جدال بر سر یک فرودگاه در چابهار

«تن‌ها در ایران است که با بوق ماشین، هم سلام می‌کنند، هم خداحافظی»؛ «تن‌ها در ایران است که برای اتاق شش‌متری، تلویزیون ۶۵ اینچی می‌خرند»؛ «تن‌ها در ایران است که هرکس از مطب دکتر بیرون می‌آید، حساب می‌کند که دکتر روزى چقدر درآمد دارد» و «تن‌ها در ایران است که یک فرودگاه با همه عظمتش بدون هیچ اطلاع‌رسانی قبلی تعطیل می‌شود، آن هم تا اطلاع ثانوی».

 

شاید چند گزینه اول شوخی‌های بامزه‌ای باشد، اما گزینه آخر جدی است، کاملا جدی. به‌عنوان یک خبرنگار اقتصادی خیلی سعی کردم جدی‌تر گزارشم را درباره تعطیلی فرودگاه کنارک آغاز کنم؛ اما این اتفاق به‌قدری باورنکردنی و عجیب بود که چاره‌ای نماند جز شوخی با یک اتفاق جدی. فرودگاه کنارک به بهانه‌های عجیب و شاید باورنکردنی یکباره تعطیل شد تا مردم چابهار، فعالان اقتصادی و تمام افرادی که به چابهار تردد دارند، ارتباط‌شان با بیرون قطع شود.

 

شرکت فرودگاهی عقاب عسلویه که از طرف مالک به‌عنوان بهره‌بردار این فرودگاه معرفی شده است، در نامه‌ای به سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد: «به دلیل «اشکالات موجود در سطوح پروازی»، «سوخت‌گیری» و «نیاز به تعمیرات سیستم‌های ناوبری»، انجام پرواز‌های غیرنظامی در باند این فرودگاه از تاریخ ۲۰ شهریور‌ماه تا اطلاع ثانوی امکان‌پذیر نیست». کمی پس از این تعطیلی، واکنش‌ها آغاز شد و البته با گذشت زمان، جدی‌تر.

واکنش استاندار سیستان‌و‌بلوچستان به دستور نیروی هوایی
همین روز گذشته استاندار سیستان‌و‌بلوچستان در واکنشی تند به اتفاق اخیر گفت: «فرماندهی نیروی هوایی باید از مردم عذرخواهی کند و بدون هیچ قید و شرطی فرودگاه کنارک را مجددا بازگشایی کند». به گزارش سایت استانداری سیستان‌و‌بلوچستان، احمدعلی موهبتی درباره تعطیلی فرودگاه چابهار-کنارک گفته: «متأسفانه پرواز‌های فرودگاه کنارک در اعتراض به ساخت فرودگاه بین‌المللی چابهار توسط نیروی هوایی تعطیل شد و این موضوع نیز بار‌ها و بار‌ها اتفاق افتاده است. (در واقع) متولیان نیروی هوایی شرط بازگشایی و فعالیت مجدد فرودگاه کنارک را توقف و تعطیلی عملیات احداث فرودگاه چابهار اعلام کرده‌اند».

براساس متن منتشر‌شده در سایت استانداری سیستان‌و‌بلوچستان، استاندار با بیان اینکه نیروی هوایی از افتخارات جمهوری اسلامی ایران است و در پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران جنگ و هم‌اکنون در حوزه امنیت نقش مؤثری دارند، تصریح کرد: «بااین‌حال ۲۷ سال از عمر منطقه آزاد چابهار می‌گذرد و نیروی هوایی همواره از احداث فرودگاه در این منطقه ممانعت کرده و این امر عدم توسعه استان و سواحل مکران را که همواره مقام معظم رهبری و فرمانده کل قوا بر توسعه آن تأکید دارند، سبب شده است».

 

او با بیان اینکه در دولت‌های قبلی بحث ساخت فرودگاه مطرح و پیگیری شد، اما اجازه ساخت فرودگاه به علت اینکه در محدوده پدافندی «دلتا ۲۱» است به وزارت راه و شهرسازی داده نشده، تصریح کرد: «درحال‌حاضر با ساخت سایت پتروشیمی و مجموعه فولاد چابهار و بخشی از روستا‌ها که در محدوده این منطقه قرار دارند و همچنین شهرک صنعتی چابهار، «دلتا ۲۱» خاصیت خود را از دست داده و جابه‌جا شد و بر همین اساس با پیگیری‌هایی که صورت گرفته، رئیس‌جمهور در اردیبهشت سال ٩٣ در مکاتبه‌ای به مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه بخشی از زمین فرودگاه پایگاه دهم شکاری را برای ساخت ترمینال و مجموعه فعالیت فرودگاه شرکت فرودگاه‌های کشور در اختیار دولت قرار دهند، متأسفانه این همکاری توسط نیروی هوایی و مجموعه آن صورت نگرفت.

 

دولت تصمیم گرفت که فرودگاه جدیدی را بسازد؛ بنابراین طرح آن تهیه شده و در اردیبهشت ۹۵ مجوز ساخت فرودگاه بین‌المللی چابهار توسط کمیته فضایی کشور و سازمان هواپیمایی کشور صادر شد که به دلایلی این فرودگاه در آن مقطع ساخته نشد، اما در سال گذشته مجدد مجوز فرودگاه تمدید شد و عملیات احداث آن در سال جاری آغاز شده است».

استاندار ادامه داد: «فرودگاه پایگاه دهم شکاری پایگاه نظامی است و سرمایه‌گذار خارجی و داخلی حاضر نیست با این شرایط سرمایه‌گذاری کند؛ چراکه این فرودگاه در اختیار دولت نیست و در اختیار یک پایگاه نظامی است که درکی از سرمایه‌گذاری و توسعه ندارد. امیدواریم فرودگاه بین‌المللی چابهار در سه ماه آینده راه‌اندازی شود و در راستای این امر هم‌اکنون روزانه بیش از ۲۰۰ دستگاه ماشین‌آلات سنگین و پنج پیمانکار در این پروژه مشغول به فعالیت هستند که در سه ماه آینده بتوانیم فرودگاه بین‌المللی چابهار را راه‌اندازی کنیم تا گره اساسی توسعه سواحل مکران که نبود فرودگاه است، مرتفع شود».

معین‌الدین سعیدی، نماینده مردم چابهار در مجلس یازدهم، در این زمینه به ایلنا گفت: «پیگیری‌ها برای بازگشایی فرودگاه چابهار را از طریق سرلشکر باقری آغاز کرده‌ایم و متأسفانه فارغ از اینکه کدام سازمان متولی این مشکل است، معتقدیم که مردم وجه‌المصالحه این اختلافات قرار گرفته اند».

 

تورج دهقان‌زنگنه، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: «ما در حال رایزنی هستیم تا بتوانیم این مشکل را حل کنیم. در این زمینه هم با ارتش و هم با منطقه آزاد در حال گفتگو هستیم و اکنون معاونت هوانوردی در حال پیگیری است». دهقان‌زنگنه اظهار امیدواری کرد به‌زودی این مشکل حل شود.

تلاش برای ارتباط با مرکز رسانه‌های ارتش بی‌نتیجه ماند
تلاش کردیم دیدگاه ارتش را نیز نسبت به این موضوع بدانیم، اما تلاش‌ها تا لحظه نگارش این خبر به نتیجه نرسید.

طرف‌های متعهد به وظایف خود عمل نکرده‌اند
با‌این‌حال برخی نظرات دیگر نیز در این زمینه وجود دارد. یک منبع آگاه در صنعت هوانوردی در این زمینه به «شرق» می‌گوید: «با توجه به اینکه مالکیت فرودگاه چابهار یا به عبارت دیگر پایگاه هوایی چابهار در اختیار نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است و استفاده پرواز‌های غیرنظامی از فرودگاه‌های نظامی براساس دستورالعمل موجود بین وزارت راه و شهرسازی و وزارت دفاع، بنا بر شروط مندرج در این دستورالعمل امکان‌پذیر است. در این دستورالعمل برای مالک و متولی فرودگاه یعنی نیروی هوایی، شرکت فرودگاهی عقاب عسلویه به‌عنوان شرکت خدمات‌دهنده و نگه‌دارنده تأسیسات فرودگاهی و برای سازمان هواپیمایی کشوری به‌عنوان تأییدکننده امکانات فرودگاهی و صادرکننده مجوز برای شرکت‌های هواپیمایی، وظایف و مسئولیت‌هایی مشخص شده است.

 

همچنین شرکت‌های هواپیمایی برای برقراری پرواز باید استاندارد‌ها و دستورالعمل‌هایی را که در نظام‌نامه‌های عملیاتی خود درخصوص تعیین فرودگاه مناسب و طبقه‌بندی فرودگاه و حداقل‌های عملیاتی فرودگاه و... درج شده، رعایت کنند». این منبع مطلع ادامه می‌دهد: «با توجه به اطلاعیه هوانوردی صادره مبنی‌بر غیرعملیاتی‌بودن تنها دستگاه ناوبری فرودگاه مناسب برای هواپیما‌های غیرنظامی و همین‌طور اطلاعیه‌های هوانوردی دیگر درباره خرابی چراغ‌های ابتدا و لبه باند، چراغ‌های تاکسی‌وی، نشان‌دهنده سمت و سرعت باد، برق اضطراری، زنگ هشداردهنده آتش‌نشانی از ماه‌ها قبل، عملا عملیات پرواز‌های مسافربری به این فرودگاه غیرممکن بوده و نیازی به صدور اصلاعیه‌های هوانوردی جدید مبنی‌بر تعلیق تمامی طرح‌های ورودی و خروجی و تقرب فرودگاه و صدور نامه شرکت فرودگاهی عقاب عسلویه به ریاست سازمان هواپیمایی کشوری مبنی‌بر عدم پذیرش پرواز در فرودگاه چابهار توسط مالک فرودگاه نبوده و اینکه تا اکنون این‌گونه پرواز‌ها انجام می‌شده یا اصرار به ادامه انجام آن با شرایط موجود بوده، جای تعجب و نگرانی دارد». به گفته او «مشخص است که طرف‌های متعهد در دستورالعمل بهره‌برداری غیرنظامی از فرودگاه‌های نظامی و همین‌طور شرکت‌های هواپیمایی به وظایف خود عمل نکرده‌اند».

بدون هیچ توضیح اضافی
فارغ از اینکه دلایل تعطیلی فرودگاه، تعمیرات است یا فشار برای متوقف‌کردن پروسه ساخت فرودگاه جدید چابهار، بد نیست بدانیم که تعطیلی این فرودگاه چه بلایی بر سر اقتصاد نحیف و کرونازده کنونی می‌آورد. تعطیلی فرودگاه کنارک چنان بی‌مقدمه و بدون برنامه‌ریزی انجام شد که مسافرانی که عازم چابهار بودند در فرودگاه‌های مبدأ پرواز خود می‌فهمند فرودگاه تعطیل شده و بسیاری هم قصد بازگشت از چابهار را داشتند و روز پرواز خود، با در‌های بسته فرودگاه چابهار مواجه شدند.

در روز‌هایی که شیوع ویروس کرونا، فعالیت‌های اقتصادی و کسب‌وکار‌ها را با چالش‌های جدی مواجه کرده و بسیاری از بنگاه‌ها را تا مرز ورشکستگی نیز رسانده، آیا باید باری از دوش بنگاه‌های اقتصادی برداشت یا اینکه پیش پای‌شان سنگ انداخت؟ تردیدی نیست که سیاست غالب در برهه کنونی، حمایت از اقتصاد کرونا‌زده است. اما تعطیلی فرودگاه چابهار سنگ بزرگی پیش‌پای فعالان اقتصادی انداخته که نه‌تن‌ها امکان خروج از بحران را از آن‌ها می‌گیرد بلکه با سرعت و حدت زیادی به سوی سقوط هدایت‌شان می‌کند؛ چراکه با تعطیلی فرودگاه، چابهار مانند جزیره‌ای دورافتاده و غیرقابل دسترس خواهد شد.

۷۰۰ کیلومتر رانندگی برای رسیدن به فرودگاه
«با عرض شرمندگی در مسیر بندرعباس هستم تا با پرواز شنبه بروم مشهد؛ بابت این اتفاق فقط می‌توانم بگویم متأسفم برای همه آن‌هایی که این اتفاق را رقم زدند». این پاسخ رضا هراتی، مدیر رستوران و آژانس مسافرتی در چابهار به تماس‌های مکرر نگارنده گزارش درباره آگاهی از وضعیت چابهار بعد از تعطیلی فرودگاه است. این مدیر بخش خصوصی در حوزه گردشگری که قصد عزیمت به مشهد را داشته، به دلیل تعطیلی فرودگاه مجبور شده ۷۰۰ کیلومتر تا بندرعباس را رانندگی کند تا خود را به اولین پرواز بندرعباس به مشهد برساند؛ البته به انضمام یک شب سرگردانی در فرودگاه بندرعباس.

اختلاف سلیقه، عامل تعطیلی
«بنا به تجربه ۲۸ ساله حضورم در چابهار این اتفاق برای اولین‌بار نیست که رخ داده و قطعا مرتبه آخر هم نخواهد بود». محمدصادق مبرهن‌نیاکان، دبیر اجرائی اتاق بازرگانی و صنایع منطقه آزاد چابهار در واکنش به تعطیلی فرودگاه چابهار و کنارک با بیان این مطلب، دلیل این تعطیلی را اختلاف‌نظر فرماندهان پایگاه هوایی کنارک با سازمان هواپیمایی کشوری، شرکت‌های هوانوردی و بعضا سازمان منطقه آزاد چابهار عنوان کرد. مبرهن مشکلات تعطیلی فرودگاه را این‌چنین تشریح کرد: «به دلیل موقعیت جغرافیایی، وضعیت آب‌وهوا و بعد مسافت چابهار با مرکز کشور، تعطیلی فرودگاه مشکلات فراوانی را برای ساکنان چابهار، کنارک و شهر‌های اطراف و به‌ویژه فعالان اقتصادی منطقه آزاد به وجود آورده است».

 

به گفته دبیر اجرائی اتاق بازرگانی و صنایع منطقه آزاد چابهار، عدم همکاری برای از‌سرگیری فعالیت فرودگاه کنارک، از یک سو باعث بروز احساس ناهماهنگی و اختلاف میان مسئولان کشور در اذهان عمومی شده که می‌تواند در این برهه خطیر مورد بهره‌برداری و سوءاستفاده بدخواهان نظام و کشور ‏قرار گیرد و از سوی دیگر آسیب شدیدی به فعالیت‌های تولیدی- تجاری منطقه آزاد و فعالان اقتصادی مستقر در آن خواهد زد که زیبنده ‏تلاش‌های انجام‌گرفته در سه دهه گذشته در جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نیست». ‏

همه رشته‌ها، پنبه شد
اتفاقاتی که پیش آمده و منجر به تعطیلی فرودگاه کنارک شده، عواقب بسیار بدی را برای حوزه گردشگری و به صورت کلان اقتصاد چابهار به همراه دارد. احسان چهکندی، فعال گردشگری چابهار، این‌چنین به تعطیلی فرودگاه کنارک واکشن نشان داد و گفت: «چابهار که در گوشه جنوب شرقی ایران واقع است، در دورترین فاصله ممکن از شهر‌های بزرگ کشور قرار گرفته و سهل‌ترین مسیر دسترسی به آن از طریق خطوط پروازی است. حال در چنین شرایطی، اگر امکان تردد پروازی از چابهار گرفته شود، عملا بسیاری از ارتباطات چابهار با شهر‌های کشور قطع می‌شود». به گفته این فعال صنعت گردشگری، در صورت تعطیل شدن فرودگاه کنارک، نزدیک‌ترین فرودگاه به چابهار، فرودگاه ایرانشهر است که در فاصله ۳۰۰ کیلومتر از چابهار قرار دارد.

 

با وجود این مسافت طولانی، پرواز‌های فرودگاه ایرانشهر نیز محدود بوده و فقط به تهران پرواز دارد. چهکندی در ادامه به ازبین‌رفتن تلاش‌های فعالان گردشگری اشاره کرد و گفت: صنعت گردشگری که با وجود شیوع کرونا به‌شدت دچار مشکل شده، به‌تازگی در تلاش بود که دوباره خود را بازیابی کند. به‌عنوان نمونه فعالان حوزه گردشگری چابهار تلاش‌های بسیار و البته هزینه‌های زیادی را در زمینه بازاریابی انجام دادند تا با تعریف یک خط پروازی جدید، مسافران را از شیراز به چابهار بیاورند. این خط پروازی حدود ۴۰ روز است که راه‌اندازی شده و در حال پاگرفتن است. اما با تعطیلی فرودگاه، پرواز‌های شیراز به چابهار کنسل شد و تمام تصاویر مثبتی که از چابهار در میان گردشگران شیرازی ساخته شده بود، از بین رفت.

تیر خلاص تعطیلی فرودگاه به هتل‌داری چابهار
«بحران کرونا و تعطیلی سفر و گردشگری، وضعیت هتل‌ها و مراکز اقامتی چابهار را به قدری وخیم کرده که حتی با سیلی هم نمی‌توانند صورت خود را سرخ نگه دارند و اکنون تعطیلی فرودگاه کنارک، تیر خلاصی است به پیکر نحیف و بحران‌زده صنعت هتل‌داری چابهار». این را فرشید عیدوزهی، هتل‌دار چابهار می‌گوید. به گفته وی تعطیلی فرودگاه کنارک، از یک سو مسافرانی را که به چابهار آمده‌اند، سرگردان و گرفتار کرده و از سوی دیگر، تور‌های ورودی به چابهار را تعطیل کرده و هتل‌داران کم‌توان و بحران‌زده را متحمل خسارات و ضرر‌های بیشتری کرده است.

اصل ماجرا چیست؟
مسئولان فرودگاه کنارک، دلیل تعطیلی این فرودگاه را نارسایی و پوسیدگی لوله‌های سوخت عنوان کرده‌اند؛ اما شواهد و قرائن نشان می‌دهد دلیل این تعطیلی، ناخشنودی مسئولان فرودگاه کنارک از ساخت فرودگاه جدید چابهار در منطقه آزاد است. سعید چلندری، معاون حمل‌ونقل و ترانزیت منطقه آزاد چابهار در این رابطه می‌گوید: «به مسئولان فرودگاه کنارک پیشنهاد دادیم به جای تعطیل‌کردن فرودگاه، شرایط جدید برقرار شود، زیرا برخی مدل‌های هواپیما که به این منطقه پرواز دارند، نیازی به سوخت‌گیری در فرودگاه را ندارند.

 

بعد از طرح این موضوع، مسئولان فرودگاه عنوان کردند که باند فرودگاه دچار ترک‌خوردگی شده و این بار درخواست کردیم که با یک باند موجود خدمات‌دهی به پرواز‌ها را انجام دهد تا باند دوم بهسازی شود، اما پاسخی داده نشد!». گفته می‌شود مدیرعامل منطقه آزاد چابهار از جانشین نیروی هوایی ارتش خواستار کمک وی برای رفع مشکل تعطیلی فرودگاه و تداوم خدمات‌رسانی به مردم شده که او این کار را به توقف احداث فرودگاه جدید چابهار مشروط کرده است.

‌ضرورت ساخت فرودگاه جدید در چابهار چیست؟
چالشی که اکنون چابهار در حوزه فرودگاهی دارد، نظامی‌بودن فرودگاه فعلی کنارک است. فرودگاه فعلی کنارک به‌عنوان یک فرودگاه نظامی کد شده و بعضا تجار و بازرگانان برای تردد در یک فرودگاه نظامی ممکن است با چالش‌هایی مواجه شوند. مبرهن نیاکان، دبیر اجرائی اتاق بازرگانی و صنایع منطقه آزاد چابهار در این رابطه می‌گوید: «داشتن یک فرودگاه غیرنظامی و نزدیک به منطقه به عنوان یکی از آرزو‌ها و خواسته‌های مردم منطقه و به‌ویژه فعالان اقتصادی همواره مطرح بوده است. این امر یعنی اخذ مجوز ساخت فرودگاه در ٢٠ سال گذشته همواره پیگیری شده و در سال گذشته شکل اجرائی به خود گرفته است. از سوی دیگر به دلیل فاصله ۴۵کیلومتری با منطقه آزاد، این فرودگاه همیشه به عنوان یکی از نقاط ضعف در جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی این منطقه محسوب می‌شود».

فاصله ۴۵ کیلومتری فرودگاه کنارک و چابهار با محدوده منطقه آزاد، مانعی برای تردد تجار و سرمایه‌گذاران به چابهار است. یک اصل مهم در منطقه آزاد، تردد بدون روادید است. به این معنا که افراد بدون دریافت روادید ایران می‌توانند به مناطق آزاد وارد شده و در نهایت از مناطق آزاد خارج شوند. اما قرارگرفتن فرودگاه فعلی خارج از محدوده منطقه آزاد، عملا این مزیت را از بین برده است. به این معنا که بازرگان خارجی که قصد سفر به منطقه آزاد چابهار را دارد به طور مستقیم وارد منطقه آزاد نمی‌شود و در نتیجه برای سفر به منطقه آزاد باید روادید گرفته و وارد خاک ایران شود. در نتیجه برای یک سرمایه‌گذار خارجی تفاوت چندانی ندارد که به پایتخت کشور وارد شود یا منطقه آزاد؛ باید همان روال معمول دریافت روادید را طی کند.
چهکندی، فعال گردشگری چابهار نیز ضرورت ساخت فرودگاه جدید را این‌گونه جمع‌بندی می‌کند: «ساخت فرودگاه جدید چابهار در منطقه آزاد اتفاق مبارکی است که در شرف وقوع بوده و می‌تواند اثر خود را بر توسعه و اشتغال در منطقه بگذارد. فرودگاه کنارک در فاصله ۵۰ کیلومتر از چابهار قرار داشته و مسیر بسیار ناایمنی دارد و بار‌ها در این مسیر شاهد حوادث تلخ برای مردم چابهار و میهمانان چابهار بوده‌ایم».

به گزارش «شرق» موضوع آن است که اختلافات بین بخش نظامی و تجاری در صنعت هوانوردی، سابقه‌ای دیرین دارد. از حضور جت‌های نیروی هوایی در زمان حضور سرمایه‌گذار فرانسوی در فرودگاه امام خمینی (ره) گرفته تا سانحه‌ای که دی‌ماه سال گذشته، به سبب عدم هماهنگی سامانه یکپارچه پدافند هوایی، منجر به برخورد دو موشک به هواپیمای اوکراینی و کشته‌شدن ۱۷۶ سرنشین آن شد. حالا این اتفاق فرودگاه چابهار-کنارک نشان می‌دهد دو طرف هنوز به توافقی جامع در پای میز مذاکره نرسیده‌اند که امید می‌رود آن‌ها تا دیر‌تر نشده، به توافقی برای امنیت آسمان برای حضور بخش تجاری در آن، بدون دغدغه دست یابند.