برنده و بازنده بحران عراق

فرارو- علی دقیقی؛ تحولات اخیر عراق فارغ از نقش تروریست ها، در صحن داخلی، دو بازیگر عمده داشت. دو بازیگری که یک طرف، از این تحولات "سوء استفاده" کرد و جایگاه خود را لرزان تر از قبل کرد و طرف دیگر "استفاده" کرد و جایگاه خود را تحکیم بخشید. مسعود بارزانی، رییس اقلیم کردستان عراق، بازیگر اول است و نوری المالکی، نخست وزیر عراق بازیگر دوم.

اقدامات گروهک تروریستی داعش با حمایت بازیگران منطقه ای شان در عراق، با هدف تضعیف جایگاه دولت نوری المالکی به غیر از ایجاد ناامنی و بروز بحران امنیتی در عراق، یک پیامد دیگر هم داشت و آن به صدا در آمدن زنگ خطر تجزیه عراق بود.

هر چند زنگ خطر تجزیه عراق را کردهای مستقر در اقلیم کردستان تحت هدایت مسعود بارزانی به صدا در آوردند نه گروهک تروریستی داعش.

به نوعی بحران به وجود آمده از حمله داعش به مناطق مختلف عراق، این فرصت را فراهم کرد تا طیفی از کردها که به آرمانگرایان معروف هستند بار دیگر پرچم استقلال اقلیم کردستان از دولت مرکزی عراق و تشکیل کشور کردستان را بلند کنند.

این در حالی است که استقلال کردستان عراق در شرایط آرام و با ثبات هم در میان خود کردها مخالفان جدی دارد چه برسد به شرایط کنونی که عراق بیش از هر زمان دیگری نیاز به اتحاد و همگرایی دارد.

میان کردها دو جریان فکری در رابطه با آینده کردستان عراق وجود دارد که هر دو جریان هم به اندازه کافی قدرتمند و تاثیر گذرا هستند. گروه اول را آرمانگرایان تشکیل می دهند که عمدتا توسط مسعود بارزانی رهبری می شوند و گروه دوم را پراگماتیست ها تشکیل می دهند که از طرف احزاب متفاوتی رهبری می شوند، اما شخصیت برجسته آنها جلال طالبانی است.

طالبانی که اکنون رئیس جمهور عراق است، تشکیل کردستان مستقل را بیشتر به آرزو یا خیالی شاعرانه تشبیه می کند. اما مسعود بارزانی که در حال حاضر ریاست اقلیم کردستان را بر عهده دارد، آن را حق طبیعی کردها می داند و مدام بر آن تاکید می ورزد.

از نظر طالبانی و همفکرانش، واقعیت، موقعیت و شرایط ژئوپلتیکی کردستان آنقدر پیچیده است که این امکان را از کردها گرفته که بتوانند به آسانی در جهت تشکلیل دولتی کرد گام بردارند.

جلال طالبانی که به خاطر محبوبیتش به "مام جلال" هم معروف است، سیاست‌مداری باهوش و شخصیت مهم و تاثیرگذار، در حفظ وحدت و ایجاد تعادل در روابط میان کردها با دولت مرکزی عراق است. تا زمانی که او در سلامت کامل به سر می برد و در عالم سیاست نقش آفرینی می کرد، سایر رهبران کرد از جمله مسعود بارزانی تا حدود زیادی زیر سایه او قرار داشتند.

پس از آنکه طالبانی آذرماه سال 1391 حتی تا آستانه مرگ رفت و از آن زمان تاکنون دچار وضعیت نامعلوم جسمانی شده است و به نوعی از همه فعالیت ها روزمره زندگی از جمله سیاست دوری جسته است، زمینه خروج از سایه او، برای برخی رهبران کرد از جمله مسعود بارزانی فراهم شده است تا بیش از گذشته در صحنه داخلی عراق تصمیم گیری کنند و به آرزوی خود جامه عمل بپوشانند.

کنار رفتن طالبانی از صحنه تصمیم گیری های داخلی و بروز بحران و ناامنی در عراق همان فرصتی بوده است که آرمانگرایان و در راس آنها بارزانی و همفکرانش از مدت ها قبل به دنبال آن بودند. اساسا درخواست آرمانگرایان در کردستان عراق برای استقلال، چون به طور طبیعی رشد نکرده، بیشتر حالت نوسانی داشته و به واسطه تحولات در عراق و منطقه، مطرح و برجسته می شود.

بنابراین در شرایطی که اکنون عراق نیازمند وحدت و همگرایی است، بارزانی، با "سواستفاده" از فرصت به وجود آمده پس از گسترش مرزهای خود تا کرکوک که یکی از غنی‌ترین ذخایر نفتی عراق را دارد و دسترسی کردستان عراق به آن می‌تواند به رویاهای اقتصادی برای داشتن کشوری مستقل جامه عمل بپوشاند، ساز مخالف سر داده است و جدی تر از همیشه خواستار استقلال کردستان عراق شد.

در این مسیر کردها اگر چه نتوانستند آمریکا و انگلیس را با خود همراه کنند چرا که وزرای خارجه دو کشور در سفر به اربیل مخالفت خودبا استقلال در این مقطع را اعلام کردند اما یک پشتیبان قرص و محکم برای خود دست و پا کرده اند که این پشتیبان اسرائیل است.

در آغاز بحران عراق بود که اقلیم کردستان نخستین محموله نفتی خود به مقصد اسرائیل را بدون کسب اجازه از دولت مرکزی راهی اسرائیل کرد. بر این اساس به نظر می رسد یکی از دلایل حمایت اسرائیل از کردستان عراق برای استقلال، جدا از کسب همپیمانی غیرعرب در منطقه، مناقع اقتصادی است که با استقلال کردستان به دست خواهد آورد.

خواب کردستان مستقل برای بارزانی و آرمانگرایان در شرایطی می توانست تعبیر شود که بحران در عراق تداوم پیدا کند. این در حالی است که شرایط جدید که در عراق به وجود آمده است یعنی کنترل پیشروی های داعش در مناطق مختلف و بازپس گیری شهرهای به تصرف درآمده با جلب کمک های بین المللی برای عقب راندن این گروهک تکفیری، نه تنها این خواب را تعبیر نمی کند بلکه شرایط را به ضرر کردها تغییر خواهد داد.

تسلط احتمالی آتی دولت مرکزی بر امنیت عراق و عقب راندن تروریست ها، جایگاه نخست وزیر کنونی را به دلیل موفقیت های کسب شده در حفظ وحدت عراق مستحکم تر و جایگاه رییس اقلیم کردستان عراق را متزلزل خواهد کرد.

نخست وزیر عراق پس از پشت سر گذاشتن این بحران، کردستان عراق را با این رویکرد و رویه را نمی پذیرد و کردها باید خود را آماده کنار آمدن با شرایط جدید کنند که از سوی دولت مرکزی به آنها دیکته خواهد شد.

یقینا همپیمانان عراق به خصوص جمهوری اسلامی ایران هم تغییر در نوع سیاست ها و رویکردهای کردستان عراق را طلب خواهد کرد. به نظر می رسد که این خواسته البته با احضار چندی پیش نچیروان بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان عراق به تهران به مقامات اقلیم کردستان منتقل شده است.

بنابراین بحران عراق اگر پایان پیدا کند یک برنده خواهد داشت و آن نوری المالکی است که از یک سو زیر بار درخواست قدرت های بزرگ از جمله آمریکا برای کناره گیری از قدرت و تشکیل دولت وحدت ملی نرفت و از سوی دیگر توانست حمایت منطقه ای و بین المللی برای مبارزه با داعش جلب کند.

پایان بحران امنیتی در عراق، یک بازنده هم خواهد داشت و آن کسی نیست جز مسعود بارزانی که در شرایطی که عراق برای برون رفت از بحران امنیتی نیازمند وحدت و حمایت همه گروه ها و جریانات داشت ساز استقلال کوک کرد که شواهد و قرائن هم حکایت از آن دارد که در این راه بعید است او توفیقی داشته باشد.