كتاب‌هاي پرفروش در سال‌هاي اخير در ايران هميشه بحث انگيز بوده اند.به دليل نبودن منبع مناسبي براي به‌دست آوردن آمار پرفروش‌هاي كتاب هميشه در اين مورد ابهام‌هايي بوده است. مبهم بودن آمار فروش هر كتاب باعث مي‌شود هر ناشري هر وقت دلش خواست كتاب منتشر‌شده توسط خود را پرفروش معرفي كند و در اين ابهام، قضاوت درباره درستي يا نادرستي بسياري از آمارها، احتمال خطاي بيشتري دارد. آخرين آنها مربوط به كتاب «دا» مربوط مي‌شود كه به چاپ صدم رسيد. اما به هر حال در اين يادداشت نگاهي به كتاب‌هاي پرفروش در سال‌هاي اخير داريم.
آثار پرفروش را مورد به مورد كه تحلیل می‌‌‌کنیم متوجه می‌‌‌شویم که همه آنها در لحظه مناسب برحساسیت جامعه انگشت گذاشته‌اند.کلمه «پرفروش» مثل آچار فرانسه همه‌جا به کار می‌‌‌رود. هر کتابی که نسخه‌‌‌های متعددی از آن به فروش رود «پرفروش» نامیده میشود. بر این اساس می‌‌‌توان گفت که کتاب‌‌‌های پرفروش را می‌‌‌توان در چهاردسته طبقه‌بندی کرد.
نخستین دسته شامل همه آثاری میشود که از قانون پخش گسترده تبعیت میکنند؛ این دسته از کتابها نوشته می‌‌‌شوند تا پرفروش باشند. فرهنگ لغت و کتاب‌‌‌های عملی (نظیر آ‌موزش تعمیر و خرده کاری در منزل، باغچه‌بانی، روش زندگی و شیوه‌‌‌های موفقیت در ازدواج یا رژیم لاغری) و نیز ادبیات «عامه‌پسند» چه رمان‌‌‌های احساساتی یا پلیسی در این دسته قرار می‌‌‌گیرند.
پس از آن نوبت به پرفروش‌‌‌های «برنامه‌ریزی شده» می‌‌‌رسد،این گونه شامل روش‌‌‌های پیچید‌‌ه‌ای به صورت ماشینی میشود و بر اساس تجاري‌سازی فروش بالای اثر بنا شده است. این بخش امروزه به شدت در حال توسعه است.
در سطح دیگر که به دسته دوم نزدیک است کتاب‌‌‌های چهره‌‌‌های برجسته مثل شخصيت‌هاي سياسي، آدم‌هاي مشهوردر ادبيات و كساني كه جايزه گرفته‌اند قرار دارند. اینها را نمی‌‌‌‌توان پرفروش برنامه‌ریزی شده نامید. بلکه باید به آنها پرفروش قابل پیش‌بینی نامید؛ همه می‌‌‌دانند که اگر این کتابها خوب باشند با فروش بالایی مواجه خواهند شد. در دسته پایانی آثاری قرار دارند که با فروش «غیر منتظره» روبه‌رو می‌‌‌شوند. این بی‌تردید تنها گروه واقعی آثار پرفروش است.
چنین کتابی با هدف برانگیزی علاقه گروهی از مردم نوشته نمی‌‌‌شود و به قوانین بازار نشر نیز کاری ندارد، بلکه تنها به تاریخ اذهان توجه میکند. پدیده مدرن پرفروش در جالب‌‌‌ترین شکل خود همین است.
نكته مهم دیگر اینكه اصولا تیراژ بالای یك رمان را اغلب مخاطبان زن تعیین می‌كنند، چه تعداد مخاطبان مونث بسیار بیشتر از جنس مخالف است و یكی از دلایل عمده موفقیت فروش آثار نویسندگان زن در این سال‌ها حمایت خوانندگانی بوده كه در كتاب‌های ایشان نوعی همذات‌پنداری جنسیتی را درك كرده‌اند.
کتاب‌هاي هميشه پرفروش
قرآن حساب جداگانه اي دارد. خانه مسلماني نيست که از کلام خدا خالي باشد. شايد چند هزار بار، با انواع شکل‌ها و سليقه‌ها در اين 100 سال قرآن به چاپ رسانده‌ايم؛ از عم جزء‌هاي قديمي تا قرآن‌هاي بسيار نفيس و با خطاطي هنرمندترين خوشنويسان.
غير از قرآن، مفاتيح و نهج البلاغه و صحيفه سجاديه هم مکرر چاپ و منتشر مي‌شود.
ديوان حافظ هم بخت چاپ‌هاي مکرر و پي در پي، با انواع خط ها، تصحيح ها، روايت ها، تزيين ها، قطع‌ها و سليقه‌ها را داشته است. در خانه ما 10، 15 جلدي حافظ هست. اما خوش دارم همان حافظ قديمي خودم را باز کنم و بخوانم؛ ديواني کوچک تر از تقويم جيبي، چاپ 1328 شمسي که لبه کاغذ صفحه‌ها را قرمزرنگ زده اند؛ کار انتشارات علي اکبر علمي. خواندن به کنار، ديوان حافظ هم به‌طور معمول در تمام خانه‌ها هست.
اما شايد باورکردني نباشد که پس از اينها پرفروش ترين کتاب نيم قرن اخير نه مذهبي است، نه ادبي و نه شعر.
باورتان مي‌شود کتاب آشپزي خانم منتظمي که حالا بايد به چاپ چهلم هم رسيده باشد، از پرفروش ترين‌ها باشد؟ مجموعه کارهاي ذبيح منصوري داستان نويسي که بيهوده خود را مترجم مي‌ناميد، از نظر فروش اعجاب‌آور است. خدا مي‌داند از سينوهه، شاه جنگ ايرانيان، امام‌حسين(ع) و ايران و... تا امروز چندصد هزار نسخه چاپ شده و به فروش رفته است. ملاحظه کنيد حرف بر سر بهترين‌ها و معتبرترين‌ها نيست. صرفا پرفروش‌ها را مرور مي‌کنيم.
در ميان کتاب‌هاي مرجع، مجموعه سترگ فرهنگ فارسي، تاليف دکتر محمد معين اقبال عموم يافت. از فرهنگ انگليسي- فارسي حييم هم بيش از منابع مشابه خود استقبال شد. نيز - با دريغ- مجموعه شش جلدي شرح حال رجال ايران يک تحقيق وقت و جان بر بود که در رشته خود نظيري نيافت. کار ارجمند يحيي آرين پور- از صبا تا نيما- هم اثري ماندگار و در زمينه خود، تکرارناشدني است. چنين کارهايي تنها حاصل بخشي از عمر يک پديدآورنده نيست؛ چکيده نبوغ او هم به‌شمار مي‌آيد.
در همين رشته کار اثر تحقيقي و تخصصي ديگري هم هست؛ تاريخ جرايد و مجلات ايران، کار محمد صدرهاشمي. همين طور کتاب صدسال داستان نويسي در ايران کار حسن عابديني و تاريخ سينماي ايران، نوشته جمال اميد. کارهاي گرامي ديگري هم هستند - مثل فرهنگ کوچه، کار شاملو- که خواننده با انصاف از گستردگي و خلاقيت مضموني آن حيرت مي‌کند.
در زمينه تاريخ، کتاب تاريخ مشروطه ايران کار کسروي همچنان پيشتاز است. از نظر اقبال خوانندگان، سرگذشت موسيقي ايران نوشته روح الله خالقي، نمونه خوبي است. کارهايي چون آثار عبدالحسين زرين کوب يا دکتر اسلامي ندوشن يا شفيعي کدکني يا مصطفي رحيمي و... هم هست که هرگز فروش پرشمار ندارند اما اهل نظر به اين کارها توجه دائم دارند.
پرفروش‌هاي سال 88
پرفروش ترین کتاب در سال 87، «دا» خاطرات سیده زهرا حسینی بود که به کوشش سیده اعظم حسینی تدوین و از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شد. این کتاب سال 88 نیز به یکی از پر فروش ترین‌ها تبدیل شد تا جایی که چاپ صدم را نیز از سر گذراند. «دا» همچنین پرفروش ترین کتاب سال انتشارات سوره مهر نیز شد.
يکی از کتاب هایی که با توجه به فروش بعد از چاپ، به یکی از پر فروش‌ها تبدیل شد؛ «نون نوشتن» محمود دولت آبادی بود که چندی پیش از سوی نشر چشمه به چاپ رسید.
پنج هزار نسخه چاپ اول این کتاب به فاصله چند روز بعد از انتشار به فروش رسید. «نون نوشتن» نقطه‌نظرات محمود دولت‌آبادی درباره نوشتن و تجربیات و خاطرات سال‌های نویسندگی‌اش است که به شکل یادداشت‌های سالانه درباره کارهایی که کرده، انتشار یافته است. «بابانظر» که به روایت خاطرات شهید محمدحسن نظرنژاد می پردازد نیز در سال 88 رونمایی شد. این کتاب که در فاصله چهارماه به چاپ بیستم رسید، توجه بسیاری از مسئولان، هنرمندان، منتقدان و... را به خود جلب کرد و توانست یکی از موفق ترین کتابها در عرصه خاطره نویسی باشد. «بابانظر» در چاپ های جدید خود با لوح فشرده «درد دل های پرویز پرستویی درباره کتاب بابانظر» عرضه شد.
«برف و سمفونی ابری» داستانی درباره مردگان
مجموعه داستان «برف و سمفونی ابری» نوشته پیمان اسماعیلی یکی دیگر از کتاب های مهم بود که البته در سال 1387 به چاپ رسید اما در سال 88 نیز توانست یکی از کتاب های مورد توجه باشد. این کتاب در 95 صفحه، يك هزار و 750 نسخه و با قیمت يك هزار و 800 تومان برای اولین بار در تابستان 87 از سوی نشر چشمه منتشر شد. این کتاب شامل هفت داستان کوتاه است و موضوع اصلی بیشتر این داستان‌ها «مردگان» هستند. نخستین داستان از این کتاب پیش از این موفق شده بود مقام نخست جایزه داستان کوتاه شهر کتاب را در سال 1386 از آن خود کند.
مجموعه داستان «برف و سمفونی ابری» در رشته ادبیات نمایشی عنوان برترین اثر جایزه «روزی روزگاری» را از آن خود کرد.
«مرگ بازی» اثری قابل اعتنا در ادبیات معاصر «مرگ بازی» شامل 9 داستان کوتاه نوشته پدرام رضایی‌زاده در۷۳ صفحه، يك هزار و ۴۰۰ تومان تابستان 87 از سوی نشر چشمه منتشر شد و همچون «برف و سمفونی ابری» در سال 88 نیز یکی از کتاب های محبوب و مورد توجه بود. این کتاب به گفته منتقدان اثری قابل توجه است.
«آفتاب پرست نازنین» داستانی که زیر سایه جنگ ایران و عراق می گذرد.«آفتاب پرست نازنین» نیز یکی دیگر از کتاب هایی است که به عنوان اثری محبوب شناخته شد و نظر مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کرد. این رمان در 285 صفحه با قیمت پنج هزار و 500 تومان از سوی نشر هیلا منتشر شد.
فضای این رمان جایی است در نزدیکی مرز ایران و عراق؛ اما زمان داستان سال‌ها پس از جنگ تحميلي عراق عليه ايران است البته این کتاب جنگ را ذاتا عنصری نامطلوب معرفی می کند که زندگی اجتماعی، اخلاقی و حتي عاطفی آدم‌ها را تحت تاثير قرار داده است.
اعداد حرف مي‌زنند
اين آمارها در سال‌هاي اخير به‌دست آمده است كه در سايت‌هاي اينترنتي و توسط علاقه‌مندان و در نبود يك سيستم مناسب آمارگيري به‌دست آمده است. مي‌توان به آنها اعتماد كرد؟
474 هزار* کشتی پهلو گرفته / سید مهدی شجاعی* چاپ اول 68 / 27 چاپ تا کنون. «کشتی پهلو گرفته» یک کتاب مذهبی است که ماجرای شهادت حضرت زهرا (س) را از زبان شخصیت‌های مرتبط با زندگی آن حضرت تعریف میکند.
دلیل فروش: ژانر مذهبی کتاب و روایت خوشخوان و ساده از یک واقعه تاریخی که برای ما اهمیت فراوانی دارد.
260 هزار* بامداد خمار / فتانه حاج سید جوادی* چاپ اول 74 / 72 چاپ تا کنون. حال و هوای رمان، یک فیلم هندی تمام عیار است. دختر پولدار داستان یک دل نه
صد دل عاشق پسر یه لاقبایی میشود و با او ازدواج میکند.
دلیل فروش: استفاده موفق از کلیشه‌های داستان‌های عامه پسند باعث شد که این کتاب حتی از سوی منتقدان جدی گرفته شود.
150 هزار* چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم / زویا پیرزاد* چاپ اول 80 / 30 چاپ تا کنون .کلاریس زنی است که تقریبا بدون آرزو، غم و حتی شادی که مدام یکسری از کارهای روزمره خانه را تکرار میکند. تکرار است که او را حسابی کفری کرده.
دلیل فروش: فضای زنانه و دغدغه‌های قهرمان داستان به شدت مورد استقبال منتقدان قرار گرفت و حتی جایزه کتاب سال را هم برد.
150 هزار* دا / زهرا حسینی* چاپ اول 87 / 64 چاپ تا کنون. خاطرات یک دختر جوان از روزهای مقاومت خرمشهر که کاملا مستند است و اعظم حسینی آنها را به شکل داستان درآورده است.
دلیل فروش: کتاب پر از جزئیاتی از جنگ است که تابه‌حال کسی حال و حوصله نوشتن آنها را نداشته.
140 هزار* شب سراب / ناهید پژواک* چاپ اول 80 / 20 چاپ تا کنون. داستان «بامداد خمار» را بر عکس کنید، ماجرای این کتاب دستتان می‌آید. همه مقصرها و مظلوم‌ها را با هم جا به جا کنید، میشود خلاصه داستان این کتاب.
دلیل فروش: استفاده از یک داستان عامه پسند جواب پس داده.
95 هزار* کلیدر / محمود دولت آبادی* چاپ اول 68 / 20 چاپ تا کنون. اسم این رمان از روستایی در نیشابور گرفته شده که حوادث در آن اتفاق می‌افتد. داستان، ماجرای مبارزات گل محمد با خان‌هاست.
دلیل فروش: شخصیت پردازی خوب و تم مبارزه ای داستان که کلا ً با حال و هوای ما ایرانی‌ها می‌خواند.
90 هزار* سو و شون / سیمین دانشور* چاپ اول 48 / 15 چاپ تا کنون. کتاب شرح ماجرای زنی است که شوهرش توسط عوامل رژیم پهلوی کشته شده است و این به چشم او شبیه داستان سیاوش است.
دلیل فروش: کتاب نثر ساده و آسان خوانی دارد.
80 هزار* سهم من / پرینوش صنیعی* چاپ اول 81 / 16 چاپ تا کنون. قصه دختری که شیفته داروخانه چی محل شان است اما به دخالت خانواده‌اش مجبور به ازدواج با یک پسر سیاسی میشود. همین سیاسی بودن آقا هم کار دست‌شان می‌دهد و...
دلیل فروش: استفاده از کلیشه‌های داستان‌های عامه پسند.
80 هزار* بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم / نادر ابراهیمی* چاپ اول 45 / 18 چاپ تا کنون. داستان پسر مردی کشاورز است که عاشق دختر خان میشود. مرد زمانی این داستان را روایت میکند که عشقش (هلیا) بعد از فرارشان او را تنها رها کرده و به خانه برگشته.
دلیل فروش: تم عاشقانه داستان. البته این تم با تکنیکی متفاوت از عامه پسندها نوشته شده و نشر نادر ابراهیمی هم بی تاثیر نیست.
75 هزار* روی ماه خداوند را ببوس / مصطفی مستور* چاپ اول 1379 / 21 چاپ تا کنون. داستان، داستان سرگشتگی‌های یک جامعه شناس جوان به نام یوسف است که تازه درسش تمام شده و نمی‌داند جایگاه خدا در زندگی‌اش کجاست.
دلیل فروش: نگاه نو به حرف‌ها و سوال‌های مذهبی باعث شده تا این کتاب بین خوانندگان محبوبیت پیدا کند. یکی از نکات کتاب همین بود که هیچ کس در آن سفید یا سیاه مطلق نبود و مثلا ً همین عنوان کتاب از حرف‌های یک زن خیابانی در داستان است.
63 هزار* کافه پیانو / فرهاد جعفری* چاپ اول 86 / 21 چاپ تا کنون. مرد که از قضا روزنامه‌نگار هم بوده، حالا ورشکست شده و برای گذراندن زندگی، کافه جمع و جوری زده و روز و شبش را در آنجا و با مشتری‌هایش می‌گذراند. کافی‌من به یکی ازمشتری‌هایش علاقه‌مند میشود.
دلیل فروش: نثر وبلاگی و فضایی که داستان در آن می‌گذرد (کافه)، خیلی به حال و هوای این روزهای جوانان نزدیک است.
57 هزار* من او / رضا امیر خانی* چاپ اول 78 / 26 چاپ تا کنون. داستان مربوط به زندگی فردی به نام علی فتاح (از خانواده‌های قدیمی تهران) است. علی فرزند یک تاجر معتبر است که در جنوب شهر زندگی میکنند. در نوجوانی عاشق مهتاب _ خواهر عزیزترین رفیقش کریم که نوکرشان هم بود _ میشود ولی این علاقه در طول عمر مهتاب به ازدواج نمی‌انجامد.
دلیل فروش: تم عاشقانه و زبان و دیالوگ نویسی امیر خانی حسابی به خوانده شدن کتاب کمک کرد.
