انفجار بیخ گوش پادشاهان ساسانی

پروژه جاده‌سازی در تنگه تاریخی چوگان پس از حدود دوسال دوباره از سر گرفته شد. بر‌اساس گزارش‌های رسیده به «شرق» پیمانکاران مجری این پروژه با انفجار دینامیت در حال گشودن ضلع شمالی در این تنگه سرشار از آثار تاریخی هستند. انفجارهای صورت گرفته در فاصله نزدیکی با غار شاپور محل واقع‌شدن مجسمه تاریخی و منحصربه‌فرد شاپور ساسانی و همچنین شش نقش‌برجسته بی‌مانند بازمانده از دوره ساسانیان است. نقش‌برجسته‌هایی همچون پیروزی شاپور اول بر امپراتور روم و پیروزی بهرام دوم بر اعراب بیابانگرد.

به گزارش شرق، این مسیر که در دهانه شمالی تنگه چوگان واقع شده، قرار است جاده چنارشاهیجان-شیراز را به محوطه باستانی تنگ چوگان متصل کند. این جاده از سمت شمال به بزرگراه شیراز - قائمیه - کازرون متصل ‌شده و به ایجاد یک میانبر در این مسیر منتهی می‌شود تا درنهایت به کوتاه‌شدن مسیر شیراز به کازرون بینجامد. بر همین اساس می‌توان گفت این تازه ابتدای کار تخریب و آسیب‌رسانی به این آثار تاریخی است، جاده‌ای که این روزها پیمانکاران این پروژه با انفجارهای پیاپی ‌درپی گشودن آن هستند پس از عبور از فاصله چندمتری این نقش‌برجسته‌ها در سمت دیگر تنگ چوگان به ضلع شمالی شهر باستانی بیشاپور خواهد رسید.

سال 89 نیز پیمانکاران وابسته به وزارت راه و ترابری براساس مجوزهای صادر‌شده ازسوی سازمان میراث فرهنگی در حال انجام انفجار و استفاده از ماشین‌های سنگین درحال احداث همین خط جاده ترانزیتی بودند که با انتقادات فعالان میراثی و رسانه‌ها درنهایت پروژه متوقف شد.
در آن سال اعلام شده بود متقاضیان اصلی احداث این جاده، برخی از روستاییان ساکن در تنگه هستند و سازمان میراث فرهنگی نیز انتقال خطوط نیرو برای اهالی روستاها و ایجاد زیرساخت گردشگری را به‌عنوان توجیهات خود برای صدور مجوز احداث این جاده اعلام کرده است.
هم‌اکنون در ضلع جنوبی تنگه چوگان جاده‌ای کم‌تردد برای دسترسی روستاییان ساکن در این تنگه وجود دارد، اما تلاش‌ها برای گشودن سوی دیگر تنگ چوگان برای تبدیل این جاده روستایی و کم‌تردد به یک جاده ترانزیتی و محلی برای عبور ماشین‌های سنگین باری و مسافری است که در درازمدت می‌تواند موجب وارد‌آمدن آسیب جدی به آثار تاریخی موجود در این تنگه شود.

پس از سال89 در چند نوبت دیگر باز هم تلاش‌هایی برای احداث این جاده صورت گرفت که باز هم با واکنش و مخالفت شدید فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی مواجه شد. در واکنش به همین اخبار بهار سال 92 سازمان میراث فرهنگی جوابیه‌ای صادر کرد که در بخش‌هایی از آن آمده بود اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فارس با توجه به ضوابط و قوانین مربوطه اجازه هیچ‌گونه عملیات راهسازی در تنگ چوگان و شهر بیشاپور را صادر نمی‌کند.

بااین‌همه از بهار سال گذشته تا امروز گویا هم در رویکرد سازمان میراث فرهنگی و هم در تلاش برای ساخت این جاده تغییراتی اساسی رخ داده است. تغییراتی که انفجارهای پرتعداد، رفت‌وآمد بسیار ماشین‌های سنگین راه‌سازی و تلاش‌های گسترده پیمانکاران پروژه آن را تایید می‌کند.

در همین رابطه محسن عباسپور از فعالان میراثی و عضو شورای مرکزی انجمن هم‌اندیشان جوان شهرستان کازرون به «شرق» می‌گوید: «این جاده دو‌تهدید جدی برای آثار تاریخی موجود در این منطقه به‌دنبال خواهد داشت؛ اول اینکه با‌توجه به فاصله نزدیک محل احداث جاده با آثار کشف‌شده در تنگ چوگان این احتمال وجود دارد که در زمان احداث این جاده با انجام انفجارها و سایر عملیات راه‌سازی، خطرهایی متوجه آثاری همچون مجسمه شاهپور که تقریبا در فاصله دوهزارمتری محل انفجارها قرار دارد و برخی آثار مدفون در زیر خاک در این تنگه باستانی شود. پس از احداث این جاده نیز باتوجه به افزایش بار ترافیکی و عبور وسایل نقلیه متعدد از فاصله 10متری نقوش برجسته تنگ چوگان، ریسک آسیب‌پذیری این گنجینه‌های تاریخی به‌طرز چشمگیری افزایش خواهد یافت.»

عباسپور همچنین به شواهد و مستنداتی مبنی‌بر وجود آثار تاریخی کاوش‌نشده در طول مسیر راه‌سازی اشاره می‌کند و می‌افزاید: «طی چند سال اخیر جریان آب در بستر رودخانه شاهپور که از تنگه چوگان عبور می‌کند باعث پیدایش یک‌ردیف سنگ‌چین متعلق‌به دوران ساسانی شد و باتوجه به قرارگیری تنگه چوگان در مجاورت شهر تاریخی بیشاپور، این احتمال وجود دارد که آثار زیادی از دوران ساسانی و حتی دوره‌های مختلف اسلامی در این منطقه وجود داشته باشد. حتی در فاصله 50متری از محلی که انفجارهای راه‌سازی صورت گرفته است سطح حجاری‌شده از دوره ساسانی مشاهده می‌شود که وجود همین اثر نیز حاکی از اهمیت باستانی این منطقه است. علاوه بر آثار ساسانی موجود در تنگ چوگان، ما چند دهانه غار پیش از تاریخ را نیز در این محوطه باستانی داریم که مطالعات مستقلی پیرامون آنها صورت گرفته است و ابزارهای مربوط به انسان‌های پیش از تاریخ در آنها کشف شده است. متاسفانه تمام این موارد در حالی صورت می‌پذیرد که سازمان میراث فرهنگی و پایگاه پژوهشی بیشاپور هیچ‌گونه گمانه باستان‌شناسی را برای شناسایی آثار احتمالی مدفون در زیر خاک در این منطقه حفر نکرده‌اند.»

این فعال میراثی با انتقاد از انفعال سازمان میراث فرهنگی می‌گوید: «اجرای آسفالت در قسمت شمالی شهر بیشاپور و احداث جاده در قسمت شمالی تنگ چوگان در حالی انجام می‌شود که مشخص نیست دستگاه‌های ذی‌ربط که علی‌القاعده بایستی براساس قانون نظارت درستی برای کنترل این موارد داشته باشند، چرا نتوانسته‌اند مانع از انجام این فعالیت‌ها شوند. این در‌حالی است که این مسوولان باید تلاش کنند این منطقه به‌لحاظ گردشگری رونق پیدا کند تا به جوامع محلی نیز منفعتی برسد.»

تنگه چوگان شکلی دایره مانند دارد و دارای دودهانه اصلی است که آثار تاریخی مهمی را در خود جای داده است، از آن جمله می‌توان به شش‌نقش‌برجسته ساسانی بی‌مانند واقع‌در این تنگه اشاره کرد، در اولین نقش‌برجسته امپراتور روم جلو اسب شاپوراول زانو زده است. در این نقش‌برجسته ۱۱۵پیکر دیده می‌شود که از این نظر رکورددار نقش‌برجسته‌های ایرانی به شمار می‌آید.

دومین نقش‌برجسته مربوط به پیروزی بهرام‌دوم بر اعراب بیابانگرد است، سومین‌نقش‌برجسته که کامل‌ترین و زیباترین نقش‌برجسته زمان ساسانی به‌شمار می‌آید مراسم دریافت فر ایزدی (حلقه شهریاری) توسط بهرام‌اول از اهورامزدا را به تصویر کشیده. نقش‌برجسته چهارم صحنه پیروزی بهرام‌دوم بر یاغیان است. نقش‌برجسته پنجم که در سمت راست تنگه واقع‌شده و سالم‌ترین نقش‌برجسته در میان نقوش شش‌گانه است نیز به پیروزی شاپور بر دولت روم اختصاص دارد.
ششمین و آخرین نقش‌برجسته که آن‌هم در سمت راست تنگه و دقیقا در کنار جاده واقع‌شده و البته بیشترین آسیب را در طول زمان دیده و قسمت‌های بالای آن تقریبا از بین رفته است، مراسم دریافت فر ایزدی (حلقه شهریاری) توسط شاپور اول از اهورامزدا و همچنین پیروزی وی در جنگ با رومیان را به تصویر کشیده است.

جاده‌ای که قرار است در صورت تکمیل این پروژه و به مدد انفجار دینامیت‌ها ساخته و محل عبور روزانه ده‌ها دستگاه تریلی و نفتکش و اتوبوس شود، درست از فاصله چند متری این آثار تاریخی عبور خواهد کرد.