میرزاعلی کازرونی تاجری در لباس مشروطه‌خواهی

میرزاعلی کازرونی فرزند یکی از کازرونی‌های مقیم بوشهر بود که خانواده وی در اواخر دوران ناصرالدین‌شاه از کازرون به بندر بوشهر مهاجرت کرده بودند و میرزاعلی توانست به تدریج مراحل ترقی را از راه تجارت طی کند و رفته‌رفته با توجه به فتانت و هوش سرشار خویش تجارت را با سیاست پیوند زده و به یکی از رجل سرشناس تاریخ معاصر بوشهر تبدیل شود.

به گزارش دنیای اقتصاد، به نقل منابع تاریخی و با توجه به اسناد موجود میرزاعلی کازرونی نقش قابل توجهی را در کنار سایر آزادی‌خواهان بوشهر در جریان مشروطیت و به‌ویژه دوران استبداد صغیر در تقابل با استبداد داخلی و از سویی استعمار خارجی ایفا کرد. حیات سیاسی میرزاعلی کازرونی را می‌توان به سه مقطع مهم تقسیم کرد که نقش فعال میرزاعلی در مراحل اولیه مشروطیت و استبداد صغیر و همچنین جنگ جهانی اول به مراتب پررنگ‌تر و تاثیرگذارتر است.

در سال۱۳۲۴ هـ. ق که ندای جان‌فزای آزادی و آزادی‌خواهی در ایران عصر قاجار طنین‌افکن شد و به گفته محمدعلی‌شاه قاجار نقل و حکایت مشروطه را چو بلبل به چمن‌ها می‌گفتند، نقل این حکایت علاوه بر تهران و تبریز و فارس و اصفهان به صفحات جنوبی ایران زمین و به‌ویژه بندر بوشهر که خود مهم‌ترین دروازه ورود افکار و اندیشه‌های نوین سیاسی و اجتماعی معاصر بود نیز رسید و دل و جان آزادی‌خواهان و دلسوزان وطن را جلایی دگر بخشید.

میرزاعلی کازرونی که پس از تثبیت نهاد مشروطیت در بوشهر خود یکی از وکلای مردم بوشهر در مجلس ملی بود، همزمان با استبداد صغیر و به توپ بسته شدن مجلس به نمایندگی از سوی آخوند ملامحمدکاظم خراسانی، علما و خوانین بوشهر را بر ضد معززالدوله، حکمران وقت بوشهر در عصر مظفری متحد و با تصرف ادارات دولتی و تصرف اداره گمرک بوشهر، به منزله نبض اقتصادی بنادر جنوب ایران و دربار قاجار عمل می‌کرد.

آنان این مرکز اقتصادی را از تصرف بلژیکی‌ها خارج کردند و در اختیار یکی از تجار ارمنی موافق با مشروطیت در بوشهر به نام موسس خان ارمنی گذاشتند. با وجود کارشکنی‌های احمدخان دریابیگی ضد آزادی‌خواهان بوشهر، دوران دوم مشروطیت با خلع محمدعلی‌شاه از سلطنت و تبعید وی از ایران به پایان رسید و میرزاعلی کازرونی نیز بار دیگر به سمت نیابت انجمن ولایتی بوشهر منصوب شد.

برهه دوم حیات سیاسی میرزاعلی کازرونی همزمان است با وقوع جنگ جهانی اول در ایران و به تبع آن تصرف بوشهر توسط قشون انگلیس و نقض بی طرفی ایران در سال‌های پایانی حکومت قاجار بر این سرزمین. فعالیت نیرو‌های آلمانی از یکسو و تحرکات خوانین مناطقی، چون دشتی، دشتستان، تنگستان و کازرون در تقابل با اغراض تمامیت خواهانه انگلیسی‌ها از سوی دیگر در کنار قتل و غارت و قحطی و تنگی معیشت مردمان صبور بوشهر و دیگر مناطق درگیر در این جنگ فرسایشی، اوضاع سیاسی و اجتماعی بوشهر و سایر شهر‌های همجوار را که در خط سیر این مبارزات ملی و میهنی قرار گرفته بودند، تا حدود زیادی در یک وضعیت حاد سیاسی و کابوس اجتماعی جانگداز فرو برده بود.

در چنین وضعیتی که با سکوت و بی‌مبالاتی حاکمان وقت و یکه‌تازی سرکنسولگری دولت انگلیس و ایادی وابسته‌اش در بوشهر همراه بود، میرزاعلی کازرونی به نقل منابع تاریخی و اسناد بر جای‌مانده در آرشیو بالیوز گری انگلیس در بوشهر، انتقادات تندی علیه سیاست‌های این دولت مطرح کرده که در نهایت به مصادره اموال وی به تحریک کنسول انگلیس، توسط تجارتخانه داوود ساسون منجر شد.

کازرونی به صلاحدید رئیسعلی دلواری به برازجان نقل مکان کرد و از آنجا به مدیریت روش و راهکار‌های مبارزاتی ضد سیاست‌های انگلیس با کمک خوانین، قوای ژاندارمری، و همچنین علمای وقت پرداخت.

مطابق اسناد و مکاتبات باقی‌مانده از کازرون و سران جنوب، قدرت سخنوری میرزاعلی کازرونی و همچنین جسارت و شجاعتی که در آن مقطع زمانی از خود بروز داد، وی را در میان رهبران آن روز مرجع امور ساخته بود.

کازرونی همزمان با خاتمه جنگ جهانی اول به کازرون و مدت زمانی بعد به تهران نقل مکان کرد. با تخلیه بوشهر از قوای انگلیس بار دیگر به این شهر بازگشت و در دوره چهارم مجلس شورای ملی از طرف مردم بوشهر به همراه مرحوم شیخ عبدالکریم سعادت از بانیان مدرسه سعادت بوشهر به نمایندگی مردم در مجلس شورای ملی انتخاب شد.

کازرونی بار دیگر در دوره‌های ششم، هفتم، هشتم و نهم مجلس شورای ملی از جانب مردم بندرعباس به‌عنوان نماینده این شهر انتخاب شد. درنهایت در دوران مجلس نهم و در سال۱۳۱۳ش در تهران وفات یافت. آنچه مسلم است اینکه دوران وکالت کازرونی در ادوار مختلف مجلس، پس از انقراض سلسله قاجار و در دوران حکومت پهلوی اول با توجه به فضای خاص حاکم بر حکومت پهلوی چندان پربار نبوده است.

از مقاله‌ای به قلم مجتبی محمدی، محقق و پژوهشگر