بررسی میدانی از بازار رسمی وام‌های خرد حاکی از آن است که بسیاری از مشتریان با بن‌بست اعتبارگیری در بانک‌ها مواجه شده‌اند. در این میان «بازار سیاه وام‌دهی» جایگزین بازار رسمی شده است و افراد می‌توانند انواع وام را با پرداخت هزینه واسطه‌گری دریافت کنند. کارشناسان تاکید دارند که سیاست نرخ سود دستوری در کنار تسهیلات تکلیفی باعث طولانی شدن صف وام خرد شده است و به همین دلیل بسیاری از مشتریان به بازار سیاه وام خرد مراجعه می‌کنند. با احتساب هزینه واسطه‌گری، نرخ بهره وام در بازار سیاه حوالی نرخ تورم محاسبه می‌شود.
به گزارش دنیای اقتصاد، بررسی‌های به عمل آمده در حوزه بانکی ایران نشان می‌دهد که عملیات وام‌گیری با پروسه سختی روبه‌رو شده است و برای دریافت وام در حوزه‌های مختلف از جمله وام‌های ازدواج، وام مسکن، خودرو، کالا و... باید از مسیری صعب‌العبور گذر کرد. البته در این میان نیز «دنیای‌اقتصاد» چندی پیش با تهیه گزارش میدانی خود این مساله را تشریح کرده است. این گزارش با عنوان «عملیات غیرممکن وام‌گیری» سعی داشت مخاطبان را آگاه سازد تا برای گرفتن مبلغ مورد نظر به فکر چاره‌ای دیگر باشند و وام بانکی دردی از آنها دوا نخواهد کرد.
در این میان اگر فردی قصد پیمودن این مسیر را داشته باشد باید کفش آهنینی به پا کرده و مدارک موردنیاز بانک‌ها را که هر روز درحال تغییر است، فراهم کند. اما در این میان افرادی هستند که در بازه زمانی ۱۵ تا ۲۰ روزه با شرایطی آسان‌تر از بانک در حال اخذ وام هستند. سوال این است که این افراد چگونه موفق به این کار شدند و دستان پشت پرده این کار چه کسانی هستند؟ در پاسخ به این سوال باید به بازار سیاه وام‌های بانکی که در چند سال اخیر و در بحبوحه شرایط سخت وام‌گیری رواج یافته اشاره کرد. کار این بازار سیاه چیست؟ این بازار به چه صورت کار می‌کند؟ در این بازار چه کسی نفع خواهد برد؟ و در نهایت این پشت پرده را چه کسانی شامل می‌شوند؟ در گزارش میدانی خبرنگار «دنیای‌اقتصاد»، سعی شده است که این بازار به طور کامل توضیح داده شود و مزایا و معایب آن مورد بررسی قرار گیرد.
منظور از بازار سیاه وام‌گیری چیست؟
طبق بررسی‌های انجام شده در حوزه بانکی کشور، چنین حاصل شده است که با سخت‌تر شدن شرایط وام‌گیری عده‌ای از جمله جانبازان، افراد صاحب امتیاز حساب و همچنین افراد طبقه بالای جامعه که هنگام ازدواج خود نیازی به وام ندارند، چند قدم جلوتر از افراد عادی در صف اخذ وام از بانک‌ها هستند و در این میان با فروختن وام خود به افراد نیازمند، مبلغی را به عنوان درصد خود از وام برداشته و مابقی را به حساب شخص گیرنده واریز خواهند کرد. البته این موضوع قابل یاد‌آوری است که تهیه مدارک موردنیاز با شخص ثانی (فرد وام‌گیرنده) است، اما حساب بانکی به نام شخص اول (فرد فروشنده وام) تعلق دارد. در این بازار با توجه به مبلغ و زمان بازپرداخت وام، درصد‌های متفاوتی به اشخاص فروشنده تعلق می‌گیرد.
نمونه‌ای از فروش وام‌ها در این بازار مورد بررسی قرار گرفت. فردی با سابقه و آشنا به جزئیات روند بانک‌ها و همچنین مسلط به موانع روند وام‌گیری فایل‌های متفاوتی از اشخاص وام‌گیرنده را فراهم کرده است و با فروش آنها عایدی خود را برداشته و مابقی درصد را به حساب فروشنده وام واریز کرده است. به طور مثال خبرنگاری از «دنیای‌اقتصاد» با این فرد تماس برقرار کرده و درخواست ۲۰۰ میلیون وام کرده است. شخص ثالث ( بنگاه یا موسسه فروش وام) به او توصیه کرده است که برای دریافت خالص ۲۰۰ میلیون وام باید وامی به مبلغ ۳۰۰ میلیون درخواست کند.
-چرا؟
-زیرا ۱۰۰ میلیون معادل یک‌سوم وام متعلق به موسسه و فرد فروشنده است.
-سود این وام چقدر است؟
-سود آن معادل ۱۸درصد است و بازپرداخت آن ۱۰ساله.
-چه مدارکی موردنیاز است؟
-مدارک موردنیاز برای اخذ وام شامل: دو ضامن کسر از حقوق، سند ملکی، سفته به مبلغ کل وام و...
-چقدر زمان می‌برد تا وام به دست من برسد؟
- طی ۱۵ تا ۲۰ روز کاری. البته ذکر این نکته ضروری است که ابتدا وام به حساب شخص فروشنده واریز می‌شود، فروشنده پس از برداشت سود خود و موسسه مابقی پول را به حساب شما واریز می‌کند.
با توجه به گزارش فوق باید به این مساله اشاره کرد که این شرایط در مورد تمامی وام‌ها به صورت یکسان است جز وام ازدواج. دلیل این امر این است که وام‌های ازدواج با وام ۴درصد در اختیار زوجین قرار می‌گیرد و همچنین هنگام فروش نیز درصد بیشتری نسبت به سایر وام‌های ذکر شده به شخص فروشنده و موسسه تعلق می‌گیرد. در طرف دیگر این بازار سیاه نیز از جمله بانک‌های قرض‌الحسنه این امر مشاهده می‌شود. یعنی افراد صاحب امتیاز بانکی با فروش امتیاز خود به افراد دیگر و برداشت سود خود از آنها در حال دلالی وام‌های بانکی هستند. به طور مثال برای اخذ ۱۲۰ میلیون وام، باید با پرداخت ۱۵ میلیون تومان امتیاز صاحب امتیاز را خریده و با پرداخت حدود ۳ میلیون و ۵۰۰هزار تومان به موسسه این وام حدود ۱۵ تا ۲۰ روز کاری ( البته اگر موسسه قصد کلاهبرداری نداشته باشد) به شما تعلق خواهد گرفت. وام‌های مربوط به موسسات ذکرشده همراه با سفته‌ای به مبلغ کل وام است و این امر ریسک را چند برابر کرده است.
مزایا و معایب این روش چیست؟
با توجه به تعریف و کارکرد این بازار باید گفت که در این بازار هم فروشنده و هم خریدار با توجه به موقعیت زمانی خود سود می‌برند. شخص سوم که موسسه و رابط میان آن دو است هیچ ضرری را متحمل نخواهد شد. شخص فروشنده نیز به دو دلیل وام خود را می‌فروشد: دلیل اول فراهم نشدن مدارک بانکی از جمله ضامن و سند ملکی و...که در حال حاضر امری سخت محسوب می‌شود.دلیل دوم ایجاد راهی جدی برای کسب درآمد و دلالی پرسود. شخص خریدار نیز که نیاز فوری به این وام برای خرید خانه، ماشین و مراسم و... دارد چون با مدت زمان کوتاهی می‌تواند به این وام دست پیدا کند، با این عملکرد مطلوبیت لازم را به دست آورده و به نظر می‌رسد که هر سه از عملکرد خود راضی هستند. از مزایای دیگر این بازارها می‌توان به این موضوع اشاره کرد که با توجه به کسری تسهیلات بانکی، این روش سریع‌ترین زمان دریافت پول است؛ زیرا با توجه به شرایط تورمی کشور و همچنین افزایش روزانه هزینه‌ها در بخش کالا و خدمات، تاخیر در اخذ وام تا زمان پرداخت تسهیلات، مبلغ مورد نظر روز‌به‌روز ارزش زمانی خود را از دست خواهد داد. بنابراین این امر با توجه به سود پرداختی به موسسه و شخص فروشنده و همچنین پرداخت سود ۱۸درصد آن، امری مطلوب برای شخص خریدار تلقی می‌شود.
از معایب آن می‌توان به کلاهبرداری‌های متعدد، سودجویی افراد نالایق در دستگاه‌های بانکی و همچنین رواج دلالی در این بازار سیاه اشاره کرد. این افراد نالایق بعضا از متصدیان بانک‌ها بوده که در حال در‌آمدزایی در این بخش هستند، چرا که به نظر می‌رسد در این شرایط و مشاهده بازار سیاه در اخذ وام، این بازار و صف طولانی متقاضیان وام در کشور نیازمندتوضیحات و شفاسازی مسوولان شبکه بانکی هستند.لازم است توضیح داده شود آیا آنها با تسلط لازم و کافی در این بخش قادر به مدیریت و هماهنگی وام‌های مورد نظر هستند و راه و چاه بانکی را به فرد خریدار توضیح می‌دهند؟
