علت اختلاف در تعریف "منافع ملی" چیست؟

فرارو- یک کارشناس مسائل بین الملل گفت: «هر کشوری وقتی هدف گذاری می کند باید در چارچوب قانونمندی داخلی و بین المللی از اختیارات خود استفاده کند. علت تعدد تعاریف از منافع ملی این است که برخی گمان می کنند این هدف گذاری باید منهای محدودیت های بین المللی و دایره منافع دیگران صورت گیرد.»

با اینکه "منافع ملی" مفهومی واحد است اما برداشت های مختلف و گاه متناقض از آن می شود. بسیار دیده می شود که افراد و گروهها تعریف متفاوتی از مفهموم منافع ملی و به تبع آن مصادیق منافع ملی دارند. ماهیت منافع ملی چیست؟ چرا با تعدد تعاریف از منافع ملی روبرو هستیم؟

مبنای منافع ملی برای برخی ایدئولوژیک و برای برخی غیر ایدئولوژیک است
حمیدرضا ترقی معاون بین الملل حزب موتلفه اسلامی در گفتگو با فرارو گفت: «منافع ملی در واقع همان آرمانها، اصول و اهداف تعریف شده نظام توسط حضرت امام (رض) و مقام معظم رهبری است که نشان دهنده اهداف کلی است که بر مبنای اسلام و قانون اساسی مورد توافق همه مردم قرار گرفته است.»

وی ادامه داد: «این اهداف باید هم در سیاست داخلی و هم در سیاست بین المللی مورد توجه قرار بگیرد و اگر بخواهیم به مصادیق این موضوع در عرصه سیاست خارجی اشاره کنیم امنیت منطقه ای یکی از منافع ملی ایران است.»

وی افزود: «همچنین حمایت از ملت های مستضعف جهان به ویژه فلسطین و حفظ وحدت جهان اسلام جزء منافع ملی ایران محسوب می شود و مسائل کلی در سیاست داخلی همچون وحدت و انسجام ملی نیز جزء منافع ملی تعریف می شود.»

ترقی در پاسخ به این سوال که چرا از منافع ملی برداشت های مختلف می شود؟، گفت: «به نظر می رسد بر اساس فلسفه سیاسی نظام و سیاست جمهوری اسلامی منافع ملی باید با بایسته های ایدئولوژیک و مصالح دینی در تعارض نباشد، بلکه در همان جهت آرمان های اسلامی و دولت دینی مطرح شود.»

وی ادامه داد: «طبیعتا برخی ها نمی خواهند منافع ملی را با بایسته های ایدئولوژیک منطبق کنند، بلکه منافع ملی را به گونه ای تعریف می کنند که خارج از بایسته های فکری و ایدئولوژیک قرار می گیرد و این علت اصلی تعاریف و دیدگاههای مختلف درباره منافع ملی است.»

وی افزود: «لذا چون مبنای منافع ملی برای برخی ایدئولوژیک و برای برخی غیر ایدئولوژیک است تعاریف مختلفی از منافع ملی وجود دارد.»

منافع ملی و محدودیت های بین المللی
اما علی خرم کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو گفت: «منافع ملی نوع منفعتی است که همه و یا حداکثر قریب به اتفاق یک جامعه از آن بهره مند می شوند و زمانی محقق می شود که آنچه را که حقوق ملی در یک موضوع خاص است ابتدا شناسایی و سپس استیفاء کرد.»

وی ادامه داد: «اما منافع ملی مفهمومی گسترده است و اینکه منافع ملی شامل چه مصادیقی می شود سوالی کلی است و باید منافع ملی را در موضوعات مختلف تشریح کرد.»

خرم در پاسخ به این سوال که چرا از منافع ملی برداشت های مختلف می شود؟، گفت: «هر کشوری وقتی هدف گذاری می کند باید در چارچوب قانونمندی داخلی و بین المللی از اختیارات خود استفاده کند. علت تعدد تعاریف از منافع ملی این است که برخی گمان می کنند این هدف گذاری باید منهای محدودیت های بین المللی و دایره منافع دیگران صورت گیرد.»

وی ادامه داد: «برخی منافع ملی را صرفا با در نظر گرفتن محدودیت های بین المللی تعریف می کنند و در یک سر طیف قرار می گیرند و عده ای دیگر در تعریف منافع ملی هیچ قاعده و محدودیت بین المللی را به رسمیت نمی شناسند و در سر دیگر طیف قرار می گیرند و سایرین هم بین دو سر این طیف قرار دارند.»

وی افزود: «علت تعاریف مختلف این است که از منتهی الیه این سر طیف تا منتهی الیه آن سر طیف معتقد وجود دارد و بر اساس برداشت خود تصوری از منافع ملی دارد.»

خرم گفت: «لذا برای آنکه تعریف مشترکی از منافع ملی داشته باشیم و درباره آن اجماع ایجاد شود باید شرایط مرزی این موضوع مشخص شود و به سوالات زیر پاسخ داد. اینکه آیا ما یکی از اعضای جامعه بین المللی هستیم یا خیر؟ که جواب مثبت است.»

وی ادامه داد: «حال اگر عضو جامعه بین المللی هستیم باید قانونمندی بین المللی را به رسمیت بشناسیم یا خیر؟ از اینجا اختلافات شروع می شود و برخی معتقدند باید به رسمیت بشناسیم و برخی معتقدند نباید بشناسیم. سوال دیگر این است که آیا باید تمام قوانین را به رسمیت بشناسیم؟ که باز هم برخی جواب مثبت و برخی جواب منفی می دهند و در نتیجه در پایان می بینیم تعداد زیادی وجود دارند که درباره منافع ملی صحبت می کنند اما هر کدام تعریف خود را از منافع ملی دارند.»

عزت ملی در راس منافع ملی قرار دارد
اما حسین شیخ الاسلام مشاور بین الملل رئیس مجلس شورای اسلامی در گفتگو با فرارو گفت: «بدون شک عزت ملی در راس منافع ملی قرار دارد. عزت ملی برای همه مهم است اما به خصوص برای مسلمین یک دستور دینی است و مسلمان به هیچ وجه حق ندارد در برابر غیرمسلمان خوار و ذلیل شود.»

وی ادامه داد: «در فرمایشات حضرت آقا نیز اولین دستور برای سیاست خارجی حفظ عزت ملی است.»

شیخ الاسلام در پاسخ به این سوال که آیا برای رسیدن به عزت ملی می توان از روش های مختلف استفاده کرد؟، گفت: «بله چون روش که هدف نیست. روش، وسیله ای برای رسیدن به هدف است. حال اگر می توان با مذاکره به هدف رسید هیچ اشکالی ندارد.»