آیا داعش می‌تواند مناطق اشغال شده را اداره کند؟

فرانک گاردنر خبرنگار امنیتی بی بی سی نوشت: آیا داعش، ارتش کوچک ولی متشکل از جهادی‌های متعصب که اکنون بخش های بزرگی از سوریه و عراق را تصرف کرده، قادر به اداره این سرزمین‌ها خواهد بود؟

داعش (دولت اسلامی عراق و شام) که اخیرا به "دولت اسلامی" تغییر نام داده در اوایل ماه ژوئن گذشته از قرارگاه خود در شرق سوریه خارج شد و توانست پس از تصرف موصل، دومین شهر بزرگ عراق در طول دره فرات به سمت جنوب حرکت کرده و تا به سوی بغداد پیشروی کند.

نیروهای سیاهپوش و نقابدار داعش به هر کجا قدم گذاشته‌اند، برداشت سختگیرانه‌ای از قوانین اسلامی را به اجرا درآورده و موجب فرار هزاران نفر از شهرها شده‌اند.

تحلیلگران می گویند تصرف یک منطقه و اداره آن دو موضوع کاملا متفاوتند.

ولی با توجه به مشکلات داخلی و ضعف دولت‌های عراق و سوریه، نشانه‌ای از این که داعش به زودی عقب نشینی خواهد کرد، دیده نمی شود. با توجه به این واقعیت، این سئوال مطرح می شود که آیا نیروهای داعش عملا در موقعیتی قرار دارند که بتوانند حکومت کنند؟

پاسخ به این سئوال به چند عامل بستگی دارد-حمایت قبیله‌های محلی، توانایی اقتصادی، دسترسی به آب و نفت، برداشت‌ها از قدرت مذهبی و نیز قدرت رهبرشان ابوبکر البغدادی که خود را خلیفه مسلمانان اعلام کرده و همچنین این که آیا خود نیروهای داعش پایشان را بیشتر از گلیمشان دراز نکرده‌اند؟

'بیش از حد توانایی'
داعش در حال حاضر از یک پیروزی قابل توجه نظامی برخوردار است که عمدتا ناشی از توام بودن دو عامل ترس و قدرت اسلحه است.

حتی اگر این نیروها فردا متلاشی شوند، مورخان نظامی تاثیر روانی عملیات داعش برای ترساندن مخالفانشان را فراموش نخواهند کرد. نیروهای داعش با استفاده از رسانه های اجتماعی به طور دایم تصاویر وحشتناک قربانیان خود را نشان داده و نیز ویدیوهایی را که نشان می دهد چه برسر دشمنانشان می آورند از طریق اینترنت پخش می کنند.

منظره سربریدن، به صلیب آویختن، و اعدام های صحرایی همراه با گفتار وحشتناک، کافی بود که نیروهای امنیتی عراق که انگیزه قوی نیز نداشتند اسلحه خود را زمین گذاشته و متواری شوند.

ولی داعش عملا وزنه ای را که سنگینی اش بیش از حد توانش است بلند کرده است.

هنگامی که در ماه ژوئن گذشته داعش اشغال بخش مهمی از غرب عراق را شروع کرد، شمار نیروهایش که در حقیقت باقیمانده و جانشینان به شدت صدمه دیده "القاعده در عراق" بودند، از ۱۰ هزار تا حداکثر ۱۵ هزار نفر تجاوز نمی کرد.

بنا بر گزارش ها داعش با تنها حدود ۸۰۰ جنگجو توانست موصل را تصرف کند.

داعش برای پیروزی به حمایت قبایل و پیکارجویان محلی شدیدا وابسته است و بدون حمایت آنان نمی توانست امیدی به تصرف موصل، شهری با دو میلیون نفر جمعیت داشته باشد.

مینه العرابی، از روزنامه الشرق الاوسط، که خود اهل موصل است می گوید داعش از طریق معامله با جنگجویان محلی که قول داده بودند به نمایندگی از طرف داعش، مناطق اشغال شده را اداره کنند، توانسته سرزمین‌هایی را که تصرف کرده کنترل کند.

به عقیده این روزنامه نگار بخشی از این توافق ها ناشی از ترس است و بخشی بر اساس اشتراک منافع موقت.

درس گرفتن از اشتباهات
آخرین باری که جهادی ها منطقه وسیعی از عراق را برای مدت قابل توجهی تحت کنترل خود داشتند، در سال ۲۰۰۶ بود که جنگجویانی که نیروهای داعش اکنون جانشینان آنها هستند بخش بزرگی از استان انبار را تصرف کردند؛ گرچه متعاقبا آن را از دست دادند.

نیروهای جهادی تحت رهبری خشونت آمیز، بیرحمانه و سادیسم گونه ابو مصعب الزرقاوی، یک محکوم سابق اردنی، اکثر ساکنان محلی را با خود دشمن کردند.

آنها شیوخ سنی را که از دادن قول وفاداری خودداری می کردند، گردن می زدند، مساجد شیعیان را آتش زده و سعی می کردند یک جنگ غیرنظامی فرقه ای به راه اندازند. این نیروها از آنجا که سیگار کشیدن را غیراسلامی می دانستند، انگشتان کسانی را که سیگار می کشیدند، قطع می کردند.

همین اقدامات سبب شد که مردم محلی از آنان روی برگردانند.

رهبری القاعده در پاکستان، درخواست می کرد که جهادی ها به آزار و ایذای مسلمانان پایان دهند ولی الزرقاوی این تقاضا را نادیده می گرفت.

سرانجام نیروهای اطلاعاتی اردن توانستند مخفیگاهش را پیدا کنند و او در جریان حمله هوایی آمریکا کشته شد. پس از آن قبایل محلی با کمک نیروهای آمریکایی که تعدادشان در عراق افزایش یافته بود، موفق شدند جنگجویان جهادی را بیرون برانند.

در اواخر سال ۲۰۱۳ نیروهای جهادی داعش پس از هشت سال دوباره به استان انبار بازگشتند. بازگشت آنان در پی اقدام ارتش عراق برای برچیدن چادرهایی بود که معترضان در فلوجه برپا کرده بودند. جنگجویان داعش با پیشروی در انبار موفقیتی را که نوری مالکی با اعزام نیرو به فلوجه به دست آورده بود خنثی کردند.

ولی آیا داعش از تجربیات گذشته نیروهای جهادی درس گرفته؟

بعضی از ساکنان شهر رقه در شمال شرق سوریه که از ماه مه ۲۰۱۳ تحت کنترل داعش است به این سووال پاسخ منفی خواهند داد.

در این منطقه در باره مجازات کوچکترین خطا با بی رحمی کامل، زندانی کردن زنان در خانه، به صلیب کشیدن محکومان در انظار عمومی، آدم ربایی و اخاذی از بازرگانان داستان های زیادی شنیده می شود.

رهبری القاعده که قدرتش در حال کاهش است یک بار دیگر داعش و افراط گری هایش را سرزنش کرد و در ماه فوریه گذشته رسما هر گونه ارتباط با این سازمان را قطع کرد.

آب و نفت
ولی کسانی که تحت کنترل داعش هستند داستان متفاوتی را تعریف می کنند.

آنان از کارآیی شهرداری در جمع آوری زباله ها، امن تر شدن خیابان ها و توزیع سخاوتمندانه سوخت و غذا برای نیازمندان سخن می گویند.

این سناریوی آشنایی نیست؟ این دقیقا همان برنامه ای است که طالبان در سال ۱۹۹۴در افغانستان پیاده کرد و به تدریج مناطق تحت کنترل خود را توسعه داد تا این که حملات یازدهم سپتامبر سبب شد که آمریکا مبارزه علیه آنان را شروع کرده و در سال ۲۰۰۱ قدرت را از چنگشان خارج کند.

یکی از بزرگترین امتیازهای یک سازمان مانند داعش که تحت لوای سختگیری های مذهبی و اخلاقی فعالیت می کند، این است که نشان دهد گزینه دیگر، یعنی دولت ملی عراق، دولت سکولاری است که فاسد به نظر می‌رسد و توانمندی اداره کشور را ندارد.

داعش حتی برای توفیق در ایجاد یک حکومت قابل دوام، باید به نفت و آب دسترسی داشته باشد تا چه رسد به تاسیس خلافت اسلامی.

ولی در حال حاضر داعش هم به آب دسترسی دارد و هم به نفت. نیروهایش حوزه های نفتی اطراف دیرالزور، از جمله بزرگترین میدان نفتی سوریه را کنترل می کنند و گفته می شود حتی به دشمنانشان یعنی حکومت بشار اسد نفت می فروشند.

بزرگترین سد سوریه در دریاچه اسد نیز در اختیار داعش است.

در عراق نیز کنترل سد فلوجه در دست پیکارجویان داعش است و حتی شنیده شده که آنان به بزرگ ترین پالایشگاه نفت عراق در بیجی نیز دسترسی دارند. در بخشی از جهان که نفت و آب دو کالای حیاتی محسوب می‌شود، داعش در موضع قدرت قرار دارد.

'جهادستان'
اگر فعلا این مسئله را کنار بگذاریم که آیا امت اسلامی، خلافت اسلامی و برگزیده شدن خلیفه ای برای مسلمانان جهان را خواهد پذیرفت یا نه - بسیاری از مدرسین مسلمان بلافاصله آن را محکوم کردند- این حقیقت به قوت خود باقی است که داعش بخش بزرگی از خاورمیانه را کنترل می کند و از آنجا نخواهد رفت.

نه نیروهای بشار اسد رئیس جمهوری سوریه و نه نیروهای دولت عراق به تنهایی می توانند جنگجویان داعش را از سرزمین هایی که تسخیر کرده اند بیرون کنند. آنها به خوبی در این سرزمین ها مستقر شده اند.

حملات هوایی سوریه تاثیر محدودی خواهد داشت همینطور حمله جت های سوخوی ۲۵، که عراق اخیرا از روسیه خریده و کمک های آمریکا و ایران، ولی نهایتا مسئله بازگرفتن زمین هایی است که به دست داعش افتاده است.

تنها عاملی که می تواند نیروهای داعش را برای همیشه بیرون کند قبایل محلی است و آنها هم مادام که جنگ های داخلی سوریه ادامه دارد و در بغداد نیز دولت نوری مالکی که علیه سنی ها تبعیض قائل می شود بر سر کار است، انگیزه ای برای این کار نخواهند داشت.

با توجه به این عوامل، می توان پیش بینی کرد که گروهی از جنگجویان خشن، تندرو، کاملا مسلح، با درآمد کافی و عدم بردباری مذهبی به صورت یک "جهادستان" دوفاکتو، حضور دایمی در خاورمیانه داشته باشند.

آیا داستان همین جا ختم می شود؟
بعید به نظر می رسد. تا همین سال گذشته پیکارجویان داعش اعلام می کردند که هدف نهایی شان تصرف سرزمین هایی است که تا اسپانیا ادامه می یابد.

ولی حتی اگر آنان در داخل محدوده ای که هم اکنون تصرف کرده اند باقی بمانند، این محدوده سکوی پرتاب آنها برای حمله به کشورهای همسایه مانند اردن و لبنان خواهد بود. علاوه بر این صدها جهادی جوان از بریتانیا و سایر کشورهای غربی به آنان خواهند پیوست.

گروهی از کارشناسان می‌گویند داعش تنها با توسل به خشونت بیرحمانه و یا تهدید به استفاده از آن، می‌تواند حکومت کند

شیراز ماهر، از دانشگاه لندن که صاحبنظر در زمینه جهادی های سوریه است می گوید تمایلی به یک اقدام برنامه ریزی شده بین المللی برای بیرون راندن داعش دیده نمی شود.

او می گوید: "این حقیقت که داعش منطقه وسیعی را اشغال کرده اتفاق منحصر به فردی نیست. در گذشته ما شاهد موفقیت سازمان های جهادی بوده ایم به طور مثال در افغانستان، پاکستان، شاخ آفریقا و اخیرا در مالی.

"در هر یک از این موارد دخالتی که باحمایت غرب بود سبب شد که موازنه قدرت علیه جهادی ها به هم بخورد. تفاوت اصلی در همین جاست. هم عراق و هم سوریه دارای دولت هایی ناموفق با ارتش ناکارآمد هستند، و به همین جهت غرب علاقه ای به مداخله ندارد."

نتیجه گیری آقای ماهر این است که نیروهای داعش می توانند همچنان در سرزمین هایی که تصرف کرده اند باقی بمانند و منطقه ای را که به وسعت ایالت پنسیلوانیاست برای آینده قابل پیش بینی اداره کنند.

ولی مینا العرابی، معتقد است که هم اکنون نشانه هایی از سست شدن قول و قرارهای جنگجویان محلی با داعش دیده می شود و بر این اساس می توان گفت که داعش تنها با توسل به خشونت بیرحمانه و یا تهدید به استفاده از آن، می تواند حکومت کند.