آزمون زنان عربستانی

فرارو- همزمان با تغییرات گسترده‌ای که در پادشاهی عربستان در حال رویداد است، زنان این کشور به‌خوبی می‌دانند که بارِ تاریخ بر روی دوش آن‌ها قرار دارد.

به گزارش فرارو به نقل از فارین پالیسی، عصر روز یکشنبه، "آمال الحزانی" و دوستانش در یک هتل زنانه در ریاض جمع شدند تا تصمیم پادشاه برای اجازه رانندگی زنان را جشن بگیرند. از انتشار این خبر نزدیک به یک ماه می‌گذرد و این اولین جشن آن‌ها نبود. او گفت: "شاید پانزدهمین جشن بود."

الحزانی که استاد بیوشیمی در دانشگاه شاه سعود است، هرروز شاهد این نوع جشن و شادمانی است. همکارانش هنوز هم در دفتر کار کیک و شیرینی می‌آورند و به هم تبریک می‌گویند. اخیراً یکی از دانشجویانش با لباسی وارد کلاس شد که روی آن نوشته بود: "رانندگی خواهم کرد."

الحزانی گفت: "ما هنوز هم از این خبر هیجان‌زده هستیم. فکر می‌کنم این آغاز کار است، نه پایان و نه حتی میانه؛ بلکه آغاز حقوق بیشتر برای زنان."

در چند ماه گذشته، عربستان سعودی شاهد تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بوده و سرعت این تغییرات آن‌قدر بالاست که با عصر مدرن همخوانی ندارد. علاوه بر اصلاحاتی که به زنان امکان دسترسی به خدمات دولتی بدون اجازه سرپرست و حتی حضور آن‌ها در اماکن ورزشی را می‌دهد، شاهزاده محمد بن سلمان سرمایه‌گذاری‌های جدید و صندوق توسعه ملی ایجاد کرده، سلسله‌مراتب دولتی را تغییر داده و ابرپروژه های چندین میلیارد دلاری پیشنهاد داده است.

ولیعهد عربستان برای آماده‌سازی بسترِ اجرای این تغییرات، سختگیری‌های زیادی کرده است. اولین اقدام‌هایش دشمنان ایدئولوژیک اصلاحات را هدف گرفت، ازجمله محافظه‌کاران و روحانیون که در رسانه‌های مجازی فعالیت و صریحاً با حقوق زنان مخالفت می‌کردند. همچنین چهره‌های معروفی که از طرح اصلاحات اقتصادی و سیاست خارجه او انتقاد داشتند را از سر راه برداشت. آخر هفته گذشته، موج جدید پاک‌سازی‌ها و مبارزه با فساد وزیرها، شاهزاده‌ها و تجار متهم به فساد مالی را هدف قرار داد و بدین ترتیب از منظر سیاسی، مسیر برای اجرای برنامه‌های دولت و محمد بن سلمآن‌هموار شد. افرادی که دستگیر شدند با اتهاماتی از قبیل اختلاس و کلاه‌برداری، داشتن کارمندهای قلابی و گنجاندن معاملات تجاری شخصی در قراردادهای مهم دولتی روبرو هستند.

بااینکه این اقدامات بستر را برای طیف گسترده‌ای از اصلاحات فراهم می‌کنند، اما تاکنون قابل‌ملاحظه‌ترین مزایا شامل حال زنان شده است. زنان در مدت بسیار کوتاه آن‌قدر از حقوق زیاد و مهمی برخوردار شدند (آن‌هم درازای هزینه‌های سیاسی و اجتماعی گزاف) که تقریباً اصلاً نگران فشارهای اجتماعی نیستند.

"سمیه فتانی" مشاور و محقق سابق در مرکز مطالعات اسلامی "شاه فیصل" گفت: "وقت آن رسیده که خود را اثبات کنیم، یا الان یا هرگز. مسئولیت اجتماعی بزرگی بر دوش ما قرار گرفته است."

یک انقلاب آهسته

در نیم قرن گذشته، زنان عربستان به حوزه داخلی کشور محدود شده بودند. آن‌ها به‌جز در مشاغلی انگشت‌شمار، اجازه کار نداشتند. زنان نمی‌توانستند رانندگی کنند یا بدون سرپرست مرد از خانه خارج شوند. این قوانین توسط پلیس مذهبی اعمال می‌شد و خانواده‌های زیادی دختران خود را در زنجیر این قوانین قرار می‌دادند.

فتانی گفت: "تم اصلی سال‌های 1990 و 2000 تقوا و پارسایی بود. باید آن را با خود همه‌جا می‌بردی؛ در سفر، هنگام ازدواج و حتی زمانی که با دوستانت حرف می‌زدی."

تغییرات اجتماعی آن‌قدر آهسته حرکت می‌کرد که گاهی اوقات نمی‌شد تشخیص داد شروع‌شده یا پایان‌یافته‌اند. اما اصلاحاتی که ریشه دواندند، بهترین عملکرد را زمانی داشتند که مخفی و نامحسوس بودند. مثلاً برنامه تحصیلات زنان با بودجه دولتی که در سال‌های 1960 آغاز شد هرگز اجباری نبود. مقامات سعودی خانواده‌ها را مجبور نکردند تا دخترانشان را به کلاس درس بفرستند. اما با گسترش مدرسه‌های دخترانه در دهه‌های 70 و 80، هرروز خانواده‌های بیشتری دختران را روانه مدرسه کردند. سطح سواد زنان از 2 درصد در سال 1970، به 91 درصد در سال 2015 افزایش یافت. پس‌ازآن نوبت به دانشگاه‌های زنانه رسید. در سال 2014، 57 درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاه زنان بودند.

کمتر از ده سال پیش، پادشاه سابق کشور "شاه عبدالله" یک سری تغییراتی را آغاز کرد که قوانین را بازبینی می‌کرد: به زنان اجازه می‌داد حقوق بخوانند و شغل‌های خرده‌فروشی داشته باشند، در مجلس شورا قرار بگیرند و وزیر شوند. اما محمد بن سلمان از زمانی که به قدرت رسید، سرعت و وسعت اصلاحات را تغییر داد. طرح اصلاح اقتصادی‌اش که "چشم‌انداز 2030" نام دارد، قصد دارد مشارکت زنان را از 22 درصد به 30 درصد افزایش دهد.

"آمال الشمام" یکی از اولین زنانی که در مجلس شورا حضور یافت می‌گوید: "وقتی طرح چشم‌انداز 2030 را می‌خوانی، متوجه می‌شوی که مشارکت زنان، مشاغل بیشتر برای آن‌ها و درنتیجه یکپارچگی بیشتر است. قبل از اینکه تمام این کارها انجام شود، گام‌های زیادی باید برداشته شود."

رانندگی آشکارترین مانع بر سر راه اشتغال زنان بود. "نورا" 26 ساله و دانشجوی کارشناسی ارشد بهداشت روانی می‌گوید: "مهم‌ترین مشکلات ما همین است. ما برای رفتن به مدرسه، دانشگاه، محل کار و حتی بیمارستان با این مانع روبرو هستیم."

نورا گفت رانندگی را می‌آموزد. اما معتقد است که مقررات تنها نیمی از مشکلات را حل می‌کند: "بزرگ‌ترین چالش ما آموزش رانندگی به زنان نیست. بلکه بهبود ذهنیت جامعه و خانواده است. جامعه باید به دیدن زنان در حال رانندگی عادت کند."

از "بالا به پایین" در مقابل "پایین به بالا"

تغییر نقش زنان در جامعه در حال حاضر در دستان فرآیندی بالا به پایین قرار گرفته که دولت آن را در قالب هدیه‌ای به مردم ارائه کرده است. الحزانی گفت: "کلید تغییرات از سطوح بالا می‌آید. این‌ها به‌نوعی تصمیمات سیاسی هستند و به همین دلیل قوی و پایدار باقی می‌مانند."

برخی تحلیلگران معتقدند برخی اقدامات مانند سرکوب روحانیون برای باز شدن فضا و اجرای اصلاحات اجتماعی بود. با این تعریف، این استراتژی به سال 2016 برمی‌گردد که سلطان سلمان اجازه دستگیر کردن مردم را از پلیس مذهبی سلب کرد. حزانی گفت: "این یک تغییر بزرگ است، زیرا قدرتمندترین افراد در عربستان را نشانه گرفت. این اولین بار در تاریخ عربستان است که کسی جرئت به انجام این کار کرده است."

اما چون اصلاحات از ریشه صورت نگرفته، بارِ سنگین متقاعد کردن جامعه بر دوش زنان می‌افتد.

احتمالاً بهبود اوضاع اقتصادی برخی از شک و تردیدها را از بین خواهد برد. از ده سال پیش که زنان بیشتری کار کردن را آغاز کردند، خانواده‌ها به‌سرعت متوجه مزایای مالی آن شده‌اند. مردان عربستان به‌جای زنان خانه‌دار، ترجیح می‌دهند همسرانشان درآمد داشته باشند.

برای اولین بار، وزارتخانه‌های عربستان سعی کرده‌اند مزایای اقتصادی اشتغال زنان را افزایش دهند و خود را درگیر نگرانی‌های اجتماعی و رقابت میان زنان و مردان نکنند. وزارت کار و امور اجتماعی عربستان در آخرین گزارش خود نوشت "مشارکت و حضور زنان در نیروی کار کشور، برای رشد و موفقیت اقتصادی پایدار ضروری است."

اما در تمام این سیاست‌ها، درب عقبی بازمانده که محافظه‌کاران می‌توانند از طریق آن در وضع موجود اختلال ایجاد کنند. از ماه ژوئن 2018، زنان به‌طور قانونی اجازه رانندگی خواهند داشت. اما احتمالاً برخی سرپرستان سختگیر اجازه نخواهند داد دختران و همسرانشان به کلاس‌های آموزش رانندگی بروند. شرکت‌ها حاضر به استخدام زنان می‌شوند، اما خانواده‌ها حاضر نیستند دخترانشان در محیطی مختلط حضورداشته باشند.

یکی از زنان مشاور امور تجاری و مدیریتی که خواست نامش فاش نشود گفت: "با شرکت‌ها صحبت کردم و آن‌ها یکی از بزرگ‌ترین موانع در استخدام زنان را خانواده‌هایشان می‌دانند. اصلاح قوانین اولین قدم در برابری حقوق زنان و مردان است، اما درنهایت هنجارهای اجتماعی آن‌قدر نقش مهمی دارند که حتی بر قوانین هم اثر می‌گذارند."

بزرگ‌ترین چالش برای نسل آینده زنان عربستان، یک ساختار حمایتی است که تقریباً وجود ندارد. محیط‌های کاری در عربستان، انعطاف‌پذیری اروپا و آمریکا را ندارند که زنان بچه‌دار نیز بتوانند به‌راحتی کار کنند. فتانی می‌گوید: "جامعه ما قبول نمی‌کند که یک زن فرزندانش را رها کند و سر کار برود. بنابراین باید میان کار و خانواده‌اش تعادل برقرار کند که این خود نیازمند وجود انعطاف در محیط‌های کاری است."

دست‌ها بر روی فرمان

از حالا تا ماه ژوئن، زنان شروع به آموزش رانندگی می‌کنند و پادشاهی نیز سیاست‌ها و جامعه را آماده می‌کند. ماه گذشته، یکی از بهترین کالج‌های زنانه در ریاض، آموزشگاه آموزش رانندگی زنان را افتتاح کرد. برخی از زنان سعودی که خارج از کشور زندگی کرده‌اند رانندگی بلدند. مقامات باید درباره نحوه ارائه آموزش‌های رانندگی تصمیم بگیرند.

البته همه زنان یا حتی اکثریت آن‌ها بلافاصله رانندگی را آغاز نخواهند کرد. آن‌ها صبر می‌کنند تا ببینند اصلاحات چگونه شکل می‌گیرد. عده‌ای هم مانند حزانی تصمیم دارند همان روز اول وارد خیابان شوند و به خود و دیگران اثبات کنند که به آنچه مدت‌ها بود آرزویش را داشتند، رسیدند.

منبع: فارین پالیسی

ترجمه: وب‌سایت فرادید