نشست سران جی ۲۰: آیا هند از روسیه جدا می‌شود؟

فرارو- هنگامی که تانک‌های روسی در فوریه ۲۰۲۲ میلادی وارد اوکراین شدند و آغاز بزرگترین جنگ اروپا از زمان جنگ جهانی دوم به این سو را رقم زدند کشور‌های سراسر جهان برای انتخاب بین کی یف مورد حمایت غرب از یک سو و مسکو از سوی دیگر تحت فشار قرار گرفتند. برای بیش از ۱۸ ماه از آن زمان دهلی نو حفظ رابطه‌ای متوازن بین دو طرف را مدیریت کرده و با دقت از محکوم کردن مستقیم روسیه دوست قدیمی خود خودداری وزیده است. با این وجود، در حالی که رهبران کشور‌های گروه جی ۲۰ روز جمعه برای اجلاس سالانه وارد پایتخت هند شدند "نارندرا مودی" نخست وزیر هندوستان ممکن است مجبور شود جانب یکی از دو طرف جنگ را بگیرد.

به گزارش فرارو به نقل از الجزیره، هند و روسیه شرکای دوران جنگ سرد هستند. اتحاد جماهیر شوروی پس از میانجی گری برای صلح بین هند و پاکستان برای پایان دادن به جنگ ۱۹۶۵ میلادی رزمناو‌ها و ناوشکن‌ها را در دفاع از دهلی نو مستقر کرد. شوروی این اقدام را پس از آن انجام داد که ایالات متحده یک کشتی جنگی تهدیدآمیز را در جریان جنگ سال ۱۹۷۱ میلادی بین همسایگان واقع شده در آسیای جنوبی به خلیج بنگال اعزام کرد.

هند از نظر تاریخی نیز برای تامین بخش عمده تسلیحات زرادخانه دفاعی خود و پوشش دیپلماتیک در شورای امنیت سازمان ملل متحد به روسیه وابسته بوده است. در مقابل، هند تنها کشور جنوب آسیا بود که از حمله شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹ میلادی دفاع کرد.

اکنون بیش از چهار دهه از آن دوران می‌گذرد. امروز هند یک اقتصاد بزرگ نادر است که آشکارا روسیه را به دلیل جنگ با اوکراین مورد انتقاد قرار نداده است. از زمان شروع جنگ این کشور هم چنین سومین خریدار بزرگ نفت روسیه پس از اتحادیه اروپا و چین بوده است. این در حالیست که غرب تلاش کرده این فروش را محدود کند تا دست پوتین برای جنگ در اوکراین بسته‌تر شود.

با این وجود، به نظر می‌رسد باد‌های تغییر در حال وزیدن هستند. هند در مورد جنگ در اوکراین موضع صریح تری اتخاذ کرده است. هند در سالیان اخیر خرید‌های دفاعی خود را از روسیه کاهش داده و در عوض برای تامین تسلیحات مورد نیازش به ایالات متحده، فرانسه و اسرائیل روی آورده است. هم چنین، قیمت نفت روسیه افزایش یافته و خرید نفت از آن کشور برای هند کم‌تر از گذشته صرفه اقتصادی دارد. در همین حال، پوتین تصمیم گرفته علیرغم حضور تمام رهبران کشور‌های غربی از جمله "جو بایدن" رئیس جمهور ایالات متحده در اجلاس جی ۲۰ از حضور در آن نشست خودداری ورزد.

بنابراین، آیا هند به آرامی از روسیه دور می‌شود؟ و این دوری چه معنایی برای نظم جهانی خواهد داشت؟

پاسخ کوتاه به این پرسش آن است که بعید به نظر می‌رسد هند به زودی به طور رسمی از روسیه جدا شود. با این وجود، برخی از کارشناسان هشدار می‌دهند که دوستی میان دو کشور به باری بر دوش جاه طلبی‌های ژئوپولیتیک دهلی نو تبدیل شده است. خط سیر روابط هند و روسیه روشن است: این رابطه به طور مداوم در حال افول است در حالی که دولت مودی روابط خود را با غرب تقویت کرده است.

رابطه میراثی

دوستی مدرن بین هند و روسیه که در طول جنگ سرد شکل گرفت از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ ادامه یافته است: روسیه با تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده، ژاپن و چند کشور دیگر علیه هند پس از آزمایش‌های هسته‌ای ۱۹۹۸ دهلی نو مخالفت کرد.

نزدیک به ۷۰ درصد از هواپیما‌های جنگی مورد استفاده نیروی هوایی و نیروی دریایی هند، ۴۴ درصد از کشتی‌های جنگی و زیردریایی‌های آن کشور و بیش از ۹۰ درصد از خودرو‌های زرهی ارتش هند از روسیه تامین شده اند. آن دو کشور از طریق همکاری با یکدیگر موشک کروز مافوق صوت براهموس را ساختند که اکنون به فیلیپین صادر می‌شود. هند در سال ۲۰۱۲ میلادی یک زیردریایی هسته‌ای را از روسیه اجاره کرد.

روسیه هم چنین شریک ثابت برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی هند بوده و به دهلی نو در ساخت نیروگاه هسته‌ای کودانکولام بزرگترین نیروگاه آن کشور در ایالت جنوبی تامیل نادو کمک کرده است.

در حالی که روابط هند با غرب در سه دهه گذشته به طور چشمگیری تقویت شده و نفوذ جهانی روسیه ضعیف شده دهلی نو مراقب بوده که با مسکو دشمنی نکند. "آشوک کانتا" سفیر سابق هند در چین می‌گوید: "رابطه هند با امریکا و سایر کشور‌های غربی در حال گذار است. این رابطه از نظر ماهیت در حال نزدیک‌تر شدن بوده، اما نه به قیمت کاهش روابط هند با روسیه. رابطه میان هند و روسیه یک رابطه میراثی است و تغییر چندانی نکرده است".

دست کم در ابتدا به نظر می‌رسید که جنگ در اوکراین به آن دوستی قدیمی رونق تازه‌ای بخشیده است. هند پیش از جنگ تقریبا هیچ نفتی از روسیه نمی‌خرید. با این وجود، مسکو پس از تحریم‌های غرب علیه روسیه که باعث شد تا مسکو نفت با تخفیف را به دوستانی مانند هند ارائه کند به یکی از تامین کنندگان اصلی انرژی هندوستان تبدیل شد. از زمان آغاز جنگ اوکراین هند بیش از ۳۴ میلیارد یورو (۳۶.۷ میلیارد دلار) نفت وارد کرده است. هند در سال ۲۰۲۳ میلادی به بزرگترین خریدار نفت خام روسیه تبدیل شد و ۳۸ درصد از صادرات نفت روسیه را به خود اختصاص داد.

کانتا می‌گوید: "این بخشی از خودمختاری استراتژیک هند است جایی که آن کشور سیاست‌هایی را دنبال می‌کند که با منافع ملی خود مطابقت دارد و از هیچ کشور و اردوگاهی پیروی نمی‌کند. با این وجود، واقعیت‌های ژئوپولیتیک و داده‌ها نشان می‌دهند که تصور هند از منافع ملی خود ممکن است در حال تغییر باشد".

در حالی که روسیه هم چنان بزرگترین تامین کننده تجهیزات دفاعی هند است طبق آخرین داده‌های موجود فروش آن تجهیزات در دهه گذشته حدود ۶۵ درصد کاهش یافته و به ۱.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ میلادی رسیده است. در عین حال، خرید‌های دفاعی هند از ایالات متحده تقریبا ۵۸ درصد افزایش یافته و به ۲۱۹ میلیون دلار رسیده است البته این رقم بسیار کمتر از خرید‌های هند از روسیه است. به طور مشابه خرید هند از فرانسه حدود ۶۰۰۰ درصد افزایش یافته و به اوج ۱.۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ میلادی رسیده در حالی که معاملات آن کشور با اسرائیل کمی بیش از ۲۰ درصد افزایش یافته و به ۲۰۰ میلیون دلار رسیده است.

مطمئنا سهم روسیه هم چنان قابل توجه است. کاتنا می‌گوید: "در هر صورت ما نمی‌توانیم همکاری را در مدت زمان کوتاهی کاهش دهیم".

"هاری سشاسایی" پژوهشگر اندیشکده هندی بنیاد تحقیقات آبزرور می‌گوید حتی اگر ایالات متحده و فرانسه به تدریج وابستگی نظامی هند به روسیه را کاهش دهند دهلی نو خود را متحد غرب نخواهد خواند. او می‌افزاید:"این بدان خاطر است که هند توان جانبداری را ندارد و نمی‌خواهد از اولویت‌های داخلی خود منحرف شود".

با این وجود، تغییر صرفا در بعد سخت افزار نظامی در حال رخ دادن نیست. مودی پس از این که در ابتدا از صحبت کردن زیاد در مورد جنگ روسیه در اوکراین خودداری ورزید در ماه سپتامبر در اظهارنظر‌های عمومی ضبط شده توسط دوربین‌ها به پوتین گفت که "دوران امروز دوران جنگ نیست". از آن زمان، به این سو مودی مکررا هند را به عنوان یک صلح ساز بالقوه مطرح کرده و چندین بار با پوتین و "ولودیمیر زلنسکی" رئیس جمهور اوکراین که در ماه مه در حاشیه اجلاس سران گروه جی – ۷ در ژاپن نیز با او ملاقات داشت صحبت کرده است.

به گفته سشاسایی دهلی نو با توجه به روابط تاریخی خود با مسکو و خرید‌های نفت اخیرش برای به دست آوردن اعتبار به عنوان یک میانجی بیطرف تلاش کرده است. دیگر کشور‌ها از جمله ترکیه و عربستان سعودی نیز تلاش کرده اند چنین نقشی را ایفا کنند.

در حالی که پالایشگاه‌های هند از زمان آغاز جنگ اوکراین نفت خام روسیه را خریداری می‌کنند این خرید‌ها شروع به کاهش کرده است. واردات نفت خام مورد نیاز هند از روسیه در ماه جولای به دلیل کاهش فصلی تقاضا در فصل باران‌های موسمی و تعمیر و نگهداری سالانه در پالایشگاه‌ها ۸ درصد کاهش یافت. فارغ از آن، تخفیف نفت روسیه تا ۸۷ درصد کاهش یافته و به دلیل قیمت‌های بالاتر و مشتریان جدید از ۲۵ دلار بازای هر بشکه به ۳۰ دلار افزایش یافته است.

این امر ادامه خرید از مسکو را برای دهلی نو به گزینه‌ای کمتر جذاب تبدیل کرده به خصوص که هند مجبور شده بود برخی از پرداخت‌ها را به درهم و یوان انجام دهد و به ویژه آن که استفاده از ارز یوان به دلیل تنش‌های اخیر در رابطه هند با پکن گزینه‌ای کم‌تر مطلوب برای دهلی نو محسوب می‌شود. در ماه آگوست خرید نفت هند نسبت به ماه پیش از آن ۱۳ درصد کاهش داشت البته هنوز ۶۳ درصد بیش‌تر از یک سال گذشته بوده است.

روسیه گذشته هند است

تشنگی هند برای نفت خام روسیه را به عنوان "خرید فرصت طلبانه" توصیف کرده اند به ویژه آن که هند به عنوان یک کشور در حال توسعه به منابع مختلفی در سبد انرژی خود نیاز دارد. با این وجود، خرید انرژی نشان دهنده هیچ گونه پیشرفت بزرگی در روابط میان دو کشور نیست. آنچه اهمیت دارد روابط بین ملت‌ها و سرمایه گذاری‌های دو جانبه است که هر دو به سختی وجود دارند.

طبق داده‌های دولت هند حدود ۱۴۰۰۰ هندی در روسیه زندگی می‌کنند که ۴۵۰۰ نفر آنان دانشجو هستند. اطلاعات مربوط به تعداد روس‌های ساکن هند در دسترس نبود، اما ارزیابی‌های تخمینی نشان می‌دهد که بسیار کم‌تر از تعداد هندی‌های ساکن روسیه هستند. در مقابل، ۴.۹ میلیون نفر هندی الاصل در ایالات متحده زندگی می‌کنند. ۲.۸ میلیون هندی نیز در بریتانیا و اتحادیه اروپا زندگی می‌کنند. امروزه چند هندی روسی صحبت می‌کنند؟ تعدادی بسیار اندک. از جوانان هندی بپرسید که آیا آنان علاقه‌ای به روسیه دارند؟ پاسخ منفی است.

روسیه گذشته هند است. اروپا و آمریکا آینده هند هستند. تمایل هند به مات کردن چین با استفاده از کمک روسیه به جایی نرسیده است. به عبارت دیگر، توانایی روسیه برای میانجی گری بین چین و هند بسیار محدود است. علاوه بر این، منافع هند اکنون از نظر ژئوپولیتیکی به منطقه هند و اقیانوس آرام امتداد یافته جایی که هند پکن را به عنوان رقیب اصلی خود می‌بیند و در آنجا با قدرت‌هایی مانند استرالیا، فرانسه، ژاپن و ایالات متحده همکاری می‌کند. از این نظر، روسیه دیگر شریک طبیعی هند نیست. این به این معنا نیست که بین آن دو کشور خصومتی وجود دارد، اما اکنون واقعیت‌های دیگری وجود دارند.