چرا همه نشریات روی دکه شبیه به هم اند؟!

استفاده از رنگ و فرم براي بيان فرهنگ و آداب و رسوم و آميختن آن با ذهنيات هنرمند در ايجاد نوآوري، مهم است و بسياري از آثار هنري فاخر از ارتباط ميان عوامل مزبور نشات مي‌گيرد، اما گرافيک در مطبوعات ما به دليل مسايل مالي معمولا با افت و خيزهايي همراه بوده که اين موضوع در سا‌ل‌هاي اخير مشهودتر است؛ به طوريكه كم‌توجهي به اين بحث باعث شده بعضا شاهد چندين نشريه با يك شكل و رنگ‌هاي مشابه باشيم كه انگار يك لباس مشترك بر تن همه آن‌ها كرده شده كه حتي در نگاه اول توسط مخاطبان خاص آن‌ها هم اشتباه گرفته مي‌شوند. 

اين نماي تكراري نشريات برروي گيشه روزنامه‌فروشي‌ها كه تنوع مورد نظر طيف گسترده مخاطبان از اقشار مختلف را از بين برده و آن‌ها را دلزده مي‌كند، از آسيب‌هايي است كه در چند سال اخير در حوزه مطبوعات مشهود است و شايد نشان از نبود خلاقيت در بين طراحان دارد و استفاده از تجربيات موفق برخي نشريات - ولو مربوط به ساير كشورها - را به صورت تقريبا كپي فرياد مي‌زند.

برخي كارشناسان در بيان چرايي تقليد مجله‌هاي مختلف از طرح روي جلد ديگر نشريات كه شايد در امر جذب مخاطبان موفق عمل كرده‌اند، معتقدند كه شايد دليل تقليد، استفاده طراحان از يك منبع همچون فضاي سايبر و تجربيات ثبت شده در آن است. بانك‌هاي اطلاعاتي در زمينه طرح روي جلد و استفاده از فضاي مجازي كه در آن با يكنواختي مواجهيم، شايد در مواردي حس خلاقيت افراد را در حد اندك برمي‌انگيزد اما از آنجا كه اطلاعات در اين فضا تخصصي نبوده و عمدتا عمومي است، نمي‌توان نتيجه‌اي جز تكرار در عرصه‌اي چون طرح روي جلد در تعدادي از مجلات را انتظار كشيد.

تجربه نشان داده در بسياري موارد طرح جلد يک مجله يا نشريه رمز موفقيت و فروش بيش‌تر آن اثر شده است که اين موضوع بيانگر قدرت و نفوذ هنر گرافيک و طراح در مخاطب است. ضرورت ارتباط بين محتواي نشريه و طرح جلد از مواردي است كه كارشناسان بر آن تاکيد دارند كه ارتباط بين اين دو مي‌تواند در معرفي يک نشريه موثر باشد.

اما يكي از موضوعات مهم و قابل توجه اين است كه طراحان و گرافيست‌هايي كه در طراحي جلد نشريات فعاليت مي‌كنند، بايد قبل از طراحي با مطالعه مجله از موضوعات مطرح شده آگاهي يابند و بعد به سراغ نبوغ و خلاقيت خود بروند تا بتواند طرح مناسبي را بيافرينند البته اين گذشته از طرح كلي جلد در نشريات است كه در تمام شماره‌ها بايد حفظ شود.

عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي معتقد است: براي مطبوعات به عنوان ركن چهارم دموكراسي تكرار و تقليد خوب نيست و براي جامعه نجيب ايراني دست زدن به چنين ترفندهايي توهين كننده است.

هوشنگ عباس‌زاده  در آسيب‌شناسي جلد مشابه بسياري از نشريات در چند سال اخير با بيان اين كه در حال حاضر مطبوعات حالت بحران را مي‌گذرانند، گفت: مطبوعات براي جذب مخاطب به هر تمهيدي روي مي‌آورند كه شايد در اين مسير تعدادي از مطبوعات ما عملكردي چون نشريات زرد يافته‌اند؛ هرچند اين نوع نگارش بيان‌كننده مشكلات نيست و طبق رسالت خبري دردي را از مردم دوا نمي‌كند.

او با بيان اين كه اخيرا بسياري از نشريات روي گيشه روزنامه‌فروشي‌ها شبيه هم هستند و حتي در نگاه اول توسط مخاطبان خاص آن‌ها هم اشتباه گرفته مي‌شوند، ادامه داد: استفاده از رنگ‌هايي همچون قرمز و مشكي براي جلد نشريات جلب‌كننده است. اكثر نشريات وقتي ديدند اين نوع تركيب رنگ در تعدادي از نشريات پاسخ داد، سعي كردند با بهره‌گيري از اين تجربه مخاطب بيش‌تري را جذب كنند. هرچند اين كپي‌برداري و تقليد از نظر حرفه‌يي مناسب نيست و اصل خلاقيت را ناديده مي‌گيرد.

وي افزود: البته اين تكرار در نحوه طراحي روي جلد نشريات در ابتدا جذاب و گيرا است و در ادامه با تكراري شدن مخاطب را دلزده مي‌كند. مسوولان نشريات بايد بدانند در درازمدت نوع محتوايي كه ارائه مي‌شود باعث تداوم حفظ مخاطب نخواهد شد زيرا ظاهر بعد از مدت زماني عادي مي‌شود و ديگر راهي براي فروش نشريه نخواهد بود.

به عقيده اين كارشناس البته طرح روي جلد مشابه نشريات پرفروش و بعضا پرمحتوا يكي از راه‌هاي جذب مخاطب است. در حال حاضر بيش‌تر نشرياتي كه حرفي براي گفتن ندارند و راه‌هاي اطلاع‌رساني را نمي‌دانند با بيان شايعات در حوزه‌هايي به ويژه ورزشي و هنري مخاطبان غيرحرفه‌يي رسانه‌ها را براي شايد چندين شماره به دنبال خود مي‌كشانند.

او با اشاره به تعريف يونسكو از تعداد آمار مخاطبان مطبوعات و نشريات به اين مفهوم كه براي هر 10 ميليون نفر يك ميليون تيراژ استاندارد است، ‌خاطرنشان كرد: ‌طبق اين استاندارد اعلام شده تيراژ مطبوعات در ايران بايد 7 ميليون باشد كه با بهره‌مندي از راه‌هايي چون كپي‌برداري از ظاهر و نيز روي‌آوردن به بيان اخبار كذب و غيرواقع نمي‌توان به اين رقم رسيد. علاوه بر اين، بايد ضمن توليد محتواي صادقانه و واقعي، فرهنگ روزنامه‌خواني را نيز در بين مردم رواج داد.

اين عضو هيات علمي دانشگاه در بيان تجربه خود از حضور مخاطبان در برابر باجه‌هاي روزنامه‌فروشي ابراز كرد: مردم با اين رديف روزنامه‌ها و مجلات مختلف و نگاه كردن به ظاهر يكسان و حتي تيترهاي مشابه در يك موضوع مشترك با پوزخند مي‌گويند، همه مثل هم هستند و براي خريد كردن رغبتي از خود نشان نمي‌دهند؛ براي جذب مخاطب بايد به شعور او احترام گذاشت و حس تنوع‌طلبي او را درك كرد. 

همچنين سعيد خال ـ استاد ارتباطات روي جلد هر نشريه را اولين كانال ارتباطي فرد با مطبوعات دانست و گفت: موضوع پر اهميت طراحي روي جلد به گرافيك مطبوعاتي بر مي‌گردد كه بايد تخصصي انجام شود.

او ادامه داد: شخصي كه طراحي روي جلد نشريات را برعهده دارد، بايد علاوه بر تسلط بر حوزه‌هايي چون رنگ شناسي، نقاشي، امور گرافيكي و عكاسي، روانشناس و جامعه‌شناس خوبي نيز باشد تا با توجه به ذائقه روز مخاطب روي جلد نشريه را طراحي كند.

وي با بيان اينكه طراحي روي جلد كاري كاملا تخصصي است، از نبود متخصصان اين امر در ايران ابزار تاسف كرد و افزود: به جز چند واحد دانشگاهي نه چندان تخصصي، آموزش علمي ديگري در اين حوزه انجام نمي‌شود كه آن هم خيلي سطح بالا و حرفه‌يي نيست. طراحان جلد به صورت تجربي در عرصه‌ي مطبوعات كشور مشغول به كارند.
به گفته او در كار طراحي‌ روي جلد آشنايي با رنگ‌ها و تاثير چگونگي تلفيق آن‌ها با نوشته‌ و عكس به نحوي كه مورد پذيرش مخاطب باشد از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و چون دامنه مخاطبان مجله با روزنامه فرق مي‌كند و طراحي روي جلد آن و تيترهاي آن به طور حداقل هفتگي تغيير مي‌كند، مي‌تواند با يك طرح جذاب و در عين حال اصولي مخاطبان خود را جذب و حفظ كند.

اين استاد ارتباطات معتقد است: كشور ما در ارتباط با صنعت مطبوعات خيلي ضعيف است؛ شايد خبرنويس كم نداشته باشيم، اما در حوزه‌هاي علمي و كارشناسي مطبوعاتي مشكل گرافيك، صفحه‌بندي و حروف چيني افراد آشنا به علم را كم داريم.

به اعتقاد وي هنوز در بين مسوولان نشريات ما جا نيفتاده است كه هر شماره‌ از نشريه بايد مثل يك اثر هنري به هنرمندان متخصص آن سفارش داده شود و توقع نتيجه‌اي با زيبايي‌هاي معقول و تخصصي را داشت.