فرارو- ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه روز چهارشنبه برای شرکت در اجلاس سه جانبه ایران، روسیه، آذربایجان به تهران سفر کرد. وی در بدو سفر با رهبر معظم انقلاب و حسن روحانی، رئیس جمهوری دیدار و گفتگو کرد.
با اینکه گفته می‌شود این سفر به منظور گفتگو میان سه کشور همسایه دریای خزر بر سر «هاب ترانزیتی ایران» انجام شده، اما به نظر می‌رسد دیدار رئیس جمهوری روسیه با مقامات علی‌رتبه کشورمان بیشتر جنبه رایزنی درباره مسائل مهم منطقه‌ای و بین المللی داشته باشد.
این اولین دیدار مقام‌های عالی رتبه ایران و روسیه پس از اظهارات دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا درباره ایران و عدم تایید پایبندی ایران به برجام توسط دولت آمریکاست.
به نظر بسیاری از ناظران مسئله سوریه مهمترین بخش مذاکرات پوتین با مقامات ایرانی بوده است. رهبر انقلاب در دیدار با رئیس جمهور روسیه با اشاره به همکاری دو کشور در سوریه آن را "تجربه خوب" خواندند و تاکید کردند "باید از تجربیات مفید سال‌های اخیر در مسائل منطقه‌ای و روابط دوجانبه، برای تحکیم و توسعه‌ی روابط بهره جست. "
پوتین نیز در سخنانی ایران را "شریکی استراتژیک و "همسایه‌ای بزرگ" خواند.
رئیس جمهور روسیه با اشاره به توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های بزرگ جهانی گفت: "با هرگونه تغییر یک جانبه در مفاد این توافقنامه چند جانبه مخالفیم و یکجانبه‌گرایی را زیر پا گذاشتن قوانین و نظام بین‌الملل می‌دانیم. "
حسن روحانی، رئیس جمهور هم در دیدار با همتای روسی خود اظهار کرد: "ما خوشحالیم که که سوای روابط دوجانبه، دو کشور نقش مهمی در صلح و ثبات منطقه دارند. "
روحانی همچنین افزود: «تهران از حضور فعال سرمایه گذاران و بخش خصوصی روسیه برای مشارکت و همکاری در پروژه‌های مهم زیرساختی از جمله در بخش‌های صنعت و انرژی، توسعه خطوط و اتصال ریلی و کریدور شمال - جنوب استقبال می‌کند.»
برخی ناظران می‌گویند آینده سیاسی و بازسازی اقتصادی سوریه نیز احتمالا یکی دیگر از رئوس گفتگو میان دو طرف بوده است. اینکه سرانجام آینده بشار اسد، رئیس جمهوری این کشور چه خواهد بود و چه نقش در معادلات سیاسی ایفا خواهد کرد. همچنین چه شرکت‌هایی برای بازسازی زیرساخت‌های ویران شده سوریه وارد عرصه اقتصادی خواهند شد و سهم ایران و روسیه در این بین به چه میزان خواهد بود.
زوایا و ابعاد مذاکرات پوتین در تهران چیست؟ آیا این مذاکرات تحولات جدیدی در منطقه رقم خواهد زد؟
دکتر عبدالرضا فرجی راد سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان، کارشناس مسائل بین الملل ومدیر گروه جغرافیا و استاد ژئوپلیتیک واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی
به فرارو گفت: «این دومین سفر آقای پوتین به ایران در دو سال گذشته بود. این سفر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و دنیا هم به این سفر توجه می‌کند و پیامد‌ها و توافقات آن را در نظر می‌گیرد. حرف‌های زیادی بین ایران و آقای پوتین و مقامات روسی تبادل شده است.»
به گفته این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی "در درجه اول سوریه وارد بحث جدی استقرار شده است و در آخرین تحولات قرار است اجتماعی دوهزار نفری در سوریه برگزار شود که مخالفان میانه رو در آن حضور خواهند داشت. این طرح روسیه است و قرار است در این اجتماع بر روی قانون اساسی سوریه کار شود. روسیه و ایران هر دو کشور نقش مهمی در آینده سوریه و ثبات سازی در این کشور دارند. بنابراین مسئله اصلی در این سفر پوتین مسئله سوریه بوده است.»
او درباره مسائل دیگر مورد اهمیت برای ایران و روسیه در منطقه گفت: «مسئله عراق، کردستان و مسائل مربوط برجام و آمریکا که در حال جدی شدن است، این‌ها در مذاکرات حتما مورد توجه بوده است. مورد دیگر همکاری‌های دو جانبه است که مدت هاست که هر چه رفت و آمد می‌شود، تلاش هایی صورت می‌گیرد، اما کلا کار آنگونه که باید پیشرفت نمی‌کند. موانع جدی بر سر راه روابط دو کشور وجود دارد، بروکراسی دو کشور هم اجازه رفع موانع را نمی‌دهند.»
این استاد دانشگاه در ادامه مسئله مهم دیگر برای ایران و روسیه را مسئله افغانستان دانست و افزود: « دراین کشور در طول چند سال حکومت کرزی و اشرف غنی وجود سابقه نداشته است که اینقدر جغرافیا و سرزمین در اختیار گروه‌های مخالف و به ویژه طالبان باشد. روز به روز دولت مرکزی کنترلش بر مناطق مختلف افغانستان را از دست می‌دهد.»
فرجی راد ادامه داد: «حوادثی که در چند سال گذشته در سوریه و عراق در جریان بوده است امروز توجهات را به سمت افغانستان سوق می‌دهد. هر روز در مناطق حساس افغانستان انفجار رخ می‌دهد. وضعیت در افغانستان به گونه‌ای شده است که مسئله امنیتی برای شهروندان عادی هم تبدیل به یک معضل شده است. ضمن اینکه در کنار پیشروی طالبان داعش هم در حالی رشد است. طالبان در کنار اینکه یک گروه مذهبی است، ملی فکر می‌کند یعنی اینکه به دنبال آزادسازی افغانستان و کسب موفقعیت برای حاکمیت خودشان در این کشور است. اما داعش در مرحله اول منطقه‌ای فکر می‌کند، یعنی وقتی در منطقه‌ای قدرت را بگیرد به حوزه مجاور خود نیز تجاوز می‌کند.»
این دیپلمات سابق اظهار کرد: «به این ترتیب قدرت گرفتن داعش در افغانستان، خطر امنیتی برای ایران، روسیه و حتی چین ایجاد می کند. از طرفی هم آمریکایی‌ها نیروهای خودشان را در افغانستان افزایش داده اند، اما هیچ مبارزه‌ای با داعش انجام نمی‌دهند محور کار آن‌ها طالبان است. در شرایط کنونی مشخص نیست پشت پرده ماجرا چیست؟ آیا دست هایی در کار است و افراد داعش به افغانستان مهاجرت می‌کنند، قدرت می‌گیرند؟ آیاهمان کشورهایی که زمانی کمک کردند که داعش در عراق و سوریه قدرت بگیرند حالا به دنبال انتقال آن به افغانستان هستند. مسئله جالب توجه این است که مدتی است بمب گذاری‌های تروریستی در عراق کم شده است و در مقابل در افغانستان به شکل روزافزونی افزایش نشان می‌دهد.»
به گفته فرجی راد "با این تفاسیر آقای پوتین، تحولات افغانستان، آسیای مرکزی و جنوب روسیه برایش بسیار اهمیت دارد. تحولات اخیر نشان می‌دهد تندروی‌ها در افغانستان و آسیای مرکزی افزایش یافته است. آخرین حادثه تروریستی در نیویورک هم توسط فردی از منطقه آسیای مرکزی انجام شده است. این مسئله نشان دهنده رشد تفکر تندروانه در این مناطق است."
این کارشناس مسائل بین الملل مسئله دیگری که برای ایران و روسیه اهمیت دارد، موضوع عضویت ایران در پیمان شانگهای دانست و افزود: «ایران درخواست داده است، اما فقط به عنوان عضو ناظر در این سازمان پذیرفته شده است، این در حالی است که افغانستان و هندوستان که همزمان با ایران درخواست دادند به عنوان عضو اصلی پذیرفته شده اند. ایران هنوز پشت درهای این سازمان مانده است. روسیه می‌گوید برخی کشورهای آسیای مرکزی مثل ازبکستان و تاجیکستان مخالف بوده اند، اما حالا مطرح می‌شود که چین هم موافق عضویت ایران نیست. باید مشخص شود که کدام کشورها مانع هستند.»
به گفته او "مسئله دیگر وضعیت روابط روسیه و ترکیه با دنیای غرب است که هر روز پر تنش‌تر دنبال می‌شود. از یک سو روسیه از سوی آمریکا و اروپا تحت تحریم قرار دارد، از سوی دیگر اخیرا به خاطر انتخابات آمریکا و روابط اعضای ستاد ترامپ با روسیه روابط دو کشور به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است. ترکیه نیز به عنوان یک کشور مهم در منطقه روابط پرتنشی با غرب و آمریکا دارد. همکاری هایی باید بین این دو کشور و ایران درباره مسئله سوریه در آستانه انجام شود. بنابراین دورتا دور ایران و روسیه مسائلی هست که همه به نحوی به یکدیگر ارتباط دارند و اگر موفقیت هایی در این زمینه‌ها داشته باشند بایستی با یکدیگر از نزدیک همکاری کنند. "
آیا سفر پوتین به تهران همچون سفر پیشین او می‌تواند تحولات مهمی در منطقه ایجاد کند، خصوصا در مسئله سوریه؟، فرجی راد در پاسخ به این سوال گفت: «سوریه مهمترین مسئله در سفر پوتین بوده است. باید دید منظور از اتفاق مهم چیست، ورود نیروهای روسیه به سوریه و دخالت نظامی در این کشور یک موضوع خاص بود. اگر منطور این است که مذاکرات پوتین در تهران در آینده اسد و کنار رفتن او اثر گذار باشد، من تصور نمی‌کنم. ایران نمی‌پذیرد، چون هزینه بالایی برای حفظ اسد انجام داده است و فکر نمی‌کنم روسیه هم بپذیرد اسد را کنار بگذارد، چون معلوم نیست که اگر اسد برود چه کسی می‌تواند اوضاع شکننده سوریه را کنترل کند. الان با وجود اسد بوده است که ثبات نسبی در سوریه ایجاد شده است. با رفتن او خلاء بزرگی ایجاد می‌شود که مشخص نیست چگونه پوشش داده می‌شود.»
به اعتقاد این تحلیلگر " اگر قرار باشد توافقی میان ایران و روسیه درباره سوریه صورت گیرد، در این حد خواهد بود که ایران و روسیه درباره کنفرانسی که قرار است با حضور مخالفان در سوریه برگزار شود اختلافاتی وجود داشته که نیازمند مذاکرات مقامات عالی رتبه بوده است. ممکن است با توجه به اینکه روسیه با آمریکا درباره سوریه مذاکره می‌کند به تصمیماتی رسیده اند که نیازمند هماهنگی با ایران است. از طرف دیگر روسیه به دنبال آن است که حضور نظامی خود در سوریه را کاهش دهد چرا که هزینه زیادی را متحمل شده است و حالا هم در شرایط تحریمی به سر می‌برد. "
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که این رفت و آمدهای سطح بالا میان ایران و روسیه و افزایش همکاری‌های سیاسی دو کشور در منطقه و افزایش روابط اقتصادی آیا به نقطه‌ای رسیده است که ایران و روسیه را از یک "شریک استراتژیک" به تعبیر پوتین به یک "متحد استراتژیک" تبدیل کرده باشد؟، گفت: «من تصور نمی‌کنم دو کشور به این نقطه رسیده باشند. رابطه استراتژیک تعریف و مفاهیم خاص خود را دارد. ما روابط صمیمی با روسیه داریم. اما رابطه استراتژیک به معنای همکاری گسترده سیاسی، نظامی، اطلاعاتیق اقتصادی و... است.»
به اعتقاد فرجی راد" ایران و روسیه دو فرهنگ متفاوت، دو ساختار سیاسی متفاوت و دو کشور مستقل در سطح رهبری هستند. هر دو کشور به دنبال سیاست‌های مستقل خود هستند. روسیه سیاست خارجی منافع محور دارد یعنی با توجه به ضعف هایی که در مقابل رقبا دارد عمل می‌کند."
او افزود: «رقبای روسیه از نظر اقتصادی بسیار قوی هستند. روسیه هم وابستگی زیادی به خارج از کشور دارد، تنها چیزی که بر آن تمرکز دارد صادرات نفت و گاز است این جوابگوی خواسنه‌های ملت روسیه نیست. بنابراین در ۲۰ سال گذشته به سمت رفاه طلبی رفتند، اما اکنون با کاهش قیمت نفت و تحریم‌های غربی به مشکل خورده اند. آن‌ها می‌خواهند به گونه‌ای حرکت کنند که منافعشان تامین شود. حالا روسیه برای جبران تحریم‌ها با شیب تندی به سمت چین حرکت می‌کند.»
این دیپلمات سابق گفت: «روسیه تلاش می‌کند که در سیاست خارجی اش با ایران هماهنگ باشد، ایران هم تلاش می‌کند هماهنگ پیش رود. آنچیزی که در یکی دو سال گذشته میان ایران و روسیه دیده شد یک کار بزرگ است، به این خاطر که یک بی اعتمادی تاریخی بزرگی بین دولت‌ها و ملت‌های دو کشور وجود داشته است. شما هر کجای ایران بروید می‌گویند نمی‌شود به روس‌ها اعتماد کرد، اما خب سوریه یک نقطه عطف برای نزدیکی دو کشور بوده است و به شکل مناسبی با یکدیگر کار کرده اند و این روند هم می‌تواند ادامه داشته باشد. امیدواریم این فقط به سوریه ختم نشود.»
او با بیان اینکه "روسیه باید بداند ایران بود که پای این کشور را به سوریه باز کرد" اظهار کرد: روسیه ضرر نکرده است. پس از حضور در سوریه، روس‌ها توانستند وارد عراق شوند، موضع خود را در مدیترانه تقویت کردند و مواضع آمریکا در خاورمیانه تضعیف شد. سوریه باعث شد روابط ترکیه و روسیه به نحوی پیش رود که ترکیه به عنوان عضو ناتو موشک اس ۴۰۰ از روسیه بخرد. این برای غرب و ناتو غیر قابل قبول است. همه این‌ها به خاطر این است که روسیه به خواست ایران وارد سوریه شد و باید هم تا آخر ساختار سازی در سوریه حضور داشته باشد. اما نکته مهم این است که این همکاری را باید در جاهای دیگر هم ادامه دهند.»
فرجی راد معتقد است: «روسیه باید همت بیشتری در بهبود روابط با ایران به خرج دهد. مثلا از روسیه بعید بود که اجازه دهد اینقدر ایران پشت درهای شانگهای بماند. اگر دو کشور می‌توانند در سوریه با هم کار کنند چرا در شانگهای نمی‌توانند همکاری کنند. ما مطمئنیم روس‌ها مانع نیستند، ولی آن‌ها می‌توانند کشورهای مخالف را قانع کنند که ایران به سازمان شانگهای ورود پیدا کند.»
این استاد دانشگاه گفت: «باید یک استراتژی روابط میان ایران و روسیه تعریف شود. کلا ایران درباره هیچ کشوری استراتژی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدتش روشن نیست. یکی از دلایل به نتیجه نرسیدن مذاکرات ما با دیگر کشورها همین است. ما باید استراتژی مشخص داشته باشیم و بعد از آن اعتماد سازی کنیم. در دیپلماسی باید بده بستان وجود داشته باشد. صفر و صد وجود ندارد. زور، منافع، نوع گفت و گو و حتی مذاکره کننده در کسب سود بیشتر در مذاکرات نقش دارد. »
