«جامعه‌ی خردمحور نیازمند دانش‌نامه‌هاست و برای گسترش دانایی، دانش‌نامه‌های عمومی باید به خانه‌ها راه پیدا کنند.» دیدگاه بالا را دکتر «نوش‌آفرین انصاری»، کتاب‌دار و مدرس پیش‌کسوت کتاب‌داری در برنامه‌ی رونمایی از دانشنامهی «دانش‌گستر»، در مرکز فرهنگی شهرکتاب بیان کرد و افزود: «دانش‌نامه‌ها برای مراجعه‌های گه‌گاهی تهیه نمی‌شوند و مطالعه‌ی آن‌ها می‌تواند بسیار سودمند باشد. هویت انسان قرن 21، هویتی است دانایی‌طلب و دانش‌نامه‌ها ستون‌های این دانایی‌اند؛ از این رو دایره‌المعارف‌ها را می‌توان آثاری تعلیمی به حساب آورد و ما بایستی خود را در معرض استفاده‌ی عمیق و سراسری از دانش‌نامه‌ها قرار دهیم.»
دانشنامهی دانش‌گستر که به تازگی در 18 جلد و به صورت یک‌جا منتشر شده، بزرگ‌ترین و کامل‌ترین دائره‌المعارف عمومی فارسی است. دانش‌گستر 15200 صفحه، 67000 مدخل و 20000 تصویر دارد. این اثر زیر نظر علی رامین، کامران فانی و محمدعلی سادات، با همکاری نزدیک به 300 مترجم، نویسنده و محقق گرد آمده است. ریاست شورای برنامه‌ریزی آن را دکتر محسن خلیجی و سرمایه‌گذاری آن را حسین‌علی سودآور بر عهده داشته‌اند. دانش‌گستر تنها دانشنامهی ایرانی است که تمام مجلدات آن هم‌زمان عرضه می‌شود. 40 درصد مدخل‌های اثر موضوعات مربوط به ایران و اسلام را دربرمی‌گیرد و 60 درصد بقیه نیز به حوزه‌های خارجی اختصاص دارد. دانش‌گستر دانش‌نامه‌ای است عمومی که همه‌ی گروه‌های اجتماعی می‌توانند از آن استفاده کنند.
«مساله‌ی مهم برای کتاب‌داران در مواجهه با دانش‌نامه‌ها این است که چگونه می‌توان وجود آن‌ها را به اطلاع جامعه رساند و مردم را به مطالعه‌‌شان ترغیب کرد.» نوش‌آفرین انصاری با بیان این نکته یادآور شد: «از طرف دیگر نباید فراموش کنیم که دانش‌نامه‌ها قیمت‌های بالایی دارند و تهیه‌ی آن‌ها برای بیشتر علاقه‌مندان مقدور نیست. ناشران ما در مقولات مربوط به تبلیغ و ترویج کتاب باید به این نکته توجه داشته باشند که چگونه می‌توان کتاب را در سراسر ایران توزیع کرد؟ فعالان حوزه‌های فرهنگی «تهران‌زده» هستند، اما در کوچک‌ترین شهرهای ایران افرادی زندگی می‌کنند که تشنه‌ی دانایی و آثار باارزش‌اند. ایران، تهران نیست. در بسیاری از شهرهای نه‌چندان کوچک ما حتی یک کتاب‌فروشی متوسط هم وجود ندارد. پس چطور می‌شود با انسان ایرانی در سراسر ایران سخن گفت؟»
کتاب‌های مرجع را زندانی نکنید!
کتاب‌دار و مدرس پیش‌کسوت کتاب‌داری با انتقاد از رفتاری که با کتاب‌های مرجع در کتاب‌خانه‌ها می‌شود، گفت: «کتاب‌های مرجع را زندانی نکنید! متاسفانه با قرار گرفتن کتاب در لیست کتاب‌های مرجع، اثر برای همیشه در کتاب‌خانه زندانی می‌شود. مردم ما آموزش‌های کتاب‌خانه‌ای ندیده‌اند و از طرف دیگر نمی‌توانند ساعت‌ها در کتاب‌خانه روی صندلی‌های چوبی نشسته و دایره‌المعارف‌ها را ورق بزنند و با لذت به گستره‌ی معلومات‌شان بیفزایند. کتاب‌های مرجع برای تاثیرگذاری بر جامعه باید به خانه‌ها راه پیدا کنند و بر همین اساس توصیه می‌کنم هر کتاب‌خانه دو نسخه از آثار مرجع تهیه کند. یک نسخه برای بخش مرجع که امانت داده نمی‌شود و نسخه‌ی دیگر برای امانت دادن به مراجعه‌کننده‌ها. همچنین بحث فروش قسطی این آثار هم مطرح است که در این عرصه اداره‌های دولتی و بانک‌ها و نهادهای رسمی می‌توانند پیش‌قدم شوند. مثلا اداره‌ای می‌تواند با هدف کمک به کارمندان علاقه‌مندش، اثری مرجع را خریداری کند و قیمت آن را به مرور از حقوق آن‌ها کم کند. به هر حال همه باید دست به دست هم بدهیم تا حصار پیرامون آثار مرجع شکسته شود. ورود دانش‌نامه‌ها به درون خانه‌ها باعث تحول فرهنگی و علمی در خانواده‌ها خواهد شد و به نهادینه شدن رفتارهایی مثل گفت‌وگو، بحث کردن و یادگرفتن از یک‌دیگر یاری خواهد رساند.»
دانش‌گستر فرزند موج نوی کتاب‌داری است
«هرچند دانش‌گستر ریشه در کارهای بزرگانی چون دهخدا و مصاحب دارد، آن را می‌توان فرزند موج نوی کتاب‌داری در ایران دانست.» دبیر شورای کتاب کودک و یکی از اولین مدرسان رشته‌ی کتاب‌داری در دانشگاه تهران، پس از تصریح بر نکته‌ی فوق خاطرنشان کرد: «در نیمه‌ی دوم سال‌های 1340 خورشیدی فضایی بر گروه کتاب‌داری حاکم بود که امروز ثمره‌ی آن را باید در دانشنامهی دانش‌گستر جست‌وجو کرد. آن‌جا ما از یک الگوی آمریکایی تبعیت می‌کردیم و استادان اولیه‌ی رشته نیز از آمریکا آمده بودند. آن موقع بحث‌های مربوط به اخلاق کتاب‌داری، روش‌های تدریس، پیوند بین دروس و... مورد توجه جدی بود. بعد با حضور مدرسان ایرانی، دوره‌ی کارشناسی ارشد کتاب‌داری پاگرفت. در این میان باید از زحمات خانم پروفسور الیس لورل یاد کنم. او که استاد بازنشسته‌ی یکی از دانشگاههای معتبر آمریکا بود، با علاقه‌ای که به ادبیات و کتاب‌داری کودکان داشت، دیدگاه‌های خود را در این عرصه به ما نیز انتقال داد و گرایش همه‌ی ما به ادبیات کودک ریشه در آموزش‌های وی دارد. من شاید شاید سومین مدرسی بودم که در دانشگاه به تدریس کتاب‌های مرجع پرداختم. ما کلاس‌های چالشی‌ای ترتیب می‌دادیم و دانشجو موظف بود برای یافتن پاسخ پرسش‌ها به کتاب‌های مرجع مراجعه کند و پاسخش را به صورت مستند ارائه کند. آموزش قواعد استناد یکی از نکات مهم آن دوره‌ها بود. از آن دوره‌ها شخصیت‌های مهمی برآمدند که کامران فانی یکی از آن‌هاست. اگر روزگاری تولید بنیادین فرهنگی در ایران انجام نشده بود، دانش‌گستر نمی‌توانست بر روی شانه‌های کارهای گذشته بیستد. آدم‌های بزرگ، تصمیم‌های بزرگ می‌گیرند و دانش‌گستر هم یکی از کارهای بزرگ و ماندگار در فرهنگ ایرانی است.»
دبیر فرهنگ‌نامه‌ی کودکان و نوجوانان در پایان سخنان خود کوشش‌های انجام گرفته در راه تولید کتاب‌های مرجع را گامی در مسیر شکل دادن به هویت ملی دانست و تصریح کرد: «بی‌اعتنایی به کتاب‌های مرجع، بی‌اعتنایی به سازندگان هویت ملی است. نشناختن کتاب مرجع، ریشه در جهل دارد. متاسفانه نه فقط مردم عادی جامعه‌ی ما، که مسئولان و مدرسان دانشگاههای ما هم با کتاب‌های مرجع بیگانه هستند. همچنین فراموش نکنید کتاب مرجع نیاز به حامی و جریان حمایتی دارد.»
استفاده از کتاب‌های مرجع نیاز به آموزش‌های اولیه دارد
کامران فانی، یکی از سرپرستان دانشنامهی دانش‌گستر با بیان این‌که «استفاده از کتاب‌های مرجع نیاز به آموزش‌های اولیه دارد» افزود: «ما ایرانی‌ها به یک معنا پرسش‌های مغشوش، غیردقیق و پراکنده‌ای داریم. خودمان به صورت دقیق نمی‌دانیم دنبال چه چیزی هستیم. در مسیر پاسخ دادن یا یافتن پاسخ به پرسش‌ها، ابتدا باید سوالات را دقیق‌تر و مناسب‌تر کرد. هر پرسشی فقط یک پاسخ ندارد. حسب نیاز پرسش‌گر، پاسخ می‌تواند متفاوت باشد. آموزش استفاده از دانش‌نامه‌ها باید از خانوداه‌ها شروع شده، در دبستان پرورش داده شود تا در دبیرستان کاربرد عملی پیدا کند. دانشجویان یا فعالان حوزه‌های کارهای غیردانشگاهی ضروری است از نحوه‌ی استفاده از دانش‌نامه کاملا مطلع باشند.»
فانی در ادامه‌ی سخنان خود به تناقض بین افزایش تولید کتاب‌های مرجع با بی‌اعتنایی جامعه به این کتاب‌ها در ایران پرداخت و یادآور شد: «یکی دیگر از وجوه دوگانگی در جامعه‌ی ایرانی را در مقوله‌ی کتاب‌های مرجع می‌شود دید. در سی ـ چهل سال اخیر ما شاهد شکوفایی و رونق دایره‌المعارف‌نویسی در ایران بوده‌ایم. دایره‌المعارف‌ها یکی از کتاب‌های مرجع هستند. وظیفه‌ی کتاب مرجع نیز پاسخ‌گویی به پرسش‌هاست. شکوفایی در تولید آثار مرجع نشانگر نیاز جامعه به این قبیل منابع است. جامعه‌ی کنجکاو به ابزار پاسخ‌گویی نیاز دارد. در این سال‌ها کتاب‌های مرجع متعددی در ایران منتشر شده، اما از طرف دیگر می‌بینیم این کتاب‌ها آن‌طور که باید مورد استقبال قرار نمی‌گیرند. متاسفانه جامعه‌ای که چند میلیون دانشجو دارد و طبقه‌ی متوسط جدیدش از تحصیلات عالی برخوردار است، تقریبا هیچ استفاده‌ی جدی و گسترده‌ای از این ابزار پاسخ‌گویی نمی‌برد. بین کتاب‌های مرجع، فرهنگ لغت و دایره‌المعارف تک جلدی کتاب‌هایی هستند که به درد عامه‌ی مردم می‌خورند. در کشورهای پیش‌رفته این دو کتاب جزء کتاب‌های خیلی عادی و پرکاربرد مردم محسوب می‌شوند. مثلا در خانه‌ی هر فرانسوی «لاروس» را می‌شود پیدا کرد و در خانه‌ی هر آلمانی، علاوه بر سایر کتاب‌های مرجع، «بروکهاوس» را خواهیم دید. دایره‌المعارف به صورت طبیعی یکی از نیازهای روزانه‌ی آن‌هاست. در ایران ما شاهد کتاب‌های مرجع متفاوتی هستیم؛ گفته می‌شود تیراژ این کتاب‌ها در ایران بالاست، اما انتشار کتاب مرجع با شمارگانی که در ایران هست، به هیچ وجه قابل قبول نیست. تا پیش از این مهم‌ترین کتابی که در ایران در حوزه‌های دانش‌های عمومی منتشر شده، دایره‌المعارف مصاحب بوده. هرچند از چاپ جلد اول تا جلد آخر این مجموعه، 45 سال طول کشید، مجموعه می‌تواند پاسخگوی اغلب سوالات طبقه‌ی پرسش‌گر ایرانی قرار بگیرد. کل مجموعه تاکنون به چاپ هفتم رسیده و تیراژ مجموع این هفت نوبت به سی‌هزار نسخه هم نمی‌رسد. چنین شمارگانی برای کتاب مرجعی که تا چندی پیش تنها کتاب مرجع عمومی ایران بود، برای 20 میلیون خانواده‌ی ایرانی که پنج تا شش میلیون خانواده‌ی آن در طبقه‌ی متوسط جدید قرار می‌گیرد، فوق‌العاده اندک است. پس ما از یک طرف اشتیاق به تولید آثار مرجع داریم و از طرف دیگر شاهد بازخورد مناسبی از طرف جامعه نیستیم. جامعه‌ای که پرسش‌های مهم نداشته باشد، دنبال یافتن پاسخ نیز نخواهد بود، حس کنجکاوی‌اش از بین خواهد رفت و نیازی به داشتن دانش گسترده احساس نخواهد کرد. چنین جامعه‌ای همه چیز را بدیهی و مسلم می‌گیرد و تمایل دارد پاسخ سوالاتش را از منابع شفاهی، شایعه یا در نهایت از طریق منابع غیررسمی مجازی به دست بیاورد و به همین نیز راضی باشد. تا زمانی که این معضل اجتماعی حل نشود، تلاش‌های صورت‌گرفته در مسیر دانش‌نامه‌نویسی راه به جایی نخواهد برد.»
دانشنامهی دانش‌گستر چه ویژگی‌هایی دارد؟
این دایره‌المعارف‌نویس و کتاب‌شناس در تشریح ویژگی‌های دانش‌گستر گفت: «دانش‌گستر دانش‌نامه‌ای است عمومی که تمام رشته‌ها و شاخه‌های معرفت بشری را در سراسر جهان مورد توجه قرار داده. رشته‌ها در چهار موضوع کلی دسته‌بندی شده‌اند: علوم انسانی، علوم اجتماعی، علم و صنعت و هنر. دانش‌گستر بر اساس اصول و اهداف دایره‌المعارف‌های بزرگ جهان، مثل بریتانیکا، لاروس و بروکهاوس تدوین شده است. در نظر ما هر فرد در حوزه‌ای غیر از حوزه‌ی اصلی خودش، فردی است عوام. یعنی یک پزشک در حوزه‌های مربوط به تاریخ یا جغرافیا فردی است عوام و نیازمند مراجعه به دایره‌المعارف‌های عمومی. دانشنامهی عمومی معیار اصلی پاسخ‌دهی به پرسش‌هاست. دانشنامهی عمومی است که جامعه را تربیت می‌کند و دانشنامهی تخصصی به نوعی ابزار کار به حساب می‌آید. مطالب دانش‌گستر کاملا از نظر علمی روزآمد است. مساله‌ی گذشت زمان یکی از مهم‌ترین آفت‌هایی است که دانش‌نامه‌ها را تهدید کرده یا حتی اطلاعات آن‌ها را نادرست نشان می‌دهد. کوتاهی مطالب ویژگی دیگر مقاله‌های دانش‌گستر است. ما سعی کردیم با کوتاه‌تر کردن حجم مطالب، به افزایش مدخل‌ها بپردازیم و موضوعات بیشتری را تحت پوشش قرار دهیم. همین رویه باعث شد دانش‌گستر شصت هزار مدخل داشته باشد، درحالی‌که دایره‌المعارف مصاحب سی و چهار هزار مدخل دارد. علاوه بر این دانش‌گستر به زندگی‌نامه افراد و مشاهیر در حال حیات هم توجه کرده و این چیزی است که دایره‌المعارف‌ها معمولا از آن پرهیز می‌کنند. در دانش‌گستر اطلاعات مربوط به زندگی حدود سه‌هزار فرد زنده را می‌توانید بخوانید. ما به فیلم‌ها و کتاب‌های مهم هم پرداخته‌ایم. به اسامی خیابان‌ها، میدان‌ها، کاروانسراها، موزه‌ها و... توجه کرده‌ایم و اولین دانش‌نامه‌ای هستیم که حوزه‌های تخصصی مثل مهندسی را هم در دایره‌ی کار خود قرار داده‌ایم. ما یقین داریم کار ما مثل هیچ دانشنامهی دیگری کامل نیست و امیدواریم با کمک مراجعه‌کنندگان به اثر، ایرادهای احتمالی موجود را برطرف کنیم.»
دانش‌نامه‌های دیجیتالی تا چه حد معتبر هستند؟
«دانش‌نامه‌های دیجیتالی تا چه حد معتبر هستند؟» فانی در پاسخ به پرسشی که خود طرح کرده بود تصریح کرد: «مساله‌ی ما در مقوله‌ی دانش‌نامه‌نویسی مساله‌ی فرم انتشار اثر نیست. مساله این است که ابتدا باید دانش‌نامه تدوین شود تا بعد بتوان در مورد شکل انتشار آن سخن گفت. یکی از ویژگی‌های دانش‌نامه‌ها کنترل محتواست. یعنی گروهی بر جریان تولید مطالب نظارت دارد. آیا در تمام دانش‌نامه‌های مجازی چنین گروهی وجود دارد؟ جایگاه علمی این گروه در چه سطحی است؟ چه کسانی صحت اطلاعات آن را تایید می‌کنند؟ اما اگر دانش‌نامه‌ای با اصول علمی تدوین شده باشد، دیگر مساله سر نوع انتشار آن نخواهد بود.»
در ادامه‌ی این برنامه استاد مهدی محقق، دایره‌المعارف نویس و رئیس هیات‌مدیره‌ی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با ابراز شادی از انتشار دانشنامهی دانش‌گستر به بیان خاطراتی از کارهای خود در دانشنامهی جهان اسلام و دانشنامهی تشیع پرداخت.
دانشنامهی دانش‌گستر پایگاهی اینترنتی با نشانی زیر دارد:
http://daneshgostarenc.ir
برای خرید اینترنتی مجموعه نیز می‌توانید به نشانی زیر مراجعه کنید:
http://encpay.com
ادامه جنجالیهای پرونده فساد؛ محمدحسین میثاقی واقعا پول گرفته است؟ 
عکس | کامنت جنجالی «احمد خمینی» علیه پرسپولیسیها 
عکس | آقای حسن یزدانی آلبوم شما با ابراهیم رئیسی تکمیل است 
شاسیبلند جنجالی مدیرانخودرو زیر تیغ سازمان استاندارد 
خنکترین روستاهای تبریز حتی در فصل بهار و تابستان 
قیمت تتر از دلار آزاد عقب افتاد! 
