معناشناسی واژه "رَب"

خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) نوشت:

خوانین‌زاده در بخش اول کارگاه آموزشی «آشنایی با حیطه‌های معناشناسی و کاربرد آن در مطالعات قرآنی» به تحلیل معناشناختی واژه رب پرداخت. رهنما دیگر سخنران این کارگاه توصیه کرد تا در کاربست معناشناسی در مطالعات قرآنی شتابزده عمل نکنیم.

کارگاه آموزشی «آشنایی با حیطه‌های معناشناسی و کاربرد آن در مطالعات قرآنی» به همت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، صبح امروز (۲۲ آبان) آغاز به کار کرد. در نوبت صبح این برنامه، دکتر هادی رهنما در زمینه «طراحی و اجرای پژوهش معناشناختی در قرآن کریم»، و دکتر  محمدعلی خوانین‌زاده  در خصوص «روش‌شناسی معناشناسی تاریخی واژگان قرآن کریم» به ارائه مباحث خود پرداختند.

رهنما در آغاز این نشست گفت: باید صورت‌بندی معناشناسی با توجه به اقتضائات قرآن کاربست داده شود. تکرارهای بیانی در قرآن می‌خواهد پیوندهای جدید اخلاقی و دینی را تثبیت کنند. برای مثال در مورد کرامت، پیوند آن را با ثروت منتفی کند و صورتبندی جدید را با جهان‌بینی دینی ایجاد کند.

وی افزود: برخی از آیات به تعریف مفاهیم می‌پردازند و باید محوریت یابند. قرآن متنی است که می‌خواهد در حوزه مفاهیم اخلاقی و دینی تغییر دهد. دین در دوران جاهلی وضعیت محوری ندارد و در تحقیقات معناشناسی مهم است که به صورت‌بندی‌های جدید توجه شود و من توصیه می‌کنم که مطالعات از اینجا شروع شود.

وی با بیان اینکه در معناشناسی نباید از لغت‌نامه‌ها و تفاسیر بی‌بهره بود، گفت: برخی از این نکته که معناشناسی مبتنی بر فرهنگ‌ها و تفاسیر نیست نتیجه می‌گیرند که از آن بی‌نیازند در حالی‌که ما نیازمند به این منابع هستیم و نباید در زمینه کاربست معناشناسی در مطالعات قرآنی شتابزده عمل کنیم.

معنا شناسی واژه رب
در ادامه خوانین‌زاده واژه رب را از منظر معناشناسی بررسی کرد. وی در آغاز سخنانش گفت: از منظر بررسی معنا اینکه زبان به انقال پیام می‌پردازد و چگونگی تشکیل و تحول معنا در زبان مورد تاکید من خواهد بود.

وی ادامه داد: معناشناسی به دو رویکرد توسط سوسور تقسیم شد، گاهی معنا را در زمانی می‌بینیم و زبان را در دو مقطع زمانی بررسی می‌کنیم. در رویکرد در زمانی با توجه به اینکه در یک دوره تغییری نیست، به مطالعه می پردازیم. گاهی حوزه دلالت تغییر می‌کند، گاهی بار عاطفی و گاهی تغییر ساخت بررسی می‌شود. در مورد واژگان قرآن محدودیتی داریم و آن این است که ما زبان قرآن را داریم ولی برای مطالعه در زمانی باید آنها را با مقطع پیش از قرآن مقایسه کنیم که ما متنی اصیل سابق بر قرآن نداریم. متونی و اشعاری هستند که در خصوص تعلق داشتن آنها به دوره پیش از اسلام تردید وجود دارد.

وی ادامه داد: برای حل مشکل خلا متن در مورد مقطع زبانی نزول قرآن، به خانواده زبان عربی یعنی سامی باید رجوع می‌کنیم. صحابه از زمان نزول این دیدگاه را پذیرفته‌اند. از این رو کاری که باید کرد این است که واژه را در فرهنگ‌های سامی مقایسه کنیم. چنانچه ما واژه‌ای را نیابیم به احتمال زیاد آن واژه عربی است. در غیر این صورت احتمال تبادل وجود خواهد داشت.

وی در ادامه به بررسی معناشناختی واژه «رب» پرداخت و گفت: رب از ریشه «ر‌ب‌ب» یا «رب‌و» دانسته شده است. معنای عمده مالک یا مربی برای آن ذکر شده است. با توجه به قرابت‌های زبان عربی و سبعی، به این نتیجه رسیدیم که رب از سبعی به عربی رسیده است.