بازی پونزی در بازار پول

ولی‌الله سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی در یک یادداشت رسمی که در سایت بانک مرکزی منتشر شده است دیپلماسی چندجانبه در حوزه ساماندهی موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز را کلید زد.

رئیس‌کل بانک مرکزی گرچه با ادبیاتی نرم فرآیند ساماندهی موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز را تشریح کرده است اما از بین خطوط نانوشته آن می‌توان دریافت پشت این ادبیات یک خط و نشان نرم برای موسسات اعتباری بدون مجوز است. برای مثال می‌توان به بند 5 این یادداشت اشاره کرد که در آن سیف تاکید دارد بانك‌مركزي مصمم است با همه امكانات و بدون توجه به تهديدها و دخالت‌ها به حول و قوه الهي وظيفه خود را با قاطعيت و جديت دنبال كند.چندی پیش هم رئیس‌کل بانک مرکزی از برخی فشارها به بانک مرکزی از سوی حامیان موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز خبرداده و گفته بود متاسفانه برخی‌ها به‌دلیل گرایشات سیاسی و جناحی قصد دارند با اقدامات خود برای بانک مرکزی در زمینه ساماندهی موسسات مالی و اعتباری مشکل ایجاد کنند و حتی بانک مرکزی را متهم به سیاسی‌کاری می‌کنند.

هم‌اکنون نیز سیف اعلام کرده است بانک مرکزی بدون توجه به تهديدها و دخالت‌ها با قاطعيت و جديت به فعالیت خود در این زمینه ادامه می‌دهد.به نظر می‌رسد رئیس‌کل بانک مرکزی در این یادداشت به دنبال یک دیپلماسی چندجانبه است و علاوه‌بر جدیت در برخورد با موسسات غیرمجاز به دنبال ارتباط مستقیم با مردم است به طوری که تلویحا گفته است مردم نبايد تحت‌تاثير چند درصد نرخ سود اضافه نسبت به شبکه سالم بانکی(که ممکن است به بهای از دست رفتن كل پس‌انداز آنها تمام شود) چنين مخاطره‌اي را بپذيرند.در این شرایط به نظر می‌رسد در موضوع برخورد با موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز، بانک مرکزی در حال تغییر الگوی رسانه‌ای در یکی از حوزه‌های مهم و حساس است. الگویی که بانک مرکزی آن را دنبال می‌کند الگوی ارتباطی معطوف به هدف است که با آن به دنبال تغییر انگیزه‌ها و اهداف در رابطه با موضوع موسسات غیرمجاز است.بررسی‌ها نشان می‌دهد یادداشت سیف 3 نکته اساسی دارد؛ نخستین موضوع این است که بانک مرکزی به دنبال خنثی سازی وضع موجود است، نکته دوم این است که بانک مرکزی برای اولین‌بار سعی می‌کند مدل درآمدی موسسات مالی غیرمجاز را تعریف کند و نکته سوم این است که یادداشت مذکور به مصوبه شورای‌عالی امنیت ملی که یکی از بالاترین رکن‌های قانونی- امنیتی کشور است اشاره دارد که بر اساس آن می‌تواند در مسیر طراحی شده حرکت کند.

جزئیات دیپلماسی جدید بانک مرکزی
ولی‌الله سیف در مقدمه این یادداشت که 5 بند و دو توصیه به سپرده‌گذاران و موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز دارد، گفته است: پيش‌نياز يك اقتصاد سالم، با ثبات و رو به رشد، شفافيت و انضباط در فعاليت‌هاي اقتصادي و مبادلات است. فعالیت موسسات و نهادهای غیرمجاز و بدون نظارت بانک مرکزی در بازار پول خلاف جهت شفافیت و انضباط پولی و در مغایرت صریح با اصول و الزامات اقتصاد مقاومتی است و باعث ایجاد اختلال در بازار پول و سایر بازارها می‌شود. به گفته سیف خلق پول بی‌ضابطه و اعطای سودهای بیشتر از سود متعارف شبکه بانکی و تبلیغات وسیع، سبب جذب حجم زیادی از سپرده‌های مردم در آنها، بدون تودیع هرگونه سپرده قانونی نزد بانک‌مرکزی شده‌ است. رقابت ناسالم این موسسات در جذب سپرده‌های مردم از طریق پرداخت برای اعطای سود بیشتر، باعث شده از یک‌ طرف بانک‌ها در تجهیز منابع و تنظیم نرخ سود با مشکل مواجه شوند و از سوی دیگر، خطر ورشکستگی این موسسات و در پی آن سلب اعتماد عمومی به کل شبکه بانکی افزایش یابد.

بند نخست این یادداشت به ایرادات قانونی که موجب ایجاد موسسات مالی غیرمجاز شده است، اشاره دارد. بر اساس این بند اغلب موسسات غیرمجاز پیش از تصویب قانون تنظیم بازار غیر‌متشکل پولی در سال 83 در قالب موسسه اعتباری، تعاونی اعتبار، صندوق قرض‌الحسنه و... بعضا بدون هیچ مجوزی و برخی با مجوز نهادهایی غیر از بانک‌مرکزی شکل گرفته‌اند و همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند که براساس قانون یاد شده و ماده 96 قانون برنامه پنجم توسعه، هرگونه ایجاد، ثبت و تغییرات نهادهای پولی و اعتباری صرفا با مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران امکان‌پذیر است.

بند دوم به« بازی پونزی» موسسات غیرمجاز اشاره دارد. بر اساس تعاریف بازی پونزی در اصطلاح علم اقتصاد به نوعی عملکرد مالی افراد یا شرکت‌ها گفته می‌شود که به معنی گرفتن وام‌های بهره‌دار بزرگ‌تر برای پس دادن وام‌های بهره‌دار کوچک‌تر قبلی و استمرار این روند است. در بند دوم تاکید شده است اگر در يك موسسه بدون مجوز عدم تعادل يا كسري مشاهده نمي‌شود که به معني قابليت استمرار فعاليت آن موسسه در بلندمدت نيست. روش كار به اين ترتيب است كه از محل سپرده‌هاي جديد بدون اينكه واقعا درآمدي حاصل شده باشد، سود سپرده‌گذاران قبلي را پرداخت مي‌كنند. نتيجه كار اين خواهد بود كه روز به روز بر زيان موسسه افزوده مي‌شود. با توجه به اينكه موسسان سرمایه اولیه‌ای را تامین نکرده‌اند، این زیان روزافزون نشان‌دهنده سپرده‌هاي تلف شده و از بين رفته است و فعاليت اين موسسه تا زماني ادامه پيدا مي‌كند كه كسري‌ها يعني همان سپرده‌هاي قبلي تلف شده به اضافه سودهاي متعلقه از محل سپرده‌هاي جديد بتواند تامين شود. بر اين اساس، اين‌ گونه موسسات دیر یا زود با توقف و عدم امكان بازپرداخت سپرده‌ها روبه‌رو خواهند شد و هر چه ديرتر اين اتفاق بيفتد مشكل و ميزان كسري بزرگ‌تر خواهد بود. این مساله در اقتصاد به «بازی پونزی» مشهور است.به نظر می‌رسد در این بند رئیس‌کل بانک مرکزی به این موضوع اشاره دارد که فعالیت موسسات غیرمجاز شبیه کاری است که موسسات هرمی انجام می‌دادند که تبعات آن در اقتصاد نمایان شد.

بند سوم یادداشتی که به امضای رئیس‌کل بانک مرکزی رسیده به وظیفه نظارتی بانک مرکزی برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های مالی اشاره کرده است. سیف در این بند اعلام کرده است بانك مركزي به‌عنوان نهاد ناظر و سياست‌گذار پولي در ايفاي يكي از مسووليت‌هاي اصلي خود كه صيانت از منابع سپرده‌گذاران است، وظيفه دارد از فعاليت‌های غيرشفاف و خلاف قوانین موسسات غيرمجاز جلوگيري کرده، اجازه ندهد با اقدام‌های مخرب و عوام‌فريبانه آنان كه گاهی از اسامي مقدسي نيز سوء‌استفاده مي‌کنند، در اقتصاد کشور اخلال به‌ وجود آيد و پس‌انداز‌هاي مردم از بين برود.در بند چهارم یادداشت رئیس‌کل بانک مرکزی به مصوبه‌ای از سوی شورای‌عالی امنیت ملی اشاره شده است که بر اساس آن بانک مرکزی و سایر نهادها برای مقابله با موسسات غیرمجاز با هماهنگی اقدام می‌کنند.

در این بند آمده است، در اين مسير همراهي و هماهنگي ساير دستگاه‌ها از جمله سازمان صدا و سيما، نيروي انتظامي و همچنين مراجع قضايي بسيار ضروري، مهم و تعيين‌كننده خواهد بود كه خوشبختانه و به‌خصوص پس از مصوبه شوراي عالي امنيت ملي و تشكيل كارگروه مسوول در بانك ‌مركزي، هماهنگي مورد نظر شكل گرفته است.رئیس‌کل بانک مرکزی در بند آخر یادداشت خود به بی‌توجهی بانک مرکزی به تهدیدها و دخالت‌ها در زمینه مقابله با موسسات غیرمجاز اشاره کرده است. طبيعي است زماني‌ كه متخلفان متوجه عزم جدي مسوولان در برخورد با فعاليت‌هاي مخرب خود مي‌شوند، با جنجال‌آفرینی و ترفندهای گوناگون تلاش مي‌كنند روند اقدام‌ها را متوقف سازند. بانك‌مركزي مصمم است با همه امكانات و بدون توجه به تهديدها و دخالت‌ها وظيفه خود را با قاطعيت و جديت دنبال كند.


دو توصیه مهم بانک مرکزی

رئیس‌کل بانک مرکزی در پایان این یادداشت دو توصیه مهم به سپرده‌گذاران و موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز دارد. سیف خطاب به سپرده‌گذاران گفته است با توجه به وضعیتی كه در روزهاي اخير براي يكي از موسسات غيرمجاز پديد آمده، كاملا روشن است كه در ادامه حيات موسسات بدون مجوز و تضمین پس‌اندازهاي هموطنان عزيز در آنها ترديد جدی وجود دارد؛ فعالیت این گونه موسسات خارج از حیطه نظارت بانک‌مرکزی بوده و هیچ‌گونه سپرده قانونی نیز نزد بانک‌مرکزی تودیع نکرده‌اند. بنابراین مردم عزيز ما نبايد تحت تاثير چند درصد نرخ سود اضافه نسبت به شبکه سالم بانکی (که ممکن است به بهای از دست رفتن كل پس‌انداز آنها تمام شود) چنين مخاطره‌اي را بپذيرند.

سیف همچنین خطاب به موسسان و مسوولان موسسات اعتباري غير مجاز توصیه کرده است هرچه سريع‌تر نسبت به توقف عمليات خلاف قوانین و مقررات و اخلال در گردش سالم پولی اقتصاد اقدام کرده و با مراجعه به بانك مركزي و ارائه اطلاعات شفاف، همكاري لازم را برای حل مشكلات پيش رو به‌عمل آورند.