جزئیات معامله‌ هسته‌ای ایران با روسیه و آمریکا

با اجرايي شدن برجام ميان ايران و گروه ١+٥، سازمان انرژي اتمي هم جان تازه‌اي گرفته‌ است و تعاملات بين‌المللي اين سازمان با نهادهاي بين‌المللي و كشورهاي ديگر نيز رونق گرفته است؛ گويي توافق هسته‌اي نوشدارويي براي خروج از آن شرايط پيشين بود.

هم‌اكنون نيز سازمان انرژي اتمي پرونده‌هاي مختلفي را در دست دارد؛ از اجرايي كردن برجام تا تجاري ساختن محصولاتش. در اين راستا، از مدتي پيش امريكا درخواست خريد آب سنگين ايران را كرده كه واكنش‌هاي بسياري در داخل و خارج به همراه داشته است. شديدترين واكنش‌ها نيز در امريكا صورت گرفت كه دشمنان برجام در كنگره تلاش‌هاي سه باره براي ممنوعيت خريد آب سنگين از ايران از خود نشان دادند كه البته هر بار تيرهاي‌شان به سنگ خورد. با اعلام اين موضوع، كشورهاي ديگر هم از آمادگي و تمايل‌شان براي خريد آب سنگين ايران خبردادند؛ روس‌ها در ابتداي صف ابراز علاقه كردند و سپس اروپايي‌ها هم به ميدان آمدند. با اين حال، پرونده فروش آب‌سنگين تنها يكي از پرونده‌هاي در دست رايزني سازمان انرژي اتمي ايران با كشورهاي خارجي است و رايزني‌هاي ديگري هم در راستاي برجام مانند بازطراحي قلب رآكتور اراك و سايت فردو و هم در ساير موضوعات غيربرجامي مانند ساخت دو نيروگاه در كنار نيروگاه بوشهر در دست دارد.

در رابطه با آخرين رايزني‌هاي بين‌المللي سازمان انرژي اتمي و پرونده‌هاي در دست رايزني اين سازمان گفت‌وگويي با بهروز كمالوندي، سخنگو و معاون بين‌الملل، امور راهبردي و مجلس سازمان انرژي اتمي داشته‌ايم كه مشروح آن را می‌خوانيد.

آقاي صالحي چندي پيش گفتند كه تفاهمات ميان ايران و امريكا در خصوص فروش آب سنگين به اين كشور تا چند هفته ديگر عملي خواهد شد. هم‌اينك اين موضوع در چه مرحله‌اي قرار دارد؟
مسير مذاكرات براي فروش آب سنگين جمهوري اسلامي ايران به امريكا در همان مسيري است كه آقاي صالحي گفته‌اند. ما در اين رابطه در حال مذاكره هستيم. در اين مذاكرات موضوعاتي مطرح است كه ابتدا بايد روشن شوند. خوشبختانه آن مسائل در حال نهايي شدن هستند و من فكر مي‌كنم پس از جمع‌بندي نهايي و رسيدن به توافق در خصوص آن مسائل بتوانيم به زودي نتايج را اعلام كنيم و اين معامله صورت بگيرد.

موضوعاتي كه هم‌اكنون در خصوص آنها در رايزني با امريكايي‌ها هستيد، چه مسائلي هستند؟
با وجود اينكه تضمين‌هايي را از دولت امريكا براي فروش آب سنگين و دريافت پول آن از طرق مختلف دريافت كرده‌ بوديم اما پس از دستبرد به اموال ايران و حكم ديوان عالي امريكا مبني بر مصادره حدود دو ميليارد دلار از اموال ايران، متوجه شديم كه مي‌تواند اقداماتي عليه ايران يعني مصادره محموله آب سنگين و عدم دريافت پول آن از سوي برخي نهادهاي امريكايي و به ويژه قوه قضاييه اين كشور صورت بگيرد كه طبعا اين مسائل در اختيار و كنترل دولت امريكا نيست. به همين خاطر ما در مذاكرات با طرف امريكايي گفته‌ايم با وجود آنكه شما تضمين‌هايي به ما داده‌ايد و اين تضمين‌ها هم قوي هستند اما آنها براي ما كافي نيست و چه بسا دستگاه قضايي‌تان تصميمي بگيرد كه از اختيار دولت شما خارج باشد. بر اين اساس، به آنها گفته‌ايم كه ما يكسري تضمين‌هاي عيني، شفاف و مشخص مي‌خواهيم و تضمين‌ها نبايد در قالب ضمانت‌هاي قراردادي باشد. ما گفته‌ايم كه ابتدا بهاي كالاي‌مان را دريافت مي‌كنيم و سپس آن را در اختيارتان قرار مي‌دهيم. اين موضوع اصلي‌ترين مساله در رايزني‌ها با دولت امريكا بوده است. البته دو موضوع ديگري هم هستند كه موضوعاتي جزيي‌تر و كم‌اهميت‌تر هستند و به اين اعتبار مي‌توانم بگويم كه مهم‌ترين موضوع دريافت وجوه محموله قبل از دريافت آن است.

براي دريافت وجه محموله آب سنگين، آيا در خصوص نوع ارز آن توافقي قرار گرفته است؟
همه اشكال ممكن مورد بررسي قرار گرفته است. ما مي‌خواهيم اين معامله به مطمئن‌ترين شكل ممكن صورت بگيرد. با اين حال، اينكه اين معامله با چه ارزي و با چه جزيياتي مبادله شوند، مسائلي هستند كه هم‌اكنون ما در حال رايزني درباره آنها هستيم و هنوز نهايي نشده است.

پيش‌تر گفته بوديد كه تعهداتي را از طرف مقابل درخواست كرده‌ايد كه آنها محقق شده‌اند. آن درخواست‌ها چه بوده‌اند؟
در آن زمان هم مهم‌ترين مساله درخواست ما براي دريافت تعهد و ضمانت‌هايي جهت دريافت وجوه اين معامله بود. اصل موضوع در اين رابطه پذيرفته شده اما هنوز در خصوص جزييات نتوانسته‌ايم به توافق نهايي برسيم.

مبلغ اين معامله همان رقمي است كه وال‌استريت ژورنال بيان كرد؟
مبلغ در همان حدود است و البته آن مبلغ دقيق نيست.

مي‌توانيد آن را بيان كنيد؟
بيان آن هنوز ممكن نيست و از طرفي هنوز در اين خصوص در حال رايزني هستيم.

با توجه به وضعيت پيش آمده در هفته‌هاي گذشته، آيا امكان لغو اين معامله وجود دارد؟
بناي ما بر اين نيست كه در خصوص مسائلي كه مذاكره مي‌كنيم، آن را لغو نكنيم مگر آنكه طرف مقابل كاري را بكند يا اتفاقي بيفتد كه خارج از عهده ما باشد.

پس از مساله فروش آب سنگين به امريكا خبرهايي از درخواست روس‌ها براي خريد آب سنگين منتشر شد. آخرين رايزني‌ها با روس‌ها در اين رابطه به كجا رسيده است؟
آنچه در اين رابطه مهم است، درخواست رسمي روس‌ها براي خريد آب سنگين از ايران است. در اين رابطه در سفري كه چندي پيش من به روسيه داشتم، در ديدارهايي كه با آقايان سرگئي كرينكو، رييس شركت روس اتم و نيكلاس اسپاسكي همتاي خود داشتم، هر دو مقام نسبت به خريد آب سنگين ايران ابراز علاقه‌مندي كردند. ما هم براي فروش آب سنگين به روسيه و انجام اين معامله اعلام آمادگي كرديم و به همين منظور هيات‌هايي براي انجام مذاكره از سوي هر دو طرف مشخص شده‌اند تا براساس رايزني‌هاي آنها با يكديگر پيش‌نويس قرارداد تهيه شود.

آيا تاكنون در خصوص جزييات اين معامله احتمالي و مبلغ مدنظر ايران و روسيه صحبتي شده است؟
مذكرات ابتدايي براي انجام اين معامله و جزييات تازه شروع شده است. وضعيت‌هاي مختلف و بسته‌هاي گوناگون در شرايط كنوني در حال بررسي هستند. ميزان و مبلغ اين معامله بستگي به شرايط مختلفي از جمله ميزان درخواستي آنها، نحوه بسته‌بندي، كيفيت آب سنگين و زمان تحويل اين محموله دارد. اين مسائل از موضوعات مذاكراتي هستند.

چندي پيش مطرح شد كه اروپا براي خريد ٢٠ تن آب سنگين ايران ابراز علاقه‌مندي كرده است. آيا رايزني براي فروش به آنها آغاز شده است؟
ما با چند كشور و شركت اروپايي در اين خصوص در ارتباط هستيم و رايزني در حال انجام است. در اين راستا، آنها مقادير مختلفي را از ما درخواست كرده‌اند، هم مقادير زياد و هم مقادير كمتر. نوع و كيفيت درخواستي آنها نيز متفاوت هستند. با اين حال، آن مسائل از جمله دستورالعمل‌هاي مذاكراتي هستند و هنوز ما در حال رايزني با آنها هستيم. اين نوع معاملات نيز زمانبر و دشوار هستند و از جنبه‌هاي مختلف تجاري، حقوقي، فني و... برخوردار هستند. يك مساله هم مي‌تواند بر مسائل ديگر تاثير بگذارد. به طور مثال، مساله نحوه بسته‌بندي بر نوع قيمت هم تاثير مي‌گذارد. مثلا اگر آنها درخواست كنند كه آب سنگين در بسته‌هاي ١٠ گرمي بسته‌بندي شوند، بهاي اين بسته‌بندي از ميزان آب سنگين هم گران‌تر خواهد بود.

در سفر فدريكا موگريني در اوايل امسال به تهران، صحبت‌هايي درخصوص تدوين سند همكاري‌هاي جامع هسته‌اي با اتحاديه اروپا منتشر شد و در اين راستا، رايزني‌هايي هم صورت گرفت. هم‌اكنون آن مساله در چه مرحله‌اي قرار دارد؟
از جمله افرادي كه خانم موگريني را در سفر به تهران همراهي مي‌كردند، كميسيونر اتحاديه اروپايي در امور انرژي بود. در اين راستا، در مذاكرات با خانم موگريني و نيز ديدار كميسيونر انرژي اتحاديه اروپايي كه بنده هم حضور داشتم و رايزني‌هايي موثري در تهران در آن مقطع انجام شد. در نهايت نيز بيانيه‌اي در خصوص همكاري‌هاي ايران و اتحاديه اروپايي در رابطه با همكاري در زمينه‌هاي هسته‌اي منتشر شد. در اين مدت نيز هيات‌هايي از جمهوري اسلامي ايران به اروپا رفته‌اند و هيات‌هايي از آنها به تهران آمده‌اند. همكاري‌هاي خوبي در خصوص ايمني هسته‌اي و گداخت مطرح شده و قرار است ايران و اروپا در اين رابطه با يكديگر همكاري‌هايي را آغاز كنند.

همچنين در اين خصوص پيش‌نويس‌هايي در حال تهيه شدن هستند تا پس از توافق نهايي، آن اسناد مورد امضا قرار گيرند. من فكر مي‌كنم روند تحولات خوب است و با در نظر گرفتن فاصله زماني حضور خانم موگريني در تهران تا امروز، شتاب همكاري را مي‌توان خوب و مثبت ارزيابي كرد. در مجموع مي‌توانم بگويم كه همكاري‌هاي طرفين در مسير خواست مدنظر مقامات ايران و اتحاديه اروپايي در جريان است.

در پي سفر شما به مسكو، شركت روس اتم در خصوص همكاري‌هاي طرفين در خصوص فردو اعلام كرد قرار است تغييراتي انجام شود. اين تغييرات شامل چه موضوعاتي است؟
يكي از موضوعاتي كه قرار است در فردو مورد پيگيري قرار گيرد، پروژه توليد ايزوتوپ‌هاي پايدار است كه اين كار از طريق همكاري با روسيه صورت مي‌گيرد. اين پروژه قرار است از طريق تغييراتي كه در سانتريفيوژهاي نسل اول (IR١) صورت مي‌گيرد، انجام شود. در اين راستا، مذاكرات زيادي براي انجام اين كار صورت گرفته و چندين دور، رفت و آمد ميان مسوولان و كارشناسان سازمان انرژي اتمي با همتايان آنها در شركت روس اتم انجام شده است. اينك مذاكرات در مرحله نهايي شدن است و ما در آستانه تدوين پيش نويس براي امضاي اسناد هستيم تا پروژه توليد ايزوتوپ‌هاي پايدار عملياتي شود. با اين حال، بايد دانست كه اين مساله، پروسه زمانبري دارد ولي از هم‌اكنون كارهاي پيشتيباتي هم در حال انجام شدن است. همانطور كه مطلع هستيد آقاي صالحي چند روز پيش به فردو رفتند و در مراسمي كلنگ آغاز عمليات اجرايي ساختمان‌ پشتيباني پروژه ايزوتوپ‌هاي پايدار به زمين زده شد. كار در زمينه‌هاي مختلفي در حال انجام شدن است و از ابعاد مختلف پيش مي‌رود. در عين حال تكميل اين مسير و رسيدن به مرحله بهره‌برداري مدت زيادي طول مي‌كشد. بايد تاكيد كنم كه اين كار، كار بزرگ و جديد و البته مهمي است. ايزوتوپ‌هاي پايداري كه قرار است در فردو توليد شوند، كاربردهاي مختلفي در زمينه‌هاي گوناگون دارند و مورد نياز كشور هستند. اين ايزوتوپ‌ها در چند كشور محدود در سطح جهان توليد مي‌شوند.

ساختمان‌هاي‌ پشتيباني پروژه ايزوتوپ‌هاي پايدار همانند سايت فردو در زير زمين هستند يا روي آن؟
اين مسائل جزيياتي دارد كه بايد توسط مهندسين مورد بررسي قرار گيرد و براساس ارزيابي‌ها، بهترين حالت ممكن بررسي و تصميم‌گيري خواهد شد.

كار بازطراحي رآكتور آب سنگين اراك اكنون در چه مرحله‌اي قرار دارد؟ آيا همكاري با چين و امريكا در حال انجام شدن است؟
عمده كار در اين رابطه با چيني‌هاست. در اين رابطه نيز مذاكرات متعدد و رفت و آمدهاي مختلف و سنگيني صورت گرفته است. در اين رايزني‌ها مسائل مختلفي از جمله بحث‌هاي حقوقي، فني، تجاري و... مطرح شده است. هياتي در آينده‌اي نزديك از ايران در اين رابطه به چين خواهد رفت و هياتي هم از چين به ايران مي‌آيد. جلسات سه‌جانبه‌اي هم به زودي ميان ايران، چين و امريكا در اين خصوص خواهيم داشت تا سه كشور در رابطه با مساله بازطراحي اراك به شكل هماهنگ با يكديگر جلو بروند.

نشست سه‌جانبه ايران و امريكا و چين چه زماني برگزار مي‌شود؟
تاريخ اين نشست ظرف هفته‌هاي آينده خواهد بود.

در كجا برگزار مي‌شود؟
احتمالا نخستين جلسه از اين نشست در وين باشد.

آخرين رايزني‌هاي صورت گرفته براي كلنگ‌زني فاز دوم و سوم نيروگاه بوشهر به كجا رسيده است؟
در خصوص فاز دوم و سوم نيروگاه بوشهر مذاكرات مثبتي داشته‌ايم كه حول محور دو، سه موضوع بوده است و عمدتا آن مسائل هم حل شده‌اند ولي تا نهايي شدن موضوع و زمان، نمي‌توان تاريخ مشخصي را بيان كرد. من اميدوار هستم اين موضوع هرچه زودتر نهايي شود. پيگيري‌هاي بسياري در اين باره صورت گرفته و از جمله موضوعات رايزني بنده در سفر به مسكو هم بود. به هر حال ساخت دو نيروگاه اتمي بزرگ، كار كوچكي نيست و نهايي شدن توافق براي ساخت دو نيروگاه هزار مگاواتي به طور طبيعي در دو، سه جلسه نهايي نمي‌شوند. با اين وجود، تا چند هفته ديگر اين مساله روشن خواهد شد و اخبار خوش به اطلاع مردم ايران خواهد رسيد.

در نشست اخير شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، آقاي نجفي نسبت به درز اطلاعات ايران به كشورهاي خارجي هشدار دادند. شما نيز چندين‌بار در اين رابطه سخن گفته بوديد. آيا اتفاق جديدي رخ داده است كه مسوولان ايراني نسبت به اين مساله هشدار مي‌دهند؟
ما هميشه نسبت به آژانس و اينكه بخواهد اطلاعاتي جزيي از فعاليت‌هاي هسته‌اي ما منتشر كند، حساس بوده‌ايم. براساس برجام وظيفه آژانس راستي‌آزمايي از فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران است يعني ببيند اطلاعاتي كه ايران به آژانس مي‌دهد، درست است يا خير. اينكه ببيند و تشخيص دهد اطلاعات ايران درست است، كافي است. براي مشخص كردن درستي اطلاعات از سوي ايران هم نيازي به ورود به جزييات نيست. به طور مثال اگر در فرآيند غني‌سازي دو ماشين كرش داشته است نياز نيست تا در خصوص كرش دو ماشين ورود كرده يا آن را در گزارش خود درج كند. اينكه آنها بخواهند كار معمول ما را گزارش كنند، درست نيست.

ما گفته‌ايم كه لزومي براي ورود به اين‌گونه جزييات نيست. همان‌طور كه گفتم وظيفه آژانس راستي‌آزمايي است يعني آنكه مطمئن شود ايران كاري خلاف پروتكل الحاقي، پادمان‌هاي هسته‌اي و برجام انجام نمي‌دهد. براساس برجام، آژانس وظيفه دارد تنها در خصوص اطلاعات كلي فعاليت‌ها و اينكه از حدود تعيين شده عبور نكرده اظهارنظر كند مثلا بگويد غني‌سازي ايران از سطح سه مميز شصت و هفت درصد فراتر نرفته است و ضرورتي ندارد جزييات غني‌سازي كمتر از سطح مورد اشاره در آبشارهاي مختلف را بگويد يا مثلا ضرورتي ندارد كه بگويد ميزان موجودي آب سنگين ايران در فرآيند توليد در هر مرحله چقدر بوده است و با چه سطحي از غنا بوده يا مثلا در كجا نگهداري مي‌شود. با اين حال، هشدارهاي ايران تاكنون تاثيراتي مثبت داشته است و گزارش‌هاي آژانس نيز خلاصه‌تر شده و ديگر آن جزييات غيرضروري كمتر ديده مي‌شوند. البته ما فكر مي‌كنيم كه هنوز جا دارد تا اين اطلاعات غيرلازم كمتر از اين ميزان هم بشود.

با توجه به روند اجراي شدن پروتكل الحاقي، روند بازرسي‌ها از فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران چگونه بوده است؟ آيا موردي از سوي آژانس مطرح شده است كه با جواب منفي ايران روبه‌رو شود؟
پس از اجرايي شدن برجام، سازمان انرژي اتمي در نامه‌اي به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اعلام كرد پروتكل الحاقي را به صورت داوطلبانه و البته موقت و تا نهايي شدن آن در مجلس اجرا مي‌كند. تا به حال هم دسترسي‌هاي آژانس و بازرسان اين سازمان بين‌المللي براساس پادمان و پروتكل الحاقي بوده است. بازرسي‌هاي مورد نياز صورت گرفته و مورد و مشكل خاصي هم وجود نداشته است. آژانس نيز در گزارش اخير خود گفته است كه دسترسي‌هاي مورد نياز به آنها داده شده و مورد خلافي را مشاهده نكرده است.