نقش کابینه امروز در آینده سیاسی

میثم قهوه چیان؛ امروز وزیر است و فردا رییس جمهور می‌شود، شاید هم موسس یک حزب فراگیر شود و شاید بتواند نقش موثری در یک آشتی ملی ایفا کند. نقش کابینه امروز را نمی‌توان در آینده سیاسی ایران فراموش کرد.

کابینه امروز دولت یازدهم تنها عهده‌دار وظایف پیشرو نیست و با پایان دولت عمر سیاسی وزرای دولت به پایان نخواهد رسید. کابینه امروز می‌تواند در آینده سیاست در ایران نقش‌های موثری داشته باشد. هر وزیری سطح گسترده‌ای از ارتباطات و کارنامه‌ای از عملکردها را در عرصه سیاست ثبت می‌کند. هر عضو کابینه می‌تواند وزن یک یا چند جناح را افزایش دهد. نگاهی به تاریخ سیاست در ایران نشان می‌دهد که اعضا کابینه‌ها به شخصیت‌های سیاسی بدل می‌شود.

بسیاری از نامزد‌های انتخابات مجلس و ریاست جمهوری از درِ کابینه به عرصه‌ی سیاسی وارد می‌شوند اما پس از پایان عمر کابینه از سیاست خارج نمی‌شوند و می‌توانند بخشی از اعتماد را به خود جلب کرده و در عرصه سیاست منشا اثر باشند. با توجه به فضای سیاسی ایران و فقدان تشکل‌های قوی بخشی از افراد که به نوعی سرمایه اجتماعی هستند، می‌توانند به عنوان نهاد‌های مرجع نقش تعدیل‌کننده و هدایت‌بخش داشته باشند. 

دو جناح اصولگرا و اصلاح‌طلب در ایران امروز نقش گسترده‌ای در امکان سیاست‌ورزی دارند. سیاست با نقش آفرینی ممکن است و نقش آفرینی برای یک فرد و یا سیاستمدار تنها می‌تواند با وجود رقابت سیاسی ممکن شود. در رقابت سیاسی نیز وجود احزاب و تشکل‌های سیاسی ضروری است. در ایران امروز و پس از انقلاب اسلامی، روند جاری منجر به حذف بخشی از تفکرات و احزاب سیاسی شد.

بسیاری از افراد و احزاب حذف شدند اما در این میان دو طیف یاد‌شده در فضای سیاسی ایران باقی مانده‌اند. حال در فقدان احزاب قدرتمند در این دو جناح نقش افراد و سرمایه‌های اجتماعی مهم به نظر می‌رسد و تداوم امکان سیاست منوط به تداوم بازی‌گری سیاسی سرمایه‌های اجتماعی است، افرادی نظیرهاشمی رفستجانی، محمد خاتمی، علی‌اکر ناطق نوری، محمدرضا عارف، حبیب‌الله عسگراولادی و ... پیش‌تر به نقش‌آفرینی در کابینه‌ پرداخته‌اند.

بخش عمده‌ای از آینده‌ی سیاسی امروز ایران در کابینه دولت امروز شکل می‌گیرد. وزیران کابینه اول قوه مجریه در جمهوری اسلامی ایران بخشی از منتقدین دلسوز نظام را تشکیل می‌دهند. ابراهیم یزدی، معین‌فر و مرحوم سحابی و صدر حاج سید جوادی از این جمله هستند. منتقدین دلسوزی که اگر چه از قدرت مستقر سیاسی حذف شده بودند اما قدرت را نقد می‌کردند و به دنبال اصلاح امور بودند.

 با کابینه دوم بخش دیگری از سیاسیون وارد کارزار شدند. میرحسین موسوی که وزیر خارجه دومین کابینه شهید رجایی بود کابینه سوم و چهارم را به عنوان نخست وزیر تشکیل می‌دهد و بیست سال پس از نخست وزیری‌اش در دوران امام خمینی کاندیدای ریاست جمهوری می‌شود. آیت الله مهدوی کنی نیز وزیر کشور این کابینه بود که امروز از سرمایه‌های اجتماعی ایران و عمود خیمه اصولگرایان است.

حبیب‌الله عسگراولادی نیز خود در کابینه سوم قوه مجریه و در دوران شهید باهنر وزارت بازگانی را بر عهده داشت و محمد علی نجفی که امروز جزو شخصیت‌ها اصلاح‌طلب و تکنو کرات ایران امروز است در این کابینه به عنوان وزارت فرهنگ خدمت می‌کرد.

محمد غرضی  و حسن غفوری فرد هم در این کابینه سوم وارد گود سیاست در ایران شدند. غفوری فرد از چهره‌های معتدل اصولگرایی است و محمد غرضی از نامزد‌های انتخابات اخیر بود. علی اکبر ناطق نوری که وزیر کشور و محمد ری شهری که وزیر اطلاعات کابینه‌‌ی چهارم بودند، بعدها رقیب سید محمد خاتمی  در انتخابات ریاست جمهوری سال 76 شدند.

 وزیر خارجه کابینه سوم، علی‌‌اکبر ولایتی نامزد بخشی از اصولگرایان سنتی در انتخابات ریاست جمهوری امسال بود.  عبدالمجید معادیخواه نیز در کابینه ششم قوه مجریه وزیر ارشاد شد، هر چند وی در دولت بعدی نیز وزیر ارشاد بود بعد از آنکه از در کابینه خارج شد به یکی از منتقدین روند‌های موجود و روشنفکران دینی بدل شد.

سید محمد خاتمی هم در دولت هاشمی رفسنجانی وزیر ارشاد بود بعدها عمود خیمه اردوگاه اصلاح‌طلبان گردید. علی اکبر محتشمی پور وزیر کشور دولت اول هاشمی رفسنجانی نیز از چهره‌های شاخص جمهوری اسلامی شد. وزیران بعدی کشور در دولت خاتمی عبدال نوری و عبدالواحد موسوی لاری نیز وارد جناح اصلاحات شدند و حالا در این جناح حرفشان برو دارد.

اسحاق جهانگیری نیز که معاون اول دولت حسن روحانی است، در دولت اول و دوم سید محمد خاتمی وزیر صنعت شد. دولت محمود احمدی نژاد دو کابینه داشت که آینده سیاسی ایران احتمالا باید ظهور دوباره‌شان را انتظار بکشد.

با روی کار آمدن کابینه دولت یازدهم بسیاری از چهره‌های سیاسی دوباره وارد عرصه سیاست رسمی شده‌اند و بعضا ارتقا یافته‌اند. وزیر کشور دیروز، علی اکبر ناطق نوری تاثیر بسیار زیادی در پیروزی حسن روحانی داشت و حضورش در وزارت کشور احمدی‌نژاد و در شب انتخابات احساس می‌شد.

سید محمد خاتمی نیز خود وزیر هاشمی رفستجانی بوده است و در ائتلاف به رییس کابینه‌ی سابقش، آرا مردم را به سبد روحانی هدایت کرد.

نقش محمدرضا عارف را در پیروزی انتخابات 24 خرداد نمی‌توان فراموش کرد، او آرائی را که به خود جلب کرده بود راهی صندوق روحانی کرد و حالا کابینه یازدهم پتانسیلی برای آینده شده است. چهره‌های جدید کابینه می‌توانند نقش موثری در آینده سیاسی ایران باشند. باید وزیران امروز را به یاد داشت، وزیرانی که به رغم حذف هشت ساله‌شان امروز همچنان در عرصه سیاسی‌اند و شاید فردا خود تعیین‌کننده باشند.