دکتر نیلی؛ چارچوب‌های تحلیلی تحولات توسعه

نخستین نشست از سلسله نشست‌های جمعیت رشد و توسعه ایران، عصر دوشنبه با حضور جمعی از صاحبنظران در موسسه توسعه مدیریت برگزار شد. در ابتدای این نشست هادی خانیکی، استاد دانشگاه با تشریح اهداف تشکیل جمعیت رشد و توسعه، به ضرورت‌های پرداختن به مباحث «توسعه ملی» اشاره کرد و افزود: نگاه ما در این پروژه، نه نگاهی صرفا کارگزارانه، نه صرفا آکادمیک، نه صرفا مردم‌مدارانه و نه صرفا انتقادی خواهد بود بلکه یک نگاه ترکیبی را مدنظر قرار خواهیم داد. وی ادامه داد: کار ما نه محدود به دانشگاهیان، نه محدود به مدیران و نه محدود به روشنفکران و منتقدان خواهد بود بلکه سعی خواهیم کرد با یک نگاه میان رشته‌ای، فعالیت‌هایمان را به پیش ببریم.

خانیکی با اشاره به تجربه‌های ناتمام پیشین در حوزه «توسعه» افزود: ما قطعا تلاش خواهیم کرد که این پروژه به یک سرانجام مشخصی برسد و مانند پروژه‌های مشابه ناتمام نماند. خانیکی در پایان سخنانش ابراز امیدواری کرد مباحث مطرح شده در این نشست‌ها پس از دو سال یک دستاورد ملموس و عینی برای علاقه‌مندان داشته باشد و یک سند راهبردی از خود به جا بگذارد. خانیکی در پایان سخنانش ضمن تشکر از حضار، از پژوهشگران و صاحبنظران دعوت کرد تا در این پروژه «ملی» مشارکت داشته باشند.

در ادامه این برنامه دکتر مسعود نیلی اقتصاددان و استاد دانشگاه صنعتی شریف به عنوان سخنران اول این سلسله نشست‌ها، سخنرانی خود را با عنوان «چارچوب‌های تحلیلی تحولات توسعه در جهان» با طرح دو مساله آغاز کرد. وی گفت: در اینجا می‌خواهم به دو مورد مهم و تامل‌برانگیز بپردازم یکی متدلوژی و چارچوب مفهومی توسعه است و دیگر تجربه عملی توسعه و رشد در ایران.

وی در ادامه ضمن بر شمردن امکانات و مواهب مادی و سخت افزاری که کشور ایران در زمینه‌های مختلف از جمله نفت و گاز، موقعیت جغرافیایی و ارتباطی، جاذبه‌های بی‌بدیل گردشگری و... برای توسعه دارد، تاکید کرد: با وجود این همه امکانات سخت افزاری که هر کدام به تنهایی می‌تواند موجب توسعه یک کشور شود، چرا ایران تاکنون به توسعه دست نیافته است؟

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد در اینجا ما با یک مشکل نرم‌افزاری در حوزه توسعه روبه‌رو هستیم همانطور که ما در حوزه اندیشه هم تاکنون نتوانسته‌ایم به یک استقرار برسیم و مشاهده می‌شود که در این حوزه هم ما با یک «آشفتگی فکری» روبه‌رو هستیم.

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش ضمن اشاره به اینکه توسعه یک مفهوم کلیدی است، تاکید کرد: هر چقدر مفاهیم کلیدی‌تر باشد تعاریف آنان مبهم است. واژه توسعه یکی از آن واژه‌هایی است که در کشور ما بسیار کش‌دار و بدون چارچوب تعریف شده و هر فردی از یک منظر خاص به توسعه نگاه کرده و تعاریف متفاوتی را از آن ارایه داده است و این یکی از پیچیدگی‌های کار در حوزه توسعه است.

نیلی در ادامه ضمن بر شمردن سه مولفه اصلی که باید در تعریف توسعه به آنان نظر داشت، افزود: یکی ادبیات موضوع است و خود دانشی که تاکنون تولید شده است، دوم توجه به تحولات جهانی‌ای است که زمینه توسعه‌یافتگی در کشور‌های مختلف را فراهم آورده و سوم هم ضرورت مطالعه تحولات توسعه در کشور خودمان ایران است.

این استاد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، در ادامه سخنانش، شاخص‌های کلی توسعه‌یافتگی را این‌گونه بر شمرد: در آمد، مصرف، رشد اقتصادی، دسترسی به امکانات اولیه مثل آموزش و بهداشت، امکانات زیرساختی مثل جاده و پالایشگاه و نیروگاه، امید به زندگی، دموکراسی، آزادی سیاسی، توسعه اجتماعی و .... وی افزود که برای این امر باید جامعیت، سازگاری و بهینگی این مفاهیم را هم در نظر بگیریم.

نیلی در ادامه سخنانش با برشمردن روند تاریخی تکوین مفهوم توسعه در حوزه اندیشه جهانی گفت: بر اساس نظریاتی که در جهان از سال‌های دهه 50 تا سال 2000رایج بوده است، برای توسعه یک کشور عواملی از جمله سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی مطرح بود که این عوامل سطح درآمد‌ها را تعیین می‌کرد. اما در زمان حال اندیشمندان این حوزه بر این اعتقاد هستند که این موارد تنها نشانه‌های رشد است و علت‌های اصلی توسعه را باید در مکانیسم‌های رشد یافت.

در انتهای این سخنرانی مسعود نیلی با تشریح گفتمان اقتصاد سیاسی به این نتیجه رسید که الزاما دموکراسی با توسعه اقتصادی و رشد اقتصادی رابطه مستقیم و یک به یک ندارد و در این‌باره تاکید کرد: دموکراسی در چارچوب ادبیات اقتصاد سیاسی یعنی باز توزیع‌کننده درآمد‌ها.