نیروگاه‌های اتمی در خاورمیانه

هر چند استفاده از انرژی هسته ای و به کارگیری آن در بخش صنعتی و غیرنظامی عمری به درازی چندین دهه دارد اما گران بودن، پیشرفتگی و پیچیدگی آن موجب شده بود تا کشورهای در حال توسعه یا عقب مانده خاورمیانه تلاش کمتری در راه به دست آوردن آن انجام دهند. با این حال تحولات اقتصادی چنددهه گذشته و افزایش توان اقتصادی کشورهای نفت خیز خاورمیانه و کشورهای در حال توسعه و رو به رشد این منطقه باعث شده است تا در یک دهه گذشته تمایل آنها برای به کارگیری این صنعت روزبه روز در حال رشد باشد. 

در این حال امضای قرارداد هسته ای نیروگاه بوشهر بین مسکو و تهران و تحولات پرونده اتمی ایران کشورهای خاورمیانه به ویژه اعضای شورای همکاری خلیج فارس را برای به دست آوردن انرژی هسته ای و تاسیس نیروگاه های هسته ای مشتاق تر کرد. 

رویکرد هسته ای امارات بی شک در طول چند سال گذشته اعضای شورای همکاری خلیج فارس به ویژه امارات تلاش زیادی در کسب تکنولوژی هسته ای و تاسیس نیروگاه های هسته ای با مشارکت کشورهای مختلف داشته اند. امارات که در طول یک دهه گذشته با رشد خیره کننده اقتصادی گام های بلندپروازانه زیادی برای کسب عنوان قطب مالی، تجاری و اقتصادی منطقه برداشته است با تدوین سیاست ها و راهبردهای گوناگون تلاش داشته است تا در چشم انداز امارات سال 2020 کشوری برخوردار از انرژی هسته ای باشد. 

بی گمان محیط سیاسی،بین المللی و شرایط امنیتی منطقه خلیج فارس در کنار حس رقابت جویی با برنامه هسته ای ایران و تا حدودی ایفای نقش نخست در شورای همکاری خلیج فارس و بیرون آمدن از سایه ریاض موجب شده است تا امارات متحده عربی مصمم به اجرای برنامه های 60 میلیارد دلاری خود در مورد استفاده از انرژی هسته ای باشد.
 
از آنجا که امارات دارای جمعیتی اندک و در عین حال سومین تولیدکننده نفت اوپک و دارای ذخایر متنابعی از انرژی فسیلی است بسیاری این رویکرد هسته ای امارات را ناشی از «سیاست پرستیژی» ابوظبی در رقابت با ایران و تا حدودی ریاض می دانند. در این حال نباید از رشد اقتصادی فوق العاده امارات چشم پوشی کرد. رشدی که هر چند اکنون در مدار بحرانی بی سابقه قرار گرفته است اما بی شک نیازمند سیاست متنوع سازی منابع انرژی این کشور و تدوین چارچوبی برای آینده تامین انرژی خود و عدم وابستگی به یک منبع خاص (نفت یا گاز) در جهت جلوگیری از آسیب پذیری اقتصاد کشور است. 

در چند سال گذشته رهبران امارات کوشیده اند تا با همکاری کشورهایی نظیر فرانسه و آمریکا گام هایی را در عقد قراردادهای هسته ای در جهت تاسیس نیروگاه هسته ای بردارند چنانچه این کشور موفق شده است تا با عقد تفاهمنامه هایی با فرانسه و به ویژه آمریکا نخستین کشور عربی برخوردار از نیروگاه هسته ای در سال های آینده لقب گیرد. در این راستا امارات در زمان دولت جورج بوش قراردادی با واشنگتن در جهت ارسال سوخت هسته ای به این کشور به امضا رساند. قراردادی که حق غنی سازی را از امارات سلب کرد اما به نوعی گام مهمی برای این کشور در همکاری و ارائه تسهیلات آمریکا در صنعت هسته ای برداشت. 

از سوی دیگر هر چند در سال 2006 کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تفاهمنامه ای مبنی بر رویکرد مشترک هسته ای به امضا رساندند اما امارات به عنوان پیشاهنگ حرکت به سوی انرژی هسته ای گام های متعددی را به طور جداگانه برداشته است به طوری که در کنار تربیت متخصصان برای نیروگاه های هسته ای آینده کشور در سال گذشته میلادی، این کشور مرکز انرژی هسته ای خود را بنا نهاد و در چند ماه گذشته نیز شورای مشورتی بین المللی انرژی هسته ای خود را تشکیل داد. شورایی که با ریاست هانس بلیک (مدیرکل سابق آژانس بین المللی انرژی هسته ای) و 9 عضو دیگر (از جمله یک ایرانی) می کوشد تا برنامه های بلندپروازانه امارات را حمایت کند. 

در کنار این روندها مقامات امارات در طول یک سال گذشته مهم ترین گام ها را در امضا قراردادهایی برای ساخت نیروگاه های چندگانه هسته ای برداشته اند که برگزاری مناقصه ها و سپس امضای قرارداد دوجانبه شیخ زاید آل نهیان رئیس امارات با لی میونگ باک رئیس جمهور کره جنوبی (قراردادهایی به ارزش 40 میلیارد دلار برای ساخت نیروگاه های هسته ای در امارات تا سال 2020) از مهم ترین این برنامه هاست. بی گمان مقام های ابوظبی با چنین سرمایه گذاری های عظیم در صنعت هسته ای خود راهی را آغاز کرده اند که با آغاز ساخت اولین نیروگاه در 2012 عملاً تب تلاش در جهت بهره گیری از نیروی هسته ای را در میان سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس (قطر، عربستان و حتی کویت) بالاتر برده اند. 

تبی که با توجه به پتانسیل انرژی فسیلی این کشورها به نگاه بسیاری از کارشناسان به نوعی رقابت بر سر پرستیژ هسته ای تلقی می شود. 

ترکیه و راهبرد هسته ای
سیاست هسته ای ترکیه اکنون عمری به درازای پنج دهه دارد. عمری که هرچند با موفقیت چندانی روبه رو نشده است اما تلاش های مقامات آنکارا در بهره گیری از این صنعت باوجود فراز و نشیب های متعدد در طول این چند دهه همواره وجود داشته است. وضعیت جغرافیایی و ژئوپلتیکی ترکیه و قرار گرفتن در تیررس مسکو در دوران جنگ سرد، شرایط داخلی و ناتوانی اقتصادی و تکنولوژیکی، مخالفت های قدرت های شرق و اروپای غربی در کنار ترس از تکرار حوادثی همانند حادثه چرنوبیل (با توجه به شرایط زلزله خیز ترکیه) همواره از عللی بوده است که ترکیه را ناکام استفاده صلح آمیز و بهینه از انرژی هسته ای کرده است. 

در واقع 1962 سالی بود که ترک ها استفاده از انرژی هسته ای را در دستور کار خود قرار دادند و رآکتوری آزمایشی را مورد بهره برداری قرار دادند. در این حال در سال های 1967 و 1970 مقامات آنکارا در راه تامین نیروگاه هسته ای گام هایی را برداشتند. 

این گام ها باوجود مذاکرات با طرف های متعدد خارجی از جمله آلمانی و کانادایی باز هم ناکام ماند. در این راستا ادامه تلاش های ترکیه برای بهره گیری از انرژی هسته ای و تامین نیروگاه هسته ای در دهه های 1980 و 1990 با توجه به توان اقتصادی داخلی و وجود مشکلات بین المللی همچنان ترکیه را ناکام بزرگ دستیابی به برق هسته ای کرد.
با آغاز هزاره سوم و پیشرفت های چشمگیر ترکیه در زمینه اقتصادی و بهبود شاخص های مالی این کشور، ترکیه در کنار افزایش وابستگی به انرژی وارداتی باعث توجه بیشتر این کشور به استفاده انرژی هسته ای شد. در این میان قابل ذکر است که ترکیه هم اکنون حدود 70 درصد به واردات سوخت های فسیلی وابسته است و در صورت تامین نیروگاه های هسته ای می تواند از وابستگی خود به گاز و نفت وارداتی بکاهد. 

دولت اردوغان در یک سال گذشته کوشیده است تا با انجام مذاکراتی با مسکو و طرف های غربی روند متوقف شده احداث نیروگاه های هسته ای خود را پیگیری کند. افزایش نقش ترکیه در خاورمیانه، توان اقتصادی مطلوب و وجود نیروگاه های هسته ای کشورهای اطراف (ارمنستان و بلغارستان)، تلاش کشورهای خاورمیانه برای استفاده از این صنعت و نیاز آینده ترکیه به برق هسته ای موجب افزایش تلاش مقامات آنکارا شده است. 

در این میان انجام مذاکرات مقامات مسکو و آنکارا در زمینه احداث نیروگاه هسته ای در «آک کوریو مرسین» هرچند هنوز به پایان نرسیده است اما رویکرد جدید ترکیه در بهره گیری از توان هسته ای کره جنوبی در ساخت نیروگاه هسته ای در منطقه سینوپ این کشور می تواند گام بزرگ این کشور در هفته های اخیر تلقی شود. کره جنوبی که موفق به عقد قراردادهایی با امارات شده، ترکیه را واداشته تا با استفاده از الگوهای چندگانه همکاری مشترک فنی و مالی، بهره گیری از کمک مالی امارات متحده عربی و گزینه های دیگر به بهره گیری از برق هسته ای در سال های آینده بیندیشد. امری که همواره از سوی محافل داخلی ترکیه غلبه بر ناکامی های هسته ای این کشور در دهه های گذشته ارزیابی می شود.