درنگی کوتاه در پادزهر جام جم

هنوز ایام تعطیلات نوروزی تمام نشده بود که برخی از نمایندگان مجلس شروع کردند به تعریف و تمجید از برنامه های ویژه نورزوی صدا و سیما. سایت جام جم وابسته به موسسه جام جم یا به عبارت دیگر صدا و سیما، در روز پنج شنبه 11 فروردین گزارشی را منتشر کرد که در آن تمجیدهای این نمایندگان درج شده بود. «برنامه‌هاي متنوع صدا و سيما در نوروز 90 كه حجم زيادي از آن توليدي بوده است، بر اساس نظرسنجي‌هاي انجام شده مورد توجه مردم كشورمان قرار گرفته و باعث شده است تا مردم كمتر به برنامه‌هاي ماهواره‌اي توجه كنند».

ابتدای گزارش با این جمله بود و در ادامه سخنان محمد حسن ابوترابی، علاء الدین بروجردی، عفت شریعتی، پرویز سروری و چند تن دیگر از نمایندگان و حتی مصطفی کواکبیان از فراکسیون اقلیت نقل شده بود. اظهار نظر فرهاد تجری، نماینده قصر شیرین، جالب توجه بود که برنامه های نوروزی امسال را با محتواتر و سازنده تر از سالهای گذشته دانست و آن را پیروزی رسانه ملی در مقابله با شبیخون های فرهنگی شبکه های ماهواره ای غربی خواند که «عملا در میدان جنگ نرم» قرار دارند و در ادامه گفت؛ «رسانه ملي در انعكاس اخبار ، توليد وارائه برنامه هاي سازنده در عرصه هاي گوناگون و جذب مخاطبان از هر نسل و از هر قشري بسيار مثبت عمل نموده است».

محمد رضا ملکشاهی راد پا را فراتر گذاشت و به نقل از کل نمایندگان مجلس گفت؛ «نمايندگان ملت در مجلس از عملكرد رسانه ملي در نوروز تقدير كرده و برنامه هاي متنوع و سازنده صدا و سيما در نوروز 90 را پادزهري در مقابل شبيخون فرهنگي رسانه هاي غربي و دشمنان نظام دانسته اند».

واضح است که قرار نیست سایت مرتبط به صدا و سیما جز تعریف و تمجید نظر دیگری را در مورد برنامه های نوروزی منتشر کند، اما معلوم نیست که چرا صبر نکرد تا این تعاریف را بگذارند بعد از اتمام تعطیلات! علاوه بر این، سلسله تعاریف همچنان ادامه داشت تا آن که سرانجام علی دارابی، معاون سیما، در روز چهارشنبه 31 فروردین به همراه مدیران شبکه ها و با حضور اشخاصی همچون؛ علیرضا خمسه، محسن تنابنده، ایرج طهماسب، حمید جبلی و سیروس مقدم در مرکز همایش های بین المللی صدا و سیما از برنامه سازان برتر برنامه های نورزوی تجلیل و قدردانی کرد.

جدای از آن تعریف و تمجیدها و این قدردانی ها بودند کسانی که زبان به انتقاد باز کنند. در میان منتقدین نمایندگان مجلس نیز دیده می شدند. جواد آرین ‌منش یکی از آنان بود که با انتقاد از برنامه های نوروزی گفت؛ «تولیدات داخلی صدا و سیما در نوروز 90 از کیفیت و مطلوبیت لازم برخوردار نبوده ‌اند و این برنامه ‌ها در برطرف کردن اساسی ‌ترین خواسته مخاطبان که شامل فیلم ‌نامه و بازی مناسب است، موفق عمل نکرده ‌اند».

برخی از دیگر نمایندگان مجلس همانند سید رمضان شجاعی کیاسری، نصرالله ترابی و حتی فاطمه رهبر کمابیش تلقی انتقادی به این برنامه ها داشتند. روزنامه کیهان هم از صف منتقدین عقب نماند و نوشت؛ «تهیه کنندگان تلویزیونی که اصولا یک لیست تکراری و در اوقاتی کاملا مافیایی هستند، نه اهل خلاقیت اند و نه حوصله تولید را دارند، از بیچارگی تلویزیون برای پرکردن آنتن، بهترین استفاده را می برند و پولشان را در می آورند».

از مجموع این تعاریف و انتقادها به درستی نمی توان به یک جمع بندی نهایی رسید چرا که هم اختلاف نظرها بسیار است و هم آن که هر چه باشد نظر و سلیقه بینندگان مهم است و البته هر کسی سلیقه ای دارد. سوای از این موضوع، نکته مهم شبکه های ماهواره ای فارسی زبان است که نسبت به سالهای گذشته هم بیشتر شده اند و هم تنوع آنها قابل مقایسه با گذشته نیست. صدا و سیما امسال در رقابتی سخت تر از گذشته با این شبکه ها قرار داشت و باید برنامه هایی تهیه می کرد تا بینندگان را از آن شبکه ها به خود جلب کند.

مسئله در این است که آیا صدا و سیما موفق به این کار شد و توانست کاری بکند تا بینندگان نیازی به تماشای آن شبکه ها پیدا نکنند؟ آقای تجری که معتقد است صدا و سیما در کار خود موفق بوده و توانست «مخاطبان از هر نسل و از هر قشري» را جذب کند و آقای ملکشاهی راد هم برنامه های آن را پادزهری در برابر شبیخون فرهنگی غرب نامید. پادزهر؟! آیا برنامه های صدا و سیما پادزهری در برابر شبکه های ماهواره ای بود؟!

شاید برای مقایسه بد نیست نگاهی به یکی از این شبکه ها انداخته شود، شبکه ای که درست چند ماه قبل از تعطیلات نوروز کار خود را شروع کرده بود؛ شبکه من و تو. کاش می شد یک نظر سنجی جامعی انجام می شد تا معلوم شود که برای مثال چند نفر برنامه «بفرمایید شام» من و تو 1 را دیده اند یا آن که چند نفر برنامه های مستند من و تو 2 را.

باید منصف بود و واقع نگر تا معلوم شود که شبکه ای با سابقه چند ماه تا چه میزان در جلب بینندگان به خود موفق بوده آن هم با امکاناتی بسیار محدود. بی شک نمی توان برنامه ای همانند بفرمایید شام با آن ادا و اصولهای به شدت سطحی و کم مایه را برنامه ای مثبت تلقی کرد. جالب اینجا است که تعداد قابل توجهی از شرکت کنندگان در این برنامه عادت عجیبی به استفاده از کلمات انگلیسی دارند و حتی بعضی از آنها با وجود چندین سال اقامت در بریتانیا باز به خوبی قادر به بیان آن کلمات نیستند! بنابر عادت معمول این برنامه هم تقلیدی از شبکه های خارجی است که مثل دیگر تقلیدها به صورت ضعیفی ساخته شده است. با وجود این نکات باز نظر بسیاری را به خود جلب کرده و حتی باعث شده تا برخی از آن تقلید کنند و برای مثال پیش غذا و منوی اصلی این قلم امور بر سر سفره خود بیاورند.

شبکه من و تو 2 قصه دیگری دارد. شبکه ای با تنوع گسترده ای از برنامه های مستند تاریخی، علمی، سرگرم کننده و غیره. از سر انصاف باید گفت که مستند جنگهای صلیبی، سفر به اعماق جهان یا مستندهای دانش جنگ افزارها، آغاز یک امپراطوری، رشد جنین و دیگر مستندهای آن برنامه های نیستند که نتوان آنها را دید و نظر بسیاری از بینندگان را به خود جلب کرده است. گذشته از متن و صداگذاری با کیفیت خوب، تنوع گسترده برنامه ها به آن میزان است که هر سلیقه ای را به خود جذب می کند و همین امر نیز باعث شده تا این شبکه نه تنها بر دیگر شبکه های ماهواره ای فارسی زبان بلکه بر برنامه های صدا و سیما نیز سایه اندازد. موضوع در اینجا بزرگنمایی این شبکه نیست بلکه توجه به واقعیتی است که با برگزاری همایش و تقدیر و تعریف و تمجید نمی توان آن را نادیده گرفت و باید به صورت جدی در مورد آن فکری کرد.

واقعیت امر در این است که تلویزیون و برنامه سازی برای آن نیاز به ذوق و خلاقیت دارد و با کمال تاسف باید گفت که در کار این صدا و سیما چیزی که دیده نمی شود همین ذوق و خلاقیت است.

بازگرداندن کلاه قرمزی به صفحه تلویزیون شاید برای بعضی از بینندگان جالب توجه باشد، اما از نظر برنامه سازی به معنای خوردن کفگیر به ته دیگ است. از سوی دیگر، باید پرسید چند درصد از برنامه های شبکه های سیما گفتگو و میزگرد به اشکال مختلف آن است؟ بی اغراق می توان میزان بالایی برای آن ذکر کرد به نحوی که ساعات متمادی از اوقات شبکه های سیما به این امر اختصاص دارند و حتی برخی مواقع، چندین شبکه هم زمان برنامه ای جز گفتگو و میزگرد ندارند. چه کسی می تواند اوقات فراغت و استراحت خود را تنها با مشاهده گفتگوی چند نفر سر کند و از آن لذت هم ببرد؟ اگر چنین کسی یافت شود مطمئنا از افراد پرحوصله ای است که حاضر است خستگی خود را با چنان میزگردهای ملال آوری سر کند.

من و تو 2 ، صرف نظر از قضاوت ارزشی در مورد آن، از نظر حرفه ای نشان داده که یک شبکه در زمینه ای تخصصی و با برنامه هایی جذاب تا چه میزان می تواند در مدت بسیار کوتاهی کارنامه موفقی داشته باشد و این نکته ای است که نباید از آن غافل ماند. در مقایسه با چنین شبکه ای، شبکه های صدا و سیما با برنامه هایی مشابه و یک دست فاقد ویژگی های خاص هستند به جز شبکه چهار که آن هم برنامه هایش آن قدر خاص است که برای عموم مردم جذابیتی ندارد. قرار بود شبکه سه شبکه جوان باشد اما نتیجه چه شد؛ شبکه ای مشابه شبکه یک و دو و حتی پنج. چه انتظاری از این حد از عدم خلاقیت می توان داشت و چگونه این شبکه ها می تواند پادزهری در برابر شبیخون فرهنگی باشند.