آسمانخراش‌های لرزان تهران

حادثه «پلاسكو» گرچه فاجعه‌اي بزرگ و جبران‌ناپذير محسوب مي‌شود ولي از سويي تلنگري بود براي مسوولان و البته طرح اين سوال كه در تهران چند ساختمان، مشابه پلاسكو داريم كه ايمن نيستند و در صورت بروز كوچك‌ترين حادثه‌اي مي‌توانند فاجعه‌اي ديگر و به مراتب بزرگ‌تر را رقم بزنند.

به گزارش اعتماد، در پاسخ به اين سوال تاكنون آمار و ارقام بسياري مطرح شده است از رقم ٣ هزار ساختمان ناايمن كه توسط چمران، رييس شوراي شهر مطرح شد تا آمار هزار ساختماني كه از سوي تعدادي ديگر از مسوولان مطرح شد. اما گذشته از اينكه اين آمارتا چه حد درست و مستند است، اين موضوع كه چه تعداد از ساختمان‌هاي بلند مرتبه تهران ناايمن هستند نيز همچنان بي‌پاسخ مانده است. با اين وجود به تازگي آماري از سوي شهرداري در اختيار برخي مديران ارشد شهري و كشوري قرار گرفته است كه شايد نخستين آمار رسمي از وضعيت ساختمان‌ها و برج‌هاي بلندمرتبه باشد. آماري كه در نوع خود مي‌تواند گزارشي ترسناك از وضعيت كلانشهر تهران باشد.

باشگاه هزارتايي‌هاي بلندمرتبه
براساس آمار منتشر شده، هم اينك در تهران حدود هزار برج بلندمرتبه وجود دارد. (دقيقا ٩٧٩ برج). اما گذشته از تعداد تامل‌برانگيز اين برج‌ها، تحليل اين اطلاعات است. براساس اطلاعات منتشرشده، بيشترين تعداد برج‌هايي كه در تهران ساخته شده‌اند متعلق به بازه زماني ١٣٩٠ تاكنون است كه در آن بيش از ٢٦٧ برج در تهران قد علم كرده‌اند. اما روايت دكتر پيروز حناچي، دبير شوراي عالي شهرسازي و معماري كشور و معاون وزارت راه و شهرسازي از تحليل اين آمار بسيار جالب است: «بيشتر اين مجوزها از سال ٨٥ به اين سو صادر شده است. يعني مي‌توان گفت دو ستون آخر آمار برج‌ها (جدول شماره ١)، در حقيقت تعداد برج‌هايي است كه در طول اين مدت (سال‌هاي ٨٠ تاكنون) ساخته شده‌اند كه با كل تعداد برج‌هايي كه قبلا در عمر تهران ساخته شده‌اند برابري مي‌كند.» بدين‌ترتيب مي‌توان گفت در طول ١٥ سال گذشته كه مديريت ١٢ سال آن برعهده محمدباقر قاليباف بوده است در مجموع ٤٨٣ برج ساخته شده است.

نگاهي دقيق‌تر به اين آمار، باز هم مي‌تواند مويد تحليل‌هايي جذاب‌تر باشد. اگر بخواهيم تعداد برج‌هاي ساخته شده را با دوره‌هاي مديريتي شهرداران مختلف مقايسه كنيم، مي‌توان اين آمار را اين‌گونه تحليل كرد: از سال ٥٠ تا ٥٩، يعني در زمان شهرداري ٥ شهردار تهران در آن سال‌ها (غلامرضا نيك‌پي، جواد شهرستاني، محمد توسلي، سيد رضا زواره‌اي و كمال‌الدين نيك‌روش) تنها ٢٤ برج در تهران ساخته شده است. همچنين براساس همين آمار در بين سال‌هاي ١٣٦٠ تا ١٣٦٩ يعني در زماني كه غلامحسين دلجو، محمدكاظم سيفيان، حسين بنكدار، حمدنبي حبيبي، سيد مرتضي طباطبايي و غلامحسين كرباسچي مديريت شهر تهران را برعهده داشته‌اند تنها ٣ برج در پايتخت ساخته شده است. اما برخلاف ذهنيت افكار عمومي كه تصور مي‌كنند در دوره ١٠٨ ماهه شهرداري كرباسچي، بايد بيشترين برج‌ها در تهران ساخته شده باشند، در دهه ٧٠، ٢٢٥ برج در تهران ساخته شده‌اند كه از دوره‌هاي بعدي به غايت كمتر است. بدين‌ترتيب مي‌توان مدعي بود كه در طول دوره بيش از ١٤٥ ماهه محمد باقر قاليباف، تهران شاهد رشد قارچ‌گونه ساختمان‌هاي بلندمرتبه‌اي بوده كه معادل كل برج‌هايي است كه در طول تاريخ پايتخت قد علم كرده‌اند.

برج‌هايي در پس سايه
حادثه پلاسكو، هشدار جدي ديگري را نيز به دنبال داشت كه شايد كمتر به آن توجه شد. اينكه پلاسكو، هيچ سند و مدرك و نقشه‌اي در شهرداري ندارد. براي همين در مواقع بحراني، نيروهاي ستاد بحران و امداد و نجات به سادگي نمي‌توانند از پس مهار حادثه رخ داده برآيند كه اين امر مي‌تواند باعث بروز خسارت‌هاي فراوان و گاه جبران‌ناپذيري شود. اما مساله زماني حادتر مي‌شود كه بدانيم، در تهران حدود ٢٥ درصد از برج‌ها و ساختمان‌هاي بلند مرتبه، فاقد هر گونه اطلاعاتي در شهرداري تهران هستند! چرا كه اطلاعات منتشره توسط خود شهرداري حكايت از وجود ٢٣١ برج بلندمرتبه فاقد هر گونه اطلاعات در تهران دارد.

دكتر حناچي با هشدار در مورد اين رقم مي‌گويد: «در شرايطي كه هر لحظه، حادثه‌اي مانند زلزله و آتش سوزي و... تهران را تهديد مي‌كند، خالي بودن پوشه‌هاي پرونده‌هاي ٢٣١ برج در شهرداري كه اكثرا برج‌هايي قديمي و فرسوده و ناايمن هستند، واقعا خطرناك است. چرا كه در صورت بروز هر گونه حادثه‌اي نيروهاي امدادي نه نقشه‌اي از اين ابنيه دارند و نه از وضعيت سازه‌ها، زيرساخت‌ها و... آنها چيزي مي‌دانند. به بياني هر كدام از اين ساختمان‌هاي بلندمرتبه خطري بالقوه براي پايتخت هستند كه مي‌توانند حادثه «پلاسكو»يي ديگر را رقم زنند. وي معتقد است كه اين وظيفه شهرداري است كه هر چه سريع‌تر با اهرم‌هايي كه دارد، مالكين اين برج‌ها را مجبور به تشكيل پرونده و ارايه اسناد و نقشه‌هاي آنها و البته ايمن‌سازي‌شان كند.»

بلندترين برج تهران چند طبقه دارد؟ در گزارش شهرداري تهران گرچه اشاره‌اي به اين مقوله نشده است، اما برج‌هاي تهران براساس تعداد طبقات آنها تقسيم‌بندي شده است. برهمين اساس، بيشترين تعداد برج‌هاي تهران با ركورد ٥٦٣ عدد، بين ١٢ تا ١٥ طبقه دارند. كمترين تعداد برج‌هاي تهران هم به ٨ برجي اختصاص دارد كه بيشتر از ٣٠ طبقه دارند. همان برج‌هايي كه وقتي بخواهي نوك‌شان را ببيني بايد كلاهت را بالاتر بگذاري...

برج‌هاي بلند در كوچه‌هاي تنگ
يكي از مولفه‌هاي مهم در صدور مجوز براي ساخت يك بنا عرض معبر آن زمين است. به بيان ساده‌تر، مهندسين شهرداري با بررسي متراژ عرض كوچه و خياباني كه قرار است در آن ساخت وساز انجام شود، مجوز لازم براي تعداد طبقات يك بنا را صادر مي‌كنند. برهمين اساس، در كوچه و خيابان‌هاي با عرض ٧- ٦ متر نبايد برج و ساختماني بلندمرتبه ساخته شود چرا كه گذشته از ترافيك ناشي از تردد ساكنين و مالكين و مراجعين در معابر كم‌عرض، در صورت بروز هر گونه حادثه‌اي، نيروهاي آتش‌نشاني و ايمني و امدادي نمي‌توانند براي خدمات‌رساني به آنها وارد اين كوچه و خيابان‌ها شوند يا اگر هم بتوانند به سختي از عهده اين كار و مساله امداد، برمي‌آيند. اما با اين وجود گزارش شهرداري حاكي از آن است كه ٣ برج در تهران در نقاطي احداث شده‌اند كه عرضي كمتر از ٣ متر دارند. عرض ٦ تا ١٢ متر هم عرض مناسبي براي احداث برج نيست. با اين وجود ٢٧٥ برج در خيابان‌ها و نقاطي احداث شده‌اند كه عرضي بين ٦ تا ١٢ متر دارند.

دكتر حناچي در اين خصوص مي‌گويد: همان‌طور كه در نقشه‌ها مشخص شده است، بيشترين تراكم تعداد برج‌ها در عرض‌هاي ٦ تا ١٢ متر مربوط به برج‌هايي است كه در منطقه يك و ٢ و ٦ ساخته شده‌اند. همين مساله باعث شده تا اين مناطق به محله‌هاي پرخطري در مواقع بروز بحران تبديل شوند.

١٣١ميليون مترمربع ناقابل
اما شايد مهم‌ترين و پراهميت‌ترين بخش اين گزارش جدولي باشد كه از آن به عنوان «زيربناي احداث شده در پهنه‌هاي مختلف» ياد شده است. گذشته از اعداد و ارقام تخصصي كه در اين جدول ذكر شده است، چكيده اين اطلاعات به رقم ٥٤/١٣١٨٥٠٤٠٠ متر مي‌رسد. دبير شوراي عالي شهرسازي و معماري كشوردر توصيف اين رقم ١٣١ ميليوني مي‌گويد: اين رقم مابه‌التفاوت مجوزهاي زمين‌ها با مجوزهاي صادرشده براي برج‌هاست. يعني مثلا براي زميني كه اجازه ساخت ٤ طبقه داشته، مجوز ساخت برجي بلندمرتبه صادر شده است. اين يعني تحميل ١٣١ ميليون متر مربع تراكم به پايتخت كه به هيچ عنوان از لحاظ اشل‌ها و معيارهاي شهرسازي قابل توجيه و منطقي نيست.

دكتر حناچي در پايان در جمع‌بندي وضعيت برج‌هاي تهران مي‌گويد: نمي‌خواهيم مردم را بترسانيم، ولي واقعيت اين است كه تهران از لحاظ ايمني برج‌ها و ساختمان‌هاي بلندمرتبه در وضعيت مناسبي نيست. بنابراين نهادهاي مرتبط بايد تا دير نشده فكري براي اين غول‌هاي سنگي و آهني بكنند تا نكند خداي‌ناكرده حادثه‌اي مترقبه يا غيرمترقيه، فاجعه‌اي جبران‌ناپذير را براي مردم‌مان به دنبال داشته باشد.