میلیونها حاشیهنشین دریاچه ارومیه، سایه مهاجرت اجباری را بر سر خود میبینند. سرنوشتشان با دریاچهای گره خورده که خبرها هر روز از مرگ تدریجیاش حکایت میکنند. چنانچه احیا نشود، حداقل ٦میلیون ساکن حاشیهای آن باید با خانه و کاشانه خود خداحافظی کنند.
چندی پیش مهدی عیسیزاده نماینده میاندوآب و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس گفته بود: «ساکنان اطراف دریاچه حتی نسبت به زندگی در چهار تا پنجسال آینده خود هم نگران هستند. ذرات نمک بلند شود، مردم منطقه را مجبور میکند، کوچ کنند. اما مردم حتی نمیدانند اگر مجبور به کوچ باشند، باید کجا بروند. پیش از این میگفتند به تبریز میروند یا اردبیل و زنجان. اما حالا این شهرها هم درگیر غبارهای نمکی هستند. بادهای بهاری نمک را بلند کرد و تا چند کیلومتر دور از دریاچه را تحتتأثیر قرار داد، حال با آغاز بادهای پاییزی قطعا مناطق بیشتری درگیر نمک و غبارهای نمکی خواهند شد.»
دایره بحران ارومیه، هر روز بزرگ و بزرگتر میشود. بحران از برخاست نمک در مناطق حاشیه دریاچه و سوزاندن برگ درختان در اطراف دریاچه آغاز شد و به سونامی رسید که میگویند تا پایتخت میآید. حالا دایره انسانهایی که گرفتار خشکی دریاچه خواهند شد نیز وسیعتر شده. به گفته حسن روحانی، حیات و زندگی ١٤میلیون نفر به سرنوشت دریاچه ارومیه گره خورده است.
حالا دریاچه به موضوعی تبدیل شده که نه معاونان و مشاوران رئیس دولت، بلکه رئیسجمهوری خود پیگیر احیای آن است، چراکه حیات میلیونها نفر را در گرو آن میبیند. رئیسجمهوری در سفر خود به اردبیل در نشست شورای اداری استان اردبیل، با تأکید بر اینکه موضوع احیای دریاچه ارومیه را شخصا دنبال میکنم، گفته است: «برخی گله میکنند که چرا به موضوع دریاچه ارومیه بیشتر اشاره میکنم که البته دلیلش روشن است؛ معضل دریاچه ارومیه معضلی است که سرنوشت، حیات و زندگی ١٤میلیون نفر را با مشکل مواجه خواهد کرد.»
او محیطزیست را معضل بسیار بزرگ دیگر دانست و ادامه داد: «توسعه کشور بدون توجه به محیطزیست یک توسعه پایدار نخواهد بود بلکه توسعه را متوقف میکند. درحال حاضر شاهد این هستیم که بدون مطالعه کارهایی انجام میشود، سدهایی ساخته میشود و البته با حسن نیت و برای توسعه کشور بوده است اما در یک زمانی این طرحها به معضل تبدیل میشود.»
طوفانهای نمکی که در ماههای اخیر به نگرانی جدی فعالان محیطزیست، مسئولان استانهای آذری و اعضای ستاد احیای دریاچه ارومیه تشکیل شده، موضوع دیگری بود که رئیسجمهوری در این نشست به آن پرداخت و با اشاره به اینکه طوفانی که از دریاچه خشکشده ارومیه برخیزد یک ریزگرد عادی نیست بلکه طوفانی همراه با نمک است، گفت: «این طوفانها میتواند تمام مزارع و باغات را نابود کند و زندگی مردم را با بحران مواجه سازد.»
پیش از این اعضای ستاد احیای دریاچه ارومیه از سوختن برگ درختان بر اثر نمک و افزایش سقطجنین دام خبر داده بودند. مسعود تجریشی دبیر کمیته راهبری ستاد احیای دریاچه ارومیه، در این خصوص گفته بود: «با تصاویر ماهوارهای متوجه شدیم که تقریبا ١٠ کانون داریم. قسمت اعظم این کانونها برمیگردد به بخشهایی که از سطح دریاچه به صورت غیراستاندارد نمک برداشت میشود. در این بخشها نمک برداشتشده، دپو میشود و وقتی باد میوزد این نمکهای دپوشده را بلند میکند. این برخاست، مطمئنا بر سلامت اثر دارد، این نگرانی که بهعنوان سرطان به آن اشاره میشود، نگرانیای است که در «دریاچه آرال» هم تجربه شده است. در آرال دیدیم که نرخ زاد و ولد کاهش یافت و بیماریهای پوستی و سرطانی افزایش پیدا کرد. میتوانیم انتظار چنین پیامدهایی را داشته باشیم، البته تاکنون کسی به صورت میدانی گزارشات خانههای بهداشت و... را جمعآوری نکرده تا به این نتیجه برسیم اما اطلاعاتی که در رابطه با دام به ما داده شده این است که در دامها مشکلات سقطجنین افزایش پیدا کرده است. همچنین در رابطه با شور شدن اراضی هم باید گفت بسیاری از اراضی که در حاشیه دریاچه شور شدهاند به شوری آبهای زیرزمینی بازمیگردند و ربطی به غبار ندارد. اما مشاهدات نشان میدهد که برخاست نمک باعث سوختن برگ درختان در اطراف دریاچه شده است.»
رئیسجمهوری درحالی از پیوند خوردن حیات و زندگی ١٤میلیون نفر به سرنوشت دریاچه ارومیه خبر میدهد که مجموع دو استان همسایه دریاچه، یعنی آذربایجانغربی و شرقی، حدود ٦میلیون و ٧٨٠هزار نفر جمعیت دارند. به این ترتیب به نظر میرسد گزارشهایی به دست دولتیها رسیده که از آسیبپذیر بودن استانهایی دورتر از دریاچه در صورت خشک شدن دریاچه ارومیه حکایت میکنند. این استانها میتوانند استانهایی باشند که در مسیر طوفانهای نمک قرار دارند و زمینهای کشاورزی، هوا و درختان خود را در معرض طوفانهای نمکی میبینند.
روحانی درخصوص بودجهای که به مسائل زیستمحیطی اختصاص پیدا کرده، میگوید: «بودجه و امکانات ما محدود است اما شورایعالی محیطزیست بهطور منظم تشکیل میشود. البته بخشی مربوط به همسایگان است که باید با یک طرح مشترک آن را به نتیجه برسانیم. هشتمیلیارددلار برای آبهای مرزی و حدود دومیلیارددلار برای بخشهای دیگر در نظر گرفته شده است.»
روحانی با تأکید بر اینکه همه این کارها در شرایط تحریم انجام میشود و تحریم هنوز تمام نشده است، اظهار داشت: «تحریم غیرقانونی ظالمانه هنوز ادامه دارد و این کارها بهرغم تحریمها انجام میشود.»
رئیس شورایعالی امنیت ملی با بیان اینکه «البته گوشههایی از تحریم را تضعیف کردهایم و برای مدت موقت جلوی برخی تحریمها را گرفتهایم»، افزود: «دولت این را وظیفه بزرگ خود میداند که با همه توان و تلاش کاری کند که تحریمها برای همیشه برداشته شود چون تحریم ظلم بزرگ به مردم است.»
پیوند خوردن حیات میلیونها انسان با سرنوشت دریاچه ارومیه که رئیسجمهوری هم آن را تأیید میکند، معضل خشک شدن بزرگترین دریاچه آب شور را به معضلی بزرگ و غیرقابل چشمپوشی تبدیل کرده است. تأثیر آن بر سلامتی ساکنان حاشیه دریاچه و گزارشهایی که از آن به گوش میرسد، اهمیت آن را بیش از هر موضوع دیگری میکند، چراکه به گفته عیسیزاده نماینده مردم میاندوآب، «گزارشها حاکی از آن است که عمده بیماران مراجعهکننده به بیمارستانهای آذربایجانشرقی و غربی از بیماری ریوی رنج میبرند. این نشان میدهد، نمک سلامت مردم را تهدید میکند.»