. تدبیر شیوه و اجرای قانون بر عهده قوه قضاییه و ضابطان است»

این اظهار نظر با واکنش تند رسانه‌های اصولگرا مواجه شد. تسنیم در گزارشی از چرایی تکذیب سخنان سخنگوی پلیس توسط سخنگوی دولت انتقاد کرد. این خبرگزاری گزارش داده «برخی افراد در دولت در تماسی با خبرگزاری با بیان اینکه دستوری از ناحیه رئیس جمهور نبوده» و درخواست کردند آن قسمت از سخنان سخنگوی پلیس که بر نقش دولت در اجرای حجاب تاکید داشته، حذف شود.

پیشتر نیز ابراهیم رئیسی در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری گفته بود، در صورت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، اجرای قانون حجاب و عفاف را به جای وزارت کشور به وزارت ارشاد واگذار خواهد کرد. این وعده نه تنها بعد از پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات محقق نشد بلکه فراتر از آن، ستاد امر به معروف و نهی از منکر با تاسیس دبیرخانه‌ای در وزارت کشور، دستورالعملی اجرایی را با محوریت کارشناسان وزارت کشور و نهاد‌های امنیتی-انتظامی طراحی و به استان‌ها ابلاغ کرد که در آن بر نقش برجسته اقدامات سلبی در کنترل حجاب تاکید شده بود.

این در حالی است که برخلاف لایحه ارائه شده به مجلس در حوزه حجاب و عفاف، که ابزار‌های جرم انگاری و سلبی آن را برجسته کرده است، اما محمدباقر قالیباف رئیس مجلس، می‌گوید مجلس معتقد است در صورت تصویب این لایحه در حوزه جرم انگاری، جوابگو نخواهد بود و مسئله حل نخواهد شد»

یکی از دلایل حوادث سال قبل و مهمتر از آن، استمرار اعتراضات، فقدان ساز و کار مشخص و شفاف برای نظارت بر رفتار ماموران و ضابطان قضایی بوده است. حالا و در شرایطی که دولت و مجلس به دنبال اجرای قانون حجاب هستند، بازگشت گشت پلیس از همان ابتدا مسئله نظارت بر رفتار ماموران و نحوه اجرای قانون را به مسئله‌ای میان دولت و قوه قضایی تبدیل کرده است.

از یک سو قانون حجاب و عفاف بازنگری نشده است و از سوی دیگر پلیس بر اساس دستورالعمل‌های اجرایی وزارت کشور دولت سیزدهم، گشت ارشاد و شناسایی هوشمند تصاویر افراد بی حجاب را با دوربین‌های شهری، انجام می‌دهد.

این در شرایطی است که سخنگوی دولت صراحتا «تدبیر شیوه و اجرای قانون» را بر عهده قوه قضاییه و ضابطان از جمله پلیس گذاشته است. حالا باید منتظر ماند و دید نقش وزارت کشور به عنوان ساختار امنیتی در طول پلیس و رئیس شورای تامین کشور در نسبت با سایر قوا چه خواهد بود. ابهامی که در نهایت، عنصر مسئولیت پذیری و نظارت بر رفتار ماموران اجرایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.