"بازار آرام نیازی به ادغام دو وزارتخانه ندارد"

معاون وزیر بازرگانی با بیان ناگفته‌هایی از نحوه تنظیم بازار، ایده ادغام وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و بازرگانی را تنها به بیراهه رفتن توصیف کرد و گفت: متاسفانه ابراز تنظیم بازار را درست انتخاب نکرده‌ایم، ضمن اینکه هم‌اکنون بی‌نظمی در شبکه توزیع به چشم می‌خورد. 

بازار آرام نیازی به ادغام دو وزارتخانه ندارد
محمدصادق مفتح معاون سابق بازرگانی داخلی وزارت بازرگانی و مسائل تنظیم بازار که هم اکنون معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزیر بازرگانی است، در گفتگوی مشروح با مهر ناگفته هایی از تنظیم بازار را بازگو کرد.

وی معتقد است که برای تنظیم بازار پایدار، نیازی به ادغام وزارتخانه های بازرگانی و جهادکشاورزی نیست و اگر سازوکارها به درستی چیده شوند و کارها به صورت تشکل محور پیش رود، به طور قطع می توان بازاری آرام داشت.

معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت بازرگانی معتقد است که در موضوع تنظیم بازار، بحثی منطقی وجود دارد و آن اینکه هر ابزاری تا حجمی از کار، کارآیی دارد و از حجمی بالاتر رود، منطقا باید به دنبال ابزار جدید بود.

وی در این زمینه به ارایه مثالی پرداخت و گفت: هر ابزار و وسیله نقلیه، مکانیزمی برای از حرکت واداشتن دارد. این ابزار در یک دوچرخه، موتورسیکلت، خودرو، کامیون، هواپیما اگرچه ترمز است، اما المان‌های متفاوتی دارد. در این میان مکانیزم ترمز دوچرخه با موتورسیکلت متفاوت است و ابزاری که دوچرخه را از حرکت باز می دارد، نمی تواند موتور را از حرکت باز دارد.

مفتح اظهارداشت: بنابراین اگرچه مکانیزمها یکی است، اما ابزارها متفاوت می شوند و باید چیدمان المانها و عناصر تغییر کند.

معاون وزیر بازرگانی خاطرنشان کرد: نمی توان اقتصاد یک جامعه ده میلیون نفری را با ابزارهای مورد نیاز برای تنظیم بازار یک جامعه 70 میلیونی مقایسه کرد و آن ابزار را در بازاری به جز بازار ده میلیون نفری به کار بست و آن را کنترل کرد.

دیگر درشکه جواب نمی دهد
وی ادامه داد: در مورد حمل و نقل عمومی نیز همین طور است. منطق حمل و نقل در شهر تهران 300 هزار نفری این است که وقتی فردی از در خانه خود بیرون می آید و می خواهد از نقطه A به نقطه B برسد، مبلغی را پرداخت می کند و با وسیله ای به مقصد می رسد. در این شرایط، درشکه هم جواب می دهد.

به گفته مفتح، وقتی شهر یک میلیون یا دو میلیون نفر جمعیت داشت، دیگر درشکه جواب نمی دهد و باید تاکسی و اتوبوس به ناوگان حمل و نقل وارد شود، اما در یک کلانشهر 8 تا 9 میلیون نفری، باید مترو وارد شود. در واقع، کار همان است و شما از یک نقطه به نقطه دیگری می روید؛ اما این خیلی خنده دار است که حمل و نقل عمومی شهر تهران 8 میلیون نفری با درشکه اداره شود.

معاون سابق بازرگانی داخلی وزیر بازرگانی با طرح این سئوال که آیا هم اکنون در بازار، ابزارهای تنظیم بازار به همین نسبت افزایش جمعیت، به روز شده اند، تصریح کرد: نقطه شروع تنظیم بازار، قبل از تولید است. نباید در این مورد اشتباه کرد. نظام تولید، نگهداری، جمع آوری، بسته بندی و نظام های تکمیلی کالا عملکردی را ارایه می دهند که در نهایت، یک مشتری در آخرین حلقه های تولیدی، کالا را از یک مغازه خرید می کند؛ آن می شود انتهای تنظیم بازار.

معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزیر بازرگانی خاطرنشان کرد: در تنظیم بازار، توزیع بخشی از کار را دارد. آیا این روابط در تنظیم بازار ایران تفاوتی با یک کشور ده میلیونی دارد؟ نگاه کنید اکثرا نه. همانطوری که نمی توان هم اکنون سیستم حمل و نقل عمومی تهران را با درشکه اداره کرد؛ چراکه تنگنا پیش می آید و یک کار هزینه بر، زمان بر، پرگرفتاری و پر دردسر ایجاد می شود.

مفتح گفت: اشتباه در تنظیم بازار این است که ابزار درست را انتخاب نکرده ایم، ریشه اصلی این است. به همین دلیل از اول نیز در اصلاح نظام توزیع بحث در این زمینه بسیار صورت گرفت.

کشور نیازمند بازمهندسی است نه ساماندهی
وی با بیان اینکه در تنظیم بازار، مفهوم ساماندهی با بازمهندسی متفاوت است، تصریح کرد: در نظام توزیع، کشور هم اکنون نیازمند بازمهندسی و نه ساماندهی است. در ساماندهی، المانها همان المانها است؛ ولی چیدمان آنها اشتباه است و اگر یک چیدمان بهتر داشته باشیم، می توان بازار را بهتر نشان داد؛ ولی در بازمهندسی این طور نیست؛ 4 المانی که وجود دارند، کنار می روند و 4 المان دیگر جایگزین آنها می شوند، این طبیعی است.

این مقام مسئول در معاونت برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت بازرگانی گفت: اگر ما تنظیم بازار را متمرکز بر ساماندهی کنیم، جواب نمی دهد؛ بنابراین با بازمهندسی باید یک المان جدید را وارد کنیم که المان قبلی از مدار خارج شود. در نظام تنظیم بازار، این کار باید صورت گیرد.

بازار 70 میلیونی اقتصاد تشکل محور می‌خواهد
وی اظهار داشت: ما در کشوری با ابعاد 70 میلیون نفر، حتما باید اقتصاد تشکل محور داشته باشیم. ما حتما می بایست از بستر تشکلها، سیاست تولید و کشت استفاه کنیم. این آلاکلنگ سیب زمینی و پیاز که هر سال یکی از این دو محصول در کشور کمیاب می شود، نشانگر این است که سیاست کشت هست؛ ولی اعمال نمی شود، چون بسترش فراهم نیست.

مفتح ادامه داد: داستان مرغ و گوشت و این نوسانی که هر 40 و 50 روز تکرار می شود نیز به همین دلیل است. یعنی ما یک سیاست تولید با ابزار تشکلها و نیز توزیع با استفاده از تشکلها و ابزارهای نوین در کشور می خواهیم که به معنای جابجایی کالا است، این نظام باید حلقه بین تولید تا مغازه باشد.

بی نظمی در شبکه توزیع به چشم می خورد
معاون وزیر بازرگانی گفت: هم اکنون یک بی نظمی در شبکه توزیع به چشم می خورد، یک نفر، یک وانت دارد و کالا جابجا می کند، دیگری کامیون و نفر سوم هم شرکت دارد که کار توزیع را انجام می دهد، بازار با این شرایط به خوبی تحت کنترل نیست؛ بلکه باید براساس تشکل شرکتهای پخش، توزیع را انجام داد.

وی ادامه داد: یعنی چیدمان و المانها باید به نحوی تغییر کند که بازار ساماندهی شود و انحصارها از بین برود. در توزیع یعنی حلقه بعد از جابجایی کالا و در معنای واقعی یعنی فروش، المانها و ابزار باید با تکیه بر تشکل ها، مدرن شوند. اینکه ما یک میلیون و 500 تا یک میلیون و 600 هزار واحد صنفی داشته باشیم که جدا از هم کار می کنند، درست نیست. بلکه این تعداد واحد صنفی باید فروشگاههای زنجیره ای شوند و تشکلها با هم همکاری کنند.

به اعتقاد مفتح، ابعاد کار تغییر کرده است؛ بنابراین ابزارها نیز باید تغییر کنند. بخش زیادی از ابزارها در جریان هستند که یکسری از پروژه ها در معاونت بازرگانی داخلی نیز بر این اساس، هم اکنون در حال انجام است مثل ایجاد زیرساختها و برطرف کردن خلا کار، مشکل اصلی کارها این است.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا ناهماهنگی میان مدیران میانی وزارتخانه های بازرگانی و جهاد کشاورزی مشکل اصلی نیست؟ گفت: من از این ناهماهنگی بی اطلاع هستم؛ ولی این می تواند مزید بر علت باشد. ولی علت اصلی آن نیست؛ ولی می تواند علت را تشدید کند.

مفتح در پاسخ به سئوال دیگر خبرنگار مهر مبنی بر اینکه حرف شما یعنی جدا بودن سیاستهای تولید در کالاهای اساسی از مسئولان تنظیم بازار، خلاء ایجاد نکرده است؟ گفت: اصلا ذات کار این است و اگر غیر از این باشد، اشتباه است.

وزارتخانه‌های بازرگانی و جهاد باید جداگانه عمل کنند
وی در پاسخ به سئوال دیگر مبنی بر اینکه یعنی وزارت جهاد باید جدا باشد و وزارت بازرگانی هم جدا عمل کند؟ تاکید کرد: بله باید جدا باشند؛ چراکه تولید یک بحث کاملا تخصصی است و حتما یک تولیدکننده خوب، یک توزیع کننده خوب نیست. توزیع و بازار یک امر کاملا تخصصی و علمی است. اتفاقا پیش ران توزیع است. این بخش است که تشخیص می دهد که ما چه میزان از یک کالا نیاز داریم. در مقابل، تولید از این بخش سیاست خط می گیرد.

بحران برخی گروههای کالایی را حل کردیم
مفتح در پاسخ به این سئوال که آن زمان که شما معاون بازرگانی داخلی بودید، هیچگاه به این مورد برخورد نکردید که مشکلی در سیاستگذاری با وزارت جهاد کشاورزی داشته باشید؟ خاطرنشان کرد: محور خیلی از بحث جلسات مشترک نیز همین موارد است؛ نه اینکه اغماض کنیم. بخش اعظم جلسات این بود. ما زمانیکه در مورد برخی کالاها توانستیم هماهنگی بین حلقه بازرگانی و حلقه تولید را ایجاد کنیم، برکات فراوانی داشت، مثال زیاد هست. مثل سیمان، فولاد، شوینده ها، روغن نباتی، صنایع غذایی، سلولزی، صنایع کنسرو و کمپوت و رب نیز تا چند سال گذشته مشکل داشتیم. آن زمان، یک مدت یک کالا ارزان می شد و مدتی بعد گران و گاهی اوقات هم که کمبود وجود داشت.

معاون سابق بازرگانی داخلی وزیر بازرگانی افزود: باید این سیاست را به کار بست؛ ولی می خواهم بگویم در هیچ یک از این کالاها، علیرغم این که کارها به خوبی پیش رفت، اما امر تولید و بازرگانی ادغام نشد. برخی کالاها در شرایط گذشته، بحران داشتند. در سیمان خاطرتان هست که چه بحرانی بود؛ اما سال گذشته 5.8 میلیون تن صادرات به عراق انجام شده است که امسال به 7 میلیون تن می رسد.

به اعتقاد مفتح، تجربه موفق تعدادی از کالاها در تنظیم بازار، مولود چند اتفاق است. در هیچ یک از این موارد، بخش تولید و بازرگانی ادغام نشده اند؛ بلکه با هم به تعامل رسیده اند و هسته همکاری تشکیل شده است و سیاست تولید از این هسته همکاری بیرون آمد و توانست اعمال شود چراکه تولیدکنندگان به این بلوغ رسیده اند که براساس یک سیاست متمرکز، کار را انجام دهند؛ اما این خلاء هم اکنون در نظام بازرگانی در الگوی کوچکتری رخ داده است.

مفتح گفت: هم اکنون یک اتفاق افتاده است. ما الان 16 تا 17 گروه کالایی داریم که مشکل آنها را می توان با این روش حل و فصل کرد. در حالی که وقتی در برخی کالاها مشکل وجود داشت، برخی ورود می کردند و گزارش می دادند، برخورد می کردند و حتی کار به توبیخ می کشید؛ اما بیش از سه سال است که ما مشکلی برای کالایی مثل پودر شوینده نداریم. همین الگوها باید در مورد سایر کالاها نیز انجام شود.

وی اظهار داشت: بازرگانی و تولید، دو مقوله کاملا تخصصی هستند که باید به تعامل برسند و همین فرمول را اجرا کنند؛ یعنی به تعاملی که می رسند، نظام بازرگانی کشور میزان مصرف کشور به صورت عام را اعلام می کند، هسته همکاری شکل می گیرد و سیاست تولید استخراج می شود، این سیاست به تولیدکنندگان ارایه می شود و کار تولید رونق می گیرد. بنابراین همه سعی کرده اند که به صورت گروه کالایی نواقص را برطرف کنند.

مفتح یادآور شد: در قصه مرغ، چون هنوز تشکل محوری وجود ندارد، 18 هزار مرغدار در سطح کشور، برای خود تولید می کنند و این عارضه وجود دارد که بازار با مشکل مواجه می شود؛ البته هم اکنون تشکلهای مرغ و تخم مرغ نیز در حال فعال شدن هستند.

بازار را با بی حوصلگی نمی توان مدیریت کرد
وی تاکید کرد: با بی حوصلگی نمی توان اینها را مدیریت کرد؛ از سوی دیگر، ادغام بخش تولید و بخش بازرگانی به بیراهه رفتن است. هیچ جای دنیا این طور نیست. هسته همفکری و همکاری باید شکل گیرد ابزارهایش هم وجود دارد. سیاستهای تولید از یک جا بیرون می آید و بخش دیگر اعمال می شود. حتما باید خلا ها را در نظام بازرگانی کشور حل کنیم.

معاون وزیر بازرگانی تاکید کرد: من هیچ فایده ای در این ادغام نمی بینم. یک سئوال این است که آیا ما سیاست کشت داریم یا نداریم؟ در پاسخ به این سئوال باید گفت برای بسیاری از محصولات، وزارت جهاد کشاورزی سیاست کشت دارد. این تجربه مختلف تولیدات کشاورزی ما نشان می دهد که آیا ما توانسته ایم که سیاستهای کشت را اعمال کنیم.

وی اظهار داشت: اگر امسال سیب زمینی زیاد است و سال دیگر نیست، شرط لازم آن که داشتن سیاستهای کشت است؛ وجود دارد، اما شرط کافی نیست. شرط کافی آن است که شما بتوانید مبحث تولید و الگوی کشت را به تولیدکننده منتقل کنید و او از این سیاست ها تبعیت کند اینجا است که آن تشکل ها پیش می آیند و اینجا است که این لینک قطع است.

به گفته مفتح، اگر این لینک برقرار نشود، هر دستوری از این مرکز تعقل و برنامه ر یزی صادر می شود، به دست تولیدکننده نمی رسد. عارضه اصلی تولید ما این است یک دفعه به حدی تولید صورت می گیرد که همه مشکل پیدا می کنند. در صنعت نیز همینطور است. بنابراین تجربه موفق آن، هسته های مشترک و اصلاح ساختار است که این تصمیمات سیاستگذاران تولید، منتقل شود و عوامل تولید براساس این سیاست عمل کنند، چیدمان اصلی باید این باشد.