«آرش»؛ گفتگو با زبان دکل

میدان «آرش» در میانه‌های نیلگون خلیج‌فارس، غریب و یکه و تنها سال‌هاست که خفته است. هیچ‌کس سراغش نرفت تا آنگاه که هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران در نیمه اول دهه هشتاد، موضوع میدان «آرش» را در هیات‌مدیره و شورای عالی خلیج‌فارس مطرح کرد.

به گزارش اعتماد، ریشه مشکل از آنجا بود که کشور کویت از دهه چهل هیچ‌گاه حاضر به همکاری و مشارکت در تعیین مرز دریایی میان دو کشور ایران و کویت نشده بود. نخستین دور گفتگو‌های تعیین مرز دریایی با کویت در سال ۱۳۴۲/۱۹۶۳ انجام شد، اما نتیجه‌ای در بر نداشت. این در حالی بود که سایر نقاط مرزی با دیگر همسایگان حوزه خلیج‌فارس مشخص شده بود.

در سال ۱۳۴۶ شرکتی ژاپنی به فعالیت‌های اکتشافی در این نقطه خلیج‌فارس اقدام و میدانی از نفت و گاز را کشف کرد. طرف کویتی، این میدان را «الدوره» نام نهاد و آرزوهایش را به این نام پیوند زد.

میدان «الدوره» که ایران آن را میدان گازی «آرش» نام نهاد در جنوب غربی جزیره خارک و در جنوب میدان نفتی ابوذر (اردشیر سابق) و در آب‌های مرزی ایران با منطقه بی‌طرف بین عربستان و کویت قرار دارد.

زمان می‌گذشت و تعیین مرز دریایی بین ایران و منطقه بی‌طرف به فراموشی سپرده شد. شاید یکی از علت‌های تعیین نشدن مرز همین بود که اینجا منطقه بی‌طرف دریایی بین دو کشور کویت و عربستان بود. تقویم تاریخ، دهه هشتاد را رقم زد. در این زمان، یعنی در سال‌های ۷۹ و ۸۰ کویت به فعالیت‌های اکتشافی در مرز و منطقه بی‌طرف دریایی بین عربستان و کویت که همجوار آب‌های ایران است، اقدام کرد. اقدامی که حساسیت مقام‌ها و مسوولان وقت وزارت نفت ایران را برانگیخت.

آنچنان‌که سید مهدی حسینی در تازه‌ترین گفت‌وگویش در ۲۳ مرداد با اکو ایران می‌گوید: کویت به درخواست‌های مکرر و دوباره ایران برای گفتگو جدیتی نشان نمی‌داد. سرانجام موضوع میدان «آرش» در شورای عالی خلیج‌فارس به دبیری دکتر علی‌اکبر ولایتی مطرح شد.

در این نشست که سید مهدی حسینی از سوی وزارت نفت در آن شرکت جسته بود، مصوب شد حال که کویت به درخواست‌های گفتگو برای تعیین مرز دریایی پاسخ نمی‌دهد، وزارت نفت با برپایی دکل حفاری، عملیات اکتشاف و تعیین دقیق ذخایر و حدود میدان را انجام بدهد. کاری که در سال ۱۳۸۱ از سوی ایران آغاز شد.

تا اینجا دو مرحله مهم و اثرگذار تاریخی از میدان «آرش» بیان شد. سومین مرحله تاثیرگذار تاریخی در میدان «آرش» یا همان «الدوره» که کویتی‌ها می‌نامندش در ۲۱ آذر سال ۱۴۰۰ رقم خورد. زمانی که رسانه‌ها گزارش دادند توافقی میان کویت و عربستان شکل گرفت که بر پایه آن مدیران عامل دو شرکت نفت خلیجی کویت و شرکت نفت آرامکو عربستان قراردادی را برای توسعه میدان «آرش» امضا کردند.

این قرارداد بین خالد العتبی، مدیرعامل شرکت نفت کویت و امین ناصر، مدیرعامل آرامکو امضا شده بود. خالد العتبی پس از امضای این قرارداد به رسانه‌ها گفت: هدف از این قرارداد رسیدن به تولید یک میلیارد فوت مکعب گاز و ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی در روز است.

این قرارداد که در اجرای تفاهمنامه سوم دی‌ماه ۱۳۹۸ بین دو کشور شکل گرفته بود، سرانجام در یکم فروردین ماه ۱۴۰۱ بین وزیران نفت عربستان و کویت نهایی شد. ایران بدون فوت وقت این قرارداد را غیرقانونی خواند و بر حق خود در میدان «آرش» تاکید کرد. چهارمین سرگذشت تاریخی میدان «آرش» از ششم تیرماه ۱۴۰۲ بر تارک رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها نشست. این زمانی بود که محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در گفتگو با خبرنگاران خبر از آمادگی کامل ایران برای حفاری در میدان «آرش» داد. او گفت: منابع قابل توجهی را در هیات‌مدیره شرکت ملی نفت برای اجرای طرح توسعه میدان «آرش» مصوب کرده‌ایم و با آماده شدن شرایط، حفاری در میدان مشترک «آرش» را آغاز می‌کنیم.

چند روز بعد، در ۱۲ تیرماه ۱۴۰۲ سعدالبراک، وزیر نفت کویت در بیانیه‌ای که الجزیره آن را منتشر کرد، اظهار داشت: ما ادعا‌ها و رویه‌های ایران را در میدان «الدوره» رد می‌کنیم. میدان «الدوره» یک ثروت طبیعی کویتی- سعودی است و تا زمانی که تعیین مرز‌های دریایی حل نشود، هیچ طرف دیگری در آن حقی ندارد.

دو روز بعد، در ۱۴ تیر، وزارت خارجه عربستان موقع را مناسب دانست و در بیانیه‌ای که خبرگزاری دولتی واس یا SPA در خبری فوری آن را منتشر ساخت، اظهار کرد: کل میدان «الدوره / آرش» به‌طور مشترک فقط در مالکیت عربستان و کویت است و آن‌ها دارای حقوق کامل حاکمیتی برای بهره‌برداری از ثروت آنجا هستند.

امین ناصر، مدیرعامل آرامکو، در ۱۷ تیر ۱۴۰۲ گزارشی از پیشرفت کار در میدان «آرش» را به خبرنگاران داد. آنچنان که الشرق‌الاوسط از این گزارش حکایت می‌کند، امین ناصر اظهار داشت: برنامه‌های این میدان گازی، همان‌طوری که با کویتی‌ها برنامه‌ریزی کرده بودیم، در حال پیشروی است. او خاطرنشان ساخت از لحاظ مهندسی و پیشرفت در این مرحله با هیچ مشکلی رو‌به‌رو نشدیم.

رسانه «سعودی پست» در ۵ مرداد ۱۴۰۲ در خبری از قول یک مقام مسوول کویتی نوشت: ایران برای مذاکره بر سر سهم خود در میدان «الدوره / آرش» با عربستان سعودی تماس گرفت، اما پاسخ طرف سعودی این بود که هیچ میدان مشترکی با ایران برای گفتگو وجود ندارد. کار به همین موضع‌گیری‌ها ختم نشد. سعدالبراک، یازدهمین وزیر نفت کویت در ۱۱ سال اخیر در ۶ مرداد در گفت‌وگوی اختصاصی با اسکای‌نیوز عربی مطلب دیگری را عنوان کرد. او گفت: کویت به همراه عربستان، بدون انتظار برای تعیین مرز با ایران، اکتشاف و تولید در میدان گازی «الدوره / آرش» را آغاز خواهد کرد.

الجزیره در ۱۲ مرداد خبر مشابه دیگری را از سوی وزارت خارجه عربستان منتشر ساخت که همچنان بر مالکیت کویتی- سعودی بر این میدان تاکید دارد.

ادعا‌های بی‌مورد در نشست چهل و چهارم شورای همکاری خلیج‌فارس در روز سه‌شنبه ۱۴ آذر ۱۴۰۲ در دوحه قطر بار دیگر به طرزی ملال‌انگیز تکرار شد.

تا اینجا ما به چند واقعیت پی بردیم: نخست اینکه از دهه چهل، کشور کویت هیچ‌گاه تمایلی جدی به گفتگو‌های مرزی و تعیین مرز دریایی از خود نشان نداد.

دوم اینکه تا دهه ۸۰ که دور دوم فعالیت اکتشافی ایران در میدان «آرش» انجام می‌شود، هیچ خبری از حضور عربستان نبود. اما از این پس به تدریج عربستان به عنوان یک طرف ماجرا وارد میدان می‌شود.

سوم اینکه کویت و عربستان در این دوره اخیر بر گفتگو برای تعیین مرز دریایی تاکید می‌کنند. حال این پرسش مطرح می‌شود که انگیزه آن‌ها و به ویژه کویت که هیچ‌گاه حاضر نبود پای میز مذاکره تعیین مرز بنشیند، اکنون چه انگیزه‌ای برای تعیین مرز دریایی دارد؟

پاسخ را باید در اظهارات ۱۴ اسفند ۱۴۰۰ شیخ احمد ناصرالصباح، وزیر خارجه کویت جست. او در این زمان در سخنانی که الجزیره آن را منتشر کرد، اظهار داشت: میدان «الدوره/ آرش» فقط کویتی-سعودی است و مذاکره سه‌جانبه باید برای تعیین مرز‌های فلات قاره انجام پذیرد.

موضع ایران چیست؟

در ایران، محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت، چنانکه پیش‌تر گفتیم، بر انجام عملیات اکتشاف و توسعه و برپایی دکل حفاری در میدان تاکید دارد.

جواد اوجی، وزیر نفت در تازه‌ترین بیاناتش که شانا آن را منتشر ساخت، موضعی روشن، فنی و همدلانه اتخاذ کرد. او به درستی گفت: ایران خواهان بهره‌برداری یکپارچه و مشترک از میدان «آرش» است. با این حال، چنانچه تمایل به تفاهم و همکاری وجود نداشته باشد، ایران بهره‌برداری و اکتشاف از منابع میدان را در برنامه قرار می‌دهد و هیچ‌گونه تضییع حقوق خود را برنمی‌تابد.

علاوه بر مقام‌های ارشد وزارت نفت، صاحبان نظر و کارشناسان خبره نفت نیز بر این باورند که بهترین اقدام ایران برپا ساختن دکل حفاری و اقدام به اکتشاف و توسعه است.

چنانکه مهندس سید مهدی حسینی در گفتگو با اکو ایران تاکید می‌کند که در شرایط کنونی بهترین اقدام ایران برپاسازی دکل حفاری در میدان برای تکمیل فرآیند اکتشاف و توصیف میدان است.

دکتر مسعود فروزنده، تاریخ‌نگار متین نفت نیز باور دارد بهترین اقدام ایران برپاسازی دکل حفاری و پیش بردن فعالیت‌های اکتشاف است.

نکته مهم و آخر اینکه ایران با تریلیون‌ها مترمکعب ذخایر گازی، نیازی واجب و حیاتی به گاز میدان «آرش» ندارد. آنچه برای ایران مهم‌تر به نظر می‌آید، ترسیم و تثبیت خطوط مرزی در این منطقه بی‌طرف بدون هیچ‌گونه پیشداوری و ذهنیت از پیش آکنده است. تنها پس از ترسیم کارشناسانه و دقیق خطوط مرزی است که مشخص می‌شود چه میزان از میدان در آب‌های ایران قرار دارد و چه میزان در منطقه بی‌طرف واقع است. پس از مشخص شدن همه چیز، البته به نشانه کمال صمیمیت و دوستی و حسن همجواری، کشور دوست و همسایه کویت می‌تواند یگانه مشتری گاز تولید شده از این میدان باشد.